فهرست مطالب

تحقیقات جغرافیایی - سال بیست و یکم شماره 2 (پیاپی 81، تابستان 1385)

فصلنامه تحقیقات جغرافیایی
سال بیست و یکم شماره 2 (پیاپی 81، تابستان 1385)

  • 144 صفحه، بهای روی جلد: 16,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/06/28
  • تعداد عناوین: 7
|
  • خواف و شهرهای آن (شهرهای جدید بر مدار شهرهای قدیم)
    غلام حیدر ابراهیمبای سلامی صفحه 5
    بررسی علل ماندگاری و پایداری شهرهای قدیم در فرآیند رویدادها و حوادث طبیعی و اجتماعی در سه دوره «ایرانشهری»، «اسلامی» و «جدید» مساله اصلی این پژوهش است. برای پاسخ به این مساله فرضیه هایی معین طرح شده اند و از رویکردهای نظری رایج در جامعه شناسی شهر استفاده شده است. نظریه ساختی – موقعیتی «هوفر» و نظریه ارزش های تمدنی «بمات» در تعریف شهر مورد توجه بوده اند. از رویکرد «شیوه های تولید آسیایی»، نظریه مذهبی «دوکولانژ» و نظریه مکان مرکزی «کریستالر» برای تبیین واقعیت استفاده شده است. در روش تحقیق در یک بررسی طولی به اسناد و آثار تاریخی مراجعه شده است و علاوه بر مشاهدات مستقیم نگارنده، و عنایت به رویکردهای تئوریک، تحلیل ثانویه گزارش های معتبر در عرصه ملی و بین المللی دستمایه این کار بوده اند. تلاش شده است که ارزش ها و کارکردهای تمدنی سه دوره مذکور در رشد و شکوفایی شهرهای قدیم و بازآفرینی آنها در عرصه جدید مورد ارزیابی قرار گیرد. علاوه بر آن این پژوهش به باز تولید اطلاعات منحصر به فردی درباره چند شهر باستانی و زنده شرق ایران همچون «زوزن»، «سلومک»، «سنگان» و «خرگرد» می پردازد که تاکنون مطالب بسیار اندکی درباره برخی از ابنیه تاریخی آنها منتشر شده است. در نهایت این تحقیق حاکی از آن است که با رفع انسداد و موانع تاریخی و بین المللی و اشاعه ارزش های توسعه تمدن غربی، شهرهای جدید بر مدار همان شهرهای قدیم بنیانگذاری شده اند و با فراهم آمدن زیرساخت های جدید چشم انداز توسعه درخشانی برای آنها تصور می شود.
    کلیدواژگان: نهادشهر، ارزشهای تمدنی، شهرنشینی، شیوه های استخراج آب، مکان مرکزی، کارکردهای شهری و مدرنیته
  • تحلیل عوامل توسعه دموکراسی در قلمرو اسلام
    ارسلان قربانی شیخ نشین صفحه 27
    این مقاله با بررسی متغیرهای دموکراسی، تنگناها و موانع تحقق آن در جهان اسلام نشان می دهد که در جهان اسلام دموکراسی محدود به یک فرهنگ ویژه مانند فرهنگ لیبرال دموکراسی غرب نیست و فرهنگ های مذهبی و هویتی نیز باید مورد توجه خاص قرار گیرد. علاوه بر این برای تحقق دموکراسی در جهان اسلام، ارتباط درون وابستگی بین دموکراسی و حقوق بشر یک ضرورت است و هر نوع نقیصه در اجرای حقوق بشر، باعث تهدید دموکراسی در جهان اسلام می شود. در آغاز قرن بیست و یکم، انعطاف موثر در قبال تحولات جدید بین المللی، الهامات مردمی و برداشت واقع بینانه از دموکراسی در اسلام باید کاملا مورد توجه دولتمردان قرار گیرد.
    کلیدواژگان: جهانی شدن، جهان اسلام، دموکراسی و حقوق بشر
  • بررسی و تحلیل سینوپتیکی طوفان های ماسه در دشت یزد - اردکان
    کمال امیدوار صفحه 43
    یکی از انواع بلایای طبیعی که هر ساله سبب خسارت های زیادی در نواحی خشک و بیابانی جهان و ایران می شود، طوفان های ماسه و بادهای شدید است.
    استان یزد و دشت یزد- اردکان به سبب موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی که در منطقه خشک و بیابانی ایران مرکزی واقع شده، همواره در معرض این پدیده قرار دارد و در بعضی از سال ها خسارت های زیانباری را متحمل می شود. از این رو شناخت چگونگی پیدایش و وزش این طوفان ها و بادهای شدید می تواند در امکان کاهش اثرات مخرب این پدیده در منطقه مفید واقع شود.
    پژوهش حاضر با استفاده از نقشه های سینوپتیکی سطح زمین و ترازهای 850 و 500 هکتوپاسکال، داده های سمت و تندی باد، دید افقی، رطوبت، دما، ابر، فشار و پدیده گرد و غبار ایستگاه های سینوپتیک منطقه و داده های جو بالای ایستگاه های کرمان و یزد در 12 دوره انتخابی نمونه انجام گردیده است.
    نتایج تحقیق نشان می دهد که در کم فشارهای دینامیک که با جبهه سرد همراه اند جریان های قائم هوا سبب ناپایداری شدید جو و ایجاد طوفان های شدید ماسه در منطقه می گردد. علت دیگر رخداد طوفان های ماسه در منطقه به سبب عبور یا نزدیک شدن ناوه ای است که در غرب منطقه مورد مطالعه قرار می گیرد و همراه با فرارفت شدید هوای سرد و گرادیان فشار در سطح زمین می شود. همچنین وجود گرادیان فشار بین این منطقه و ناحیه ای در اطراف آن عامل دیگر رخداد این پدیده است. اکثر طوفان ها و بادهای شدید این منطقه در ساعت های بعد از ظهر در ماه می و عمدتا از سمت غرب تا شمال غرب می وزند.
    کلیدواژگان: طوفان، دشت یزد - اردکان، ماسه، نقشه سینوپتیک، باد، ناوه
  • تحلیل مهاجرت در ارتباط با سطح توسعه یافتگی استانهای کشور با استفاده از تکنیک های برنامه ریزی
    مهدی قرخلو، کیومرث حبیبی صفحه 59
    نخستین قدم در برنامه ریزی توسعه منطقه ای، شناسایی وضع موجود آن مناطق می باشد که این شناسایی مستلزم تجزیه و تحلیل بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن می باشد. باری تخصیص اعتبارات و منابع میان مناطق مختلف، شناسایی جایگاه آن منطقه در بخش مربوطه و رتبه بندی سطوح برخورداری از مواهب توسعه ضروری است. در سالهای اخیر سیاست گذاران روش های برنامه ریزی را با تاکید بر توان های محیطی نواحی مدنظر قرار داده اند. غالبا این روش ها در زمینه های محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مورد مداقه قرار می گیرد...
    کلیدواژگان: توسعه، مهاجرت، آنالیز تاکسونومی
  • تحلیل ژئومورفولوژی کمی الگوی زهکشی شبکه آبراهه ای به کمک زاویه برخورد آنها در زیر حوضه سریاس، استان کرمانشاه
    محمدحسین رضایی مقدم، محمد احمدی صفحه 84
    کوهستان شاهو در شمال غربی استان کرمانشاه واقع است. منابع غنی آب و خاک، تنوع اقلیمی و زمین شناسی در آن قابل توجه است. این مطالعه به منظور بررسی مورفومتری شبکه آبراهه ای و ارتباط کمی این عوارض خطی با لیتولوژی و ساختمان زمین شناسی انجام گردید. شبکه آبراهه ای و الگوی مکانی در ارتباط با لیتولوژی، گسل، توپوگرافی و اقلیم شکل می گیرد. به طور کلی شبکه ها را به درختی، موازی، داربستی، شعاعی (همگرا و واگرا) و... تقسیم می کنند. ماهیت این تقسیم بندی کیفی است و هدف اصلی در این مطالعه بررسی کمی و تعیین الگوی کمی این شبکه در زیر حوضه کوچک و تعیین نقش لیتولوژی، ساختمان و اقلیم در ایجاد و توسعه آنهاست. پس از رقومی کردن نقشه های توپوگرافی، آبراهه ها ترسیم و بانک اطلاعات توصیفی برای آنها در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. این بانک شامل طول و رتبه هر یک از شاخه ها بود. متغیرهای طول و زاویه برخورد شاخه ها در هر زیر حوضه محاسبه گردید. از روش های آماری برای تعیین میزان تشابه زیر حوضه ها در بحث زاویه برخورد شاخه ها استفاده گردید. وقتی دو حوضه نزدیک به هم باشند، یک وابستگی خوشه ایایجاد می نمایند و نقطه وسط بین آنها مرکز ثقل این وابستگی خوشه ایمی باشد. درجه ترکیب آنها تحت عنوان توالی زوجی شناخته شده و به کمک نمودار چند شاخه ای می توان آن را نشان داد. برای محاسبه این روابط از نرم افزار spss استفاده شده است.
    مقادیر حاصل از محاسبات تراکم زهکشی نشان می دهد که حوضه های شماره 8، 9 و 12 گروه های تک محسوب می شوند. گروه های 8 و 9 به لحاظ ضریب بالای زهکشی و تک گروه شماره 12 به لحاظ فقر نسبی شبکه هیدروگرافی قابل توجه می باشند. توزیع ضریب تراکم زهکشی در سایر حوضه ها طوری است که خوشه واحد تشکیل می دهند به عبارت بهتر 17 زیر حوضه باقی مانده در یک گروه قرار می گیرند.
    آبراهه ها ضمن طبقه بندی در گروه های کمیت پذیر، بر حسب زوایای برخورد تقسیم بندی شدند. زیر حوضه های شماره یک، سه، چهار، پنج و شش در فاصله اندکی از هم قرار دارند. این خوشه غالبا در سنگ های آهکی تشکیل شده و طول بلند آبراهه ای و کشیدگی محور طولی زیر حوضه از جمله ویژگی های آنهاست. فرآیندهای غالب شامل هوازدگی مکانیکی، بهمن برفی، بهمن واریزه ای و فرسایش انحلالی است. زیر حوضه های بیست، شانزده و هفده در یک گروه قرار می گیرند. زیر حوضه دوازده به تنهایی در یک گروه واقع می شود فقر زهکشی در آن به سبب لیتولوژی حساس به فرسایش می باشد (آهک های نخودی نسبتا ضخیم که با سیمانی از رس به هم چسبیده اند) که به طور دگر شیب روی آهک های مارنی با لایه بندی نازک قرار دارند. ارتفاع بالا (2000 متر)، وجود یخبندان در بیش از چهار ماه از سال عامل تخریب این نوع سنگ است. در زیر حوضه بیست وجود توپوگرافی شیب دار و احتمالا عبور یک گسل در امتداد جنوب شرقی – شمال غربی عامل افزایش زاویه برخورد آبراهه ای می باشد، این گسل با کنترل میدانی موقعیت آن تایید گردید. در نقشه زمین شناسی این گسل گزارش نشده است. شبکه آبراهه ای که در بعضی جاها خود را بر لیتولوژی غالب می کند و در بعضی مکان ها گسل ها و ساختمان زمین شناسی غالبی برای مسیر آبراهه ها می گردند. از نکاتی که در این بررسی مشاهده گردید. این بود که در برخی زیر حوضه ها فعالیت پوشش برفی و بهمن در شکل گیری و توسعه آبراهه ها موثر بوده است. فرسایش انحلالی در سنگ های کربناته و توسعه اشکال کارستی در چند زیر حوضه از جمله عوامل فقر زهکشی می باشند. شیب زیاد توپوگرافی و دخالت سایر عوامل در زیر حوضه های بیست، هفده و هجده سبب تولید واریزه می شود.
    کلیدواژگان: رتبه بندی، طبقه بندی خوشه ای، سریاس، الگوی شبکه آبراهه ای
  • تحلیل زمانی، مکانی توده های هوا و کاربرد آن در پایش دوره های خشک و مرطوب در حوضه های جنوب غربی ایران
    ابراهیم فتاحی، زهرا حجازی زاده صفحه 99
    کیفیت پدیده های محیطی (دوره خشک و مرطوب، سرد و گرم و...) به وسیله تکرار سیستم های سینوپتیکی و توده های هوا کنترل می شود، لذا در مطالعه حاضر ارتباط فراوانی توده های هوا با دوره های خشک و تر بررسی و تحلیل شده است. به منظور شناسایی توده های هوا و کاربرد آن در پایش دوره های خشک و تر؛ از روش همدیدی فضایی استفاده شده است. این روش توده های هوا را براساس منشا و تعدیل آنها در مسیر حرکت به شش گروه تقسیم می کند، که شامل توده های هوای قطبی خشک، قطبی مرطوب، حاره ای خشک، معتدل خشک، معتدل مرطوب و حاره ای مرطوب می باشد. برای تعیین توده های هوا نیاز به روزهای نمونه (شاهد) می باشد. نحوه آرایش خطوط جریان نقشه های هواشناسی سطح زمین و تراز 850 هکتوپاسکال معرف انتقال توده هوای ویژه ای به سوی منطقه مورد مطالعه می باشد. معیارهای اولیه انتخاب روزهای نمونه برای هر توده هوا در هر ایستگاه از طریق ارزیابی دقیق داده ها و نقشه های هواشناسی سطح زمین و تراز 850 هکتوپاسکال صورت گرفت و هر یک از روزهای نمونه انتخاب شده از منبع تا محدوده مورد مطالعه مسیریابی و ویژگی های آنها ارزیابی شد. روزهای نمونه انتخاب شده؛ ویژگی های معرف یک توده هوا را مشخص می کنند. به منظور گروه بندی توده های هوا، متغیرهای دما، دمای نقطه شبنم، فشار (QFF)، ابرناکی، سمت و سرعت باد در ساعات 3، 9، 15 و 21 UTC برای 10 ایستگاه سینوپتیک طی دوره آماری 99- 1961 در محاسبات منظور شد. با استفاده از روش تحلیل عاملی متغیرهای وابسته به هم ادغام و ابعاد ماتریس ها کاهش داده شد. برای گروه بندی توده های هوا از روش تحلیل ممیزی استفاده شد. بدین ترتیب توده های هوای موثر بر حوضه های جنوب غربی ایران در فصل زمستان (دسامبر تا فوریه) شناسایی گردید، سپس ویژگی های متوسط اقلیمی و درصد فراوانی هر یک از توده های هوا به تفکیک ماهانه و برای تمامی ایستگاه های مورد مطالعه طی دوره 99-1961 محاسبه و نقشه های مربوط به درصد فراوانی و ویژگی های متوسط توده های هوا ترسیم گردید. در نهایت مقایسه دوره های خشک و تر رابطه بسیار قوی و معنی داری با فراوانی انواع توده های هوا نشان داد، به عبارتی شرایط اقلیمی و دوره های اقلیمی هر منطقه به وسیله تکرار و اثرات تجمعی توده های هوایی که از آن ناحیه عبور می کند، تعیین می گردد.
    کلیدواژگان: توده های هوا، همدیدی فضایی، دوره های خشک، تحلیل ممیزی، حوضه های جنوب غربی ایران
  • بررسی علل تشکیل مناطق فقیرنشین در شهرهای آفریقا و پیامد آن مطالعه موردی: قاهره، آیبادان، دوربان
    معصومه نصیری صفحه 120
    هدف تحقیق بررسی علل و زمینه های ایجاد و گسترش مناطق فقیرنشین در شهرهای آفریقایی است. در این تحقیق وضعیت آن دسته از مهاجران آفریقایی مورد بررسی قرار می گیرد که جهت رهایی از فقر و دستیابی به زندگی مطلوب تر راهی شهرهای بزرگ آفریقا می شوند. روش مطالعه مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است. نتایج پژوهش موردی در شهرهای قاهره در مصر، آیبادان در نیجریه و دوربان در آفریقای جنوبی نشان می دهد مهمترین علل افزایش محله های فقیرنشین در داخل و حاشیه شهرها عبارت از ضعف حاکمیت دولت ها و عدم ثبات سیاسی، عدم برنامه ریزی های جامع و دراز مدت، شفاف نبودن بعضی از قوانین و اعمال نفوذ برخی از صاحبان قدرت، بروز درگیری های نژادی و قومی و وابستگی عناصر قدرت مرکزی با یکی از طرف های درگیر، قتل و غارت و از کف نهادن سرمایه گذاری های زیر بنایی است. همچنین به سبب آهنگ سریع مهاجرت ها نسبت به افزایش امکانات و زیر ساخت های شهری بسیاری از مهاجران فقرزده برای دستیابی به سرپناه راهی مناطق رو به زوال و ویران داخل شهرها و یا حلبی آبادهای حاشیه شهرها می شوند. تکرار عملکردها و عدم همسویی و همگرایی موثر میان سیاست های سطوح محلی و منطقه ای در کشور، تغییرات مداوم و پی درپی اداری، ضعف در برنامه ریزی شهری و عدم تناسب سرمایه گذارهای عمرانی سبب درهم ریختگی اجرای سیاست های شهری گردیده است. با توجه به مسایل و مشکلات داخلی کشورهای آفریقا میزان مناطق فقیرنشین در درون و حاشیه شهرها همواره در حال افزایش می باشد.
    کلیدواژگان: شهر، فقر، حلبی آباد، آفریقا، قاهره، آیبادان، دوربان