مجله جامعه شناسی ایران
سال ششم شماره 4 (پیاپی 12، زمستان 1384)

این مقاله ضمن بررسی اسناد داوری مقالات رسیده به مجله جامعه شناسی ایران کوشیده است عمده ترین اشکالات وارده بر مقالات مذکور را از دیدگاه داوران مجله شناسایی و دسته بندی نموده و در تحلیل نهایی ارایه کند. در این پژوهش با بهره گیری از تکنیک های تحلیل عاملی و تحلیل محتوا، اطلاعات (کمی و کیفی) مندرج در برگه های داوری استخراج شده است. اسناد گردآوری شده شامل 506 سند داوری در مورد 178 مقاله و حاصل همکاری یک صد داور جامعه شناس در سال های 1382 و 1383 می باشد. یافته های این پژوهش پس از کاربرد تکنیک تحلیل عاملی نشان می دهد که عمده ترین اشکالات وارد شده از سوی داوران در سال های مذکور به طور کلی و به ترتیب اهمیت، ابعاد محتوایی و ساختاری (صوری) مقالات را در بر می گیرد. ابعاد دوگانه یاد شده هر کدام در ذیل خود متغیرهای موثری را به ترتیب اولویت و اهمیت شامل می شوند. همچنین یافته های این پژوهش پس از کاربرد تکنیک تحلیل محتوا حاکی از آن است که عمده ترین اشکالات و اصلاحات پیشنهادی داوران بیشتر ناظر بر روش تحقیق مقالات و مباحث نظری آن هاست، که مجموعا %58 درصد از سهم کل اشکالات وارد شده بر مقالات را به خود اختصاص داده است.

بر اساس نظریه های باز تولید، مدارس از جمله نهادهایی هستند که حکومت ها در کنار سایر نهادهای اجتماعی سعی می کنند تا از طریق آن ها هژمونی خود را باز تولید کنند. در این مقاله نشان داده شده است که بر خلاف نظریه های مذکور، صرف ایدئولوژیک بودن ساختار مدرسه برای عملکرد موفق آن کفایت نمی کند. در واقع، تلاش ایدئولوژیک برای مرجح سازی معانی خاص فقط یک برهه از مدار تولید و مصرف احتمالی پیام های ایدئولوژیک است. چه بسا، به دلایل مختلف مصرف پیام به گونه ای متفاوت با خواست تولید کنندگان آن صورت گیرد. به علاوه، در این مقاله نشان داده شده است که مدرسه ها در صورتی قادر به باز تولید ارزش های مورد نظر خود هستند که خانواده نیز در روندی مشابه، ذهنیت دانش آموزان را شکل دهد.

در این تحقیق پس از مقایسه دیدگاه ها و تعاریف مختلف از سرمایه اجتماعی، تعریف نهایی از این مفهوم آمده است. سپس نظریه های عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی از نگاه پاتنام، برم وران، افه و فوش، کریشنا و آفف، گلیزر، لایبسون و ساکردوت، پاراگان، گلیکان و هوک و مرنیسی نیز به صورت مقایسه ای آمده، و با روش پیمایش سرمایه اجتماعی در تهران بررسی شده و با تحلیل عاملی مولفه های آن به چهار عامل اصلی اعتماد عمومی، اعتماد نهادی، آگاهی و مشارکت های رسمی و مشارکت های غیر رسمی (خیریه ای - مذهبی و همیارانه) تقلیل یافته اند و مدل نظری عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی و چهار عامل آن نیز ارایه شده است.

تحقیق حاضر به بررسی اعتماد اجتماعی و عوامل موثر بر آن در بین ساکنان شهر زنجان می پردازد. اعتماد اجتماعی یکی از مهم ترین مولفه های توسعه اجتماعی و گسترش مدرنیته است. ویژگی های تاریخی و اجتماعی جامعه مورد بررسی و نیز وجود خرده فرهنگ های قبیله ای و طایفه ای که از جمله نتایج آن خاص گرایی و کاهش اعتماد اجتماعی به غریبه ها است، مطالعه اعتماد اجتماعی در این جامعه را به یکی از مهم ترین پیش شرط های شناخت این جامعه به منظور فراهم سازی شرایط توسعه اجتماعی آن بدل ساخته است. متغیر وابسته در این تحقیق اعتماد تعمیم یافته است که با شش بعد صراحت، صداقت، سهیم کردن، تمایلات همکاری جویانه، اطمینان و رفتار مبتنی بر اعتماد مورد سنجش قرار گرفته است. متغیرهای مستقل در این تحقیق عبارتند از سنت گرایی، پایگاه اجتماعی و تحصیلات. به منظور بررسی جامع اعتماد اجتماعی، علاوه بر سنجش متغیرهای اصلی تحقیق، یک رشته از متغیرها هم تحت عنوان متغیرهای پیشینه ای در این تحقیق دخالت داده شدند. یافته های تحقیق نشان می دهد که بین متغیر سنت گرایی و اعتماد تعمیم یافته رابطه معناداری وجود ندارد. اما بین سنت گرایی و دو بعد اعتماد یعنی صراحت و صداقت رابطه معنادار مستقیمی وجود دارد. بین متغیر پایگاه اجتماعی و اعتماد تعمیم یافته هم رابطه معناداری مشاهده نشد فقط یک بعد از پایگاه اجتماعی یعنی منطقه سکونت رابطه معنادار مستقیمی را با اعتماد اجتماعی نشان داد. اما بین تحصیلات پاسخگویان و اعتماد اجتماعی رابطه معنادار و مستقیمی وجود داشت. به طوری که هر چه سطح تحصیلات افراد بالا می رفت اعتماد آن ها هم سیر صعودی پیدا می کرد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های مربوط به متغیرهای فردی هم نشان داد که بین میزان مطالعه و اعتماد اجتماعی رابطه معنادار مستقیمی وجود دارد به طوری که در شبانه روز مطالعه بیشتری داشتند اعتماد اجتماعی آن ها هم در سطح بالایی قرار داشت. بین محل تولد افراد و اعتماد اجتماعی رابطه معناداری دیده شد. بین متغیرهای سن، جنسیت، وضعیت تاهل، مدت اقامت در شهر، نوع زبان، میزان تماشای تلویزیون، رفتن به سینما با اعتماد اجتماعی رابطه معناداری وجود نداشت.

حمایت های شغلی - خانوادگی برای زنان شاغل عامل مهمی در جهت تثبیت نقش های اجتماعی آن ها محسوب می شود و بدون آن برای این گروه از زنان بهره مندی از فواید ترکیب نقش و مقابله با فشارهای روانی - اجتماعی ناشی از نظام گسترش یافته نقش ها، به ندرت میسر است. در این پژوهش سعی شده است تا با پاسخ به چند سوال، ساز و کار حمایت اجتماعی در این زمینه توضیح داده شود. این سوالات عمدتا معطوف روشن ساختن، میزان، نوع و منبع حمایت های شغلی - خانوادگی احساس شده فرد شاغل و نیز تبیین روابط متغیرهای درگیری خانوادگی و کنترل بر کار با حمایت اجتماعی با توجه به جنسیت فرد بوده است. نتایج تحقیق به طور کلی حاکی از تایید فرضیه ها و انتظارات تحقیق درباره نقش حفاظتی حمایت های شغلی - خانوادگی در مقابله و سازگاری با فشار و نیز اثر تعدیل کننده جنسیت بر این فرایند است. به طوری که نتایج تحلیل های آماری نشان می دهد رابطه درگیری خانوادگی با احساس حمایت خانوادگی در بین زنان و رابطه کنترل بر کار با حمایت شغلی احساس شده مردان قوی تر است. با افزایش میزان حمایت خانوادگی از حجم انتظارات نقش خانوادگی فرد کاسته و با کاهش سن زنان بر میزان حمایت ابزاری اعضا خانواده از آنان افزوده می شود. رابطه حمایت خانوادگی با متغیرهایی نظیر سن، انتظارات نقش شغلی، تعداد سال های ازدواج و سطح تحصیلات معنی دار است و حمایت شغلی به ویژه حمایت دریافت شده از سرپرست نیز به تبع متغیرهایی نظیر سطح شغل، گروه عمده شغلی و سابقه کار فرد تغییر می پذیرد.

خانواده اولین کانون یادگیری روابط اجتماعی است. جوان تحت تاثیر فضای عاطفی خانواده اولین گام ها را به سوی کنش مبتنی بر دلبستگی عاطفی تعمیم یافته بر می دارد. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت عاطفی خانواده ها، در سطح شهر تهران، و بررسی وضعیت کنش مبتنی بر دلبستگی عاطفی تعمیم یافته در جوانان و رابطه بین این دو می باشد.
رویکرد نظری تحقیق در بخش وضعیت عاطفی تئوری لی پلی و در بخش کنش مبتنی بر دلبستگی عاطفی تعمیم یافته تئوری مونچ می باشد. تعداد 380 آزمودنی شامل دختران و پسران مناطق مختلف آموزش و پرورش در سال سوم دبیرستان و به شیوه نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای انتخاب شدند. وضعیت عاطفی به وسیله چهار معرف: احترام، احساس لذت، گرمی روابط و انتقال محبت، سنجش و معرف های کنش مبتنی بر دلبستگی عاطفی تعمیم یافته عبارت بودند از: وفاداری، وابستگی عاطفی و تعهد تعمیم یافته.
نتایج تحقیق نشان داد اکثر جوانان از وضعیت عاطفی خانواده خود راضی بودند. در این میان فضای عاطفی برای پسران بیش از دختران بود و از طرفی وضعیت کنش مبتنی بر دلبستگی عاطفی تعمیم یافته جوانان در حد متوسط بوده و در این میان دختران نسبت به پسران از کنش مبتنی بر دلبستگی عاطفی تعمیم یافته بیشتری برخوردار بودند.

در این مقاله تاثیر تلویزیون بر نوگرایی با توجه به نقش مخاطبان آن مورد بررسی قرار گرفته است. در مطالعه مخاطب عواملی مانند میزان در معرض رسانه قرار گرفتن، محتوای در معرض قرار گرفتن و زمینه های گوناگون اجتماعی - فرهنگی، نقش اساسی را در اثر بخشی پیام های تلویزیونی به عهده دارند که کمتر در تحقیقات داخل کشور مورد توجه واقع شده است. مساله اصلی در این تحقیق شناخت ابعاد فعالیت مخاطب در تاثیر تلویزیون بر نگرش نو می باشد. بدین منظور لازم است رابطه بین تلویزیون با نگرش نو در جمعیت نمونه مشخص گردد و سپس به نقش و جایگاه مخاطب در این فرایند پرداخته شود. این تحقیق، به شیوه پیمایش، با حجمی برابر 1047 نمونه از خانوارهای ساکن در مناطق 22 گانه شهر تهران انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تاثیر تلویزیون با توجه به تفاوت های اجتماعی - فرهنگی در گروه های مخاطب متفاوت است.