ماهنامه معرفت
سال پانزدهم شماره 8 (پیاپی 107، آبان 1385)

برخی از آیات و نیز گزارش قرآن درباره القای برخی از معارف در دل شماری از انسان های غیر نبی، زمینه ساز پیدایش تفکر و نظریه تازه ای در شناخت شناسی اسلامی شده است. بر اساس این نظریه و نگرش، که در گذر ایام و به تدریج، رو به رشد و استقلال نهاد، انسان می تواند در کنار شناخت تجربی، عقلی و وحیانی، به نوع دیگری از شناخت دست یابد که زمینه، قلمرو و ابزار متفاوتی دارد و جهان بینی متفاوتی را پدید می آورد. زمینه و راه دست یابی به چنین فهم و درکی، که می توان آن را «شناخت و معرفت الهامی و عرفانی» نامید، فقط تزکیه و تهذیب نفس و طهارت روح و روان، و یگانه ابزار دریافت آن دل آدمی است، و همه مؤمنان صالح و پرهیزگار می توانند متناسب با ایمان، عمل صالح و طهارت روحی خود از معرفت یاد شده برخوردار باشند. چنین شناختی، که بی هیچ زمینه حسی و عقلی به یکباره و فقط از سوی خداوند افاضه می شود، جلوه ای از امداد غیبی الهی در زندگی بشر است. از برخی گزارش های رسیده برمی آید که «الهام» به عنوان یکی از منابع شناخت، ابتدا در حوزه مسائل و چالش های نخستین کلامی مورد توجه مسلمانان قرارگرفت و آنگاه به قلمرو عرفان و فلسفه راه یافت. نسبت معرفت الهامی با وحی، نبوت، خاتمیت، القائات شیطانی و آموزه های شریعت، از چالش های پیش روی این نظریه است.