نشریه سفینه
پیاپی 8 (پاییز 1384)

نویسنده در این گفتار، سه بحث درباره صفات الهی مطرح می کند و به نقد و بررسی آنها می پردازد: دیدگاه حکمت متعالیه، دیدگاه پیروان مولی رجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمی، دیدگاه متکلمان، بحث دوم، حجمی نسبتا مبسوط به خود اختصاص داده و نویسنده مقاله در خلال آن چندین روایت را مشروح و توضیح داده است. به علاوه، در ضمن این مقاله، برخی از گفته های عالمان دیگر همچون ملاصدرا، مولی رجبعلی تبریزی، قاضی سعید قمی، شیخ محمد تقی آملی، شیخ محمدباقر ملکی میانجی، میرزا ابوالحسن شعرانی نقد و بررسی شده است.

نویسنده در این گفتار نظرات برخی از عالمان بزرگ شیعه را در باب احادیث معرفة الله ، به ترتیب زمان نقل و نقد و بررسی می کند: از ثقة الاسلام کلینی (متوفی 328 ق) تا میرزا مهدی اصفهانی (متوفی 1365 ق) در میان این بزرگان، نام هایی درخشان همچون شیخ صدوق، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ بهایی، ملاصدرا، ملاصالح مازندرانی، علامه محمدباقر مجلسی، شیخ یوسف بحرانی، ملاهادی سبزواری، سیداسماعیل طبرسی نوری دیده می شود

تبیین مبانی اخلاقی اسلامی بر اساس آموزه های صحیفه سجادیه، محور اصلی این گفتار است. نویسنده پس از بیان نکات مقدماتی در مورد صحیفه، توحید را به عنوان مبانی اخلاق در صحیفه شناسانده و شش نکته را در این زمینه بر می شمرد: معرفت خدا، لطف خدا بدون استحقاق مردم، خوف و رجاء، امید به رحمت الهی، تکیه بر توفیق، توکل بر خدا. آنگاه هفت راه از راه های تعالی معنوی را که در صحیفه مطلح شده، توضیح میدهد: قرآن، ماه رمضان، تولی و تبری، شفاعت، توسل، شهود اعمال، صلوات بر محمد و آل محمد، نویسنده، تمام این موارد را با تکیه بر متن صحیفه سجادیه وضیح داده است.

نویسنده در این گفتار، حاشیه محمدبن ادریس حلی، فقیه شیعی نامدار قرن ششم هجری بر صحیفه سجادیه را به عنوان نخستین شرح لغوی صحیفه که به دست ما رسیده، می شناساند. این حاشیه مختصر بیشتر به لغات صحیفه پرداخته و در راستای اهتمام ابن ادریس به تحقیق و ترویج صحیفه ارزش دارد. نویسنده، شرح حال ابن ادریس، سند روایتی او، راویان نسخه او از صحیفه، روش ابن ادریس در این حاشیه را - بر اساس تنها نسخه خطی شناخته شده از این کتاب - تبیین کرده و شرح دو دعای صحیفه را به عنوان نمونه ای از کتاب نقل کرده است.

نویسنده در این گفتار، ترجمه منظوم فارسی صحیفه سجادیه را بر اساس تنها نسخه خطی شناخته شده آن می شناسد. ناظم آن، تقی عنوان نگار ملقب به دبیر اعلم از رجال دولتی قرن چهاردهم هجری قمری بوده و اینی نسخه تنها 27 دعا را در بر دارد. نگارنده مقاله، ضمن معرفی نسخه، نمونه هایی از متن دعاها و ترجمه آنها را آورده و برخی از آثار ناظم را معرفی کرده است. نکاتی از شرح حال او نیز در خلال بررسی این آثار بیان شده است.

کتاب «نسخه های خطی، شروح و ترجمه های صحیفه سجادیه» نوشته سیدمحمدحسین حکیم، مفصل ترین و کامل ترین کتابنامه شروح و ترجمه های صحیفه سجادیه است که تا کنون به چاپ رسیده است. این کتاب، از زمان انتشار آن (1382 شمسی) تا کنون مورد توجه پژوهشگران بوده و در این گفتار، چهار تعلیقه از چهار پژوهشگر بر این کتاب درج می شود. آقایان محمد برکت، عبدالله غفرانی، مجید غلامی جلیسه و سیدمحمدحسین حکیم، تعلیقه اول، دو نکته افزودنی بر کتاب را در بر دارد...

نویسنده در این گفتار، مروری بر نگارش های حوزه صحیفه پژوهی را - اعم از کتاب های چاپ شده و چاپ نشده، مقاله و بخش هایی از کتابها - در ضمن هفده بخش می آورد. در هر بخش، پس از بیان پیشینه پژوهش در آن موضوع، پیشنهادهایی برای گام های آینده ارائه می کند. کتابنامه های صحیفه، نشر محدود روایت های معتبر و کهن صحیفه، تحقیق و نشر ترجمه های کهن منثور و منظوم صحیفه، تحقیق و نشر شروح صحیفه، توجه بیشتر دانشگاه ها و حوزه های علمیه و نشریان پژوهشی به صحیفه پژوهی، فرهنگ واژگان صحیفه، معجم های لفظ و نمایه های موضوعی صحیفه، تحقیق در مستدرکات و تعلیقات صحیفه، پژوهش در اجازات روایتی صحیفه، بخشی از این هفده موضوع است...