فهرست مطالب

تاریخ علم - سال چهارم شماره 1 (پیاپی 5، بهار و تابستان 1385)

مجله تاریخ علم
سال چهارم شماره 1 (پیاپی 5، بهار و تابستان 1385)

  • 190 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1385/08/24
  • تعداد عناوین: 12
|
  • سید حسین نصر صفحه 1
    خدمات ابن سینا که عموما به عنوان یکی از مهم ترین فلاسفه و اطبا شناخته می شود، به علم و فلسفه موضوع بسیاری از پژوهش ها قرار گرفته است. این مقاله طرحی کلی از فلسفه علم وی، که تعیین گر چارچوب نظری دریافت او از فلسفه طبیعی است، به دست می دهد. این نوشتار بدون پرداختن به علائق تاریخی استدلال می کند که فلسفه علم ابن سینا سرآغازی مفید برای توسعه فلسفه اسلامی علم معاصر است. این مقاله همچنین اهمیت ابن سینا در فلسفه بهداشت و طب را مورد بحث قرار می دهد.
    کلیدواژگان: خدمات ابن سینا به علوم گوناگون، فلسفه اسلامی علم، بهداشت و طب در اسلام، ابن سینا و تفکر روشنفکرانه اسلامی معاصر
  • حمیدرضا گیاهی یزدی صفحه 13
    در نجوم دوره اسلامی، بین الطلوعین نجومی را «صبح صادق» می نامیدند. در احکام اسلامی، رؤیت این پدیده، شاخص شروع وقت نماز صبح است. همچنین گزارش هایی درباره رؤیت پذیر بودن هاله ای کم نور به شکلی کشیده پیش از صبح صادق، که «صبح کاذب» نامیده می شد، [از دوره اسلامی] بر جای مانده است. اخترشناسی جدید علت صبح کاذب را بازتاب نورخورشید از ذرات غبار بین سیاره ای می داند و آن را نور منطقه البروجی می نامد؛ زیرا در راستای دایرهالبروج امتداد می یابد. بیشتر منجمان دوره اسلامی منشا این پدیده را همانند صبح صادق، بازتاب نور خورشید در جو زمین پنداشته اند. البته برخی از آنان، بنا بر شواهد به دست آمده از رصدهایشان دریافته بودند که منشا صبح کاذب نمی تواند پراکندگی نور خورشید در جو زمین باشد؛ اما نتوانسته بودند نظریه علمی جدیدی را برای تبیین منشا واقعی آن جایگزین نظریه های موجود کنند. در این توصیف مقدماتی، نظریه های گوناگون درباره منشا و ویژگی های ظاهری صبح کاذب، از بین متون چاپ شده و چاپ نشده نجوم دوره اسلامی، انتخاب و عرضه شده است.
    کلیدواژگان: صبح کاذب، صبح صادق، نور منطقه البروجی، بین الطلوعین نجومی
  • سیداحمد هاشمی صفحه 37
    حنین بن اسحاق (194-260ق) یکی از پرکارترین دانشمندان دوره اسلامی است. او در طب، فلسفه، منطق، اخلاق، علوم طبیعی و کلام مسیحی آثار فراوانی تالیف و ترجمه کرده است. در این مقاله ضمن معرفی مهم ترین آثار او در طب و فلسفه و منطق، گزارشی مختصر از آرای وی در کلام مسیحی عرضه می شود. جدول شماره 2 نیز تلخیصی سودمند از رساله حنین درباره آثار جالینوس است که حاوی فهرست نسبتا کاملی از ترجمه های پزشکی حنین و یاران اوست. این مقاله در حقیقت بخش دوم جستاری است که در شماره پیشین مجله تاریخ علم با عنوان «مدرسه ترجمه حنین بن اسحاق» به چاپ رسیده است.
    کلیدواژگان: کتابشناسی حنین بن اسحاق، دانش های یونانی، ترجمه های عربی، آثار جالینوس، کلام نسطوری
  • سید محمد مظفری صفحه 59
    این مقاله به معرفی بخشی از یک کتاب منتشر نشده از ابوریحان بیرونی به نام کتاب فی علم الاسطرلاب می پردازد. این بخش درباره یافتن سمت قبله با استفاده از اسطرلاب است. همچنین از این رهگذار، ارتباط سنت های مختلف نجومی با عنصر دینی و تاثیر متقابل دین اسلام و اخترشناسی بررسی شده است. نقشه های مربوط به یافتن سمت قبله و اضافاتی که دانشوران مسلمان به منظور کاربردهای دینی بر اسطرلاب انجام داده اند، به عنوان نشانه هایی از این ارتباط دوسویه بالنده ذکر گردیده و توضیحات هندسی و ریاضی لازم برای توضیح مطلب افزوده شده است.
    کلیدواژگان: اسطرلاب، سنت های نجومی، نجوم و دین، سمت قبله، نقشه
  • بنفشه افتخاری صفحه 83
    قاضی صاعد اندلسی دانشمند و مورخ قرن پنجم هجری در کتاب نامدار خود التعریف بطبقات الامم رویکردی خاص به مقوله علم دارد که بر پایه آن می توان این کتاب را در رده کتاب تاریخ علم قرار داد. در این مقاله با معیارهای امروزین تاریخ نگاری جایگاه این کتاب در دو حوزه تاریخی و علمی به طور مستقل و با هم بررسی می شود.
    کلیدواژگان: قاضی صاعد اندلسی، التعریف بطبقات الامم، تاریخ علم، تاریخ نگاری، معیارهای تاریخ نگاری
  • فرید قاسملو صفحه 93
    اکنون هشتاد سال از رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی می گذرد. مبدا این گاهشماری هجرت پیامبر اکرم (ص) و ماهیت آن خورشیدی است و نام ماه های آن از گاهشماری یزدگردی رایج در ایران پیش از اسلام گرفته شده که شش ماه اول آن 31 روز بوده، پنج ماه بعدی 30 روزه و ماه دوازدهم در سال های عادی 29 و در سال های کبیسه 30 روزه است. این سال در نوروز و در لحظه اعتدال بهاری نو می شود. این گاهشماری با آن که دقیق ترین گاهشماری موجود جهان خوانده شده، اما در تبیین ترتیب اجرای کبیسه های آن بر مبنای هر چهار سال یک بار، غفلت می گردد و فاصله سال کبیسه با سال بعدی به پنج سال می رسد؛ یعنی اجرای دوره منظمی برای این کبیسه ها اندیشیده نشده یا دست کم رسمی نگردیده است. بحث درباره چگونگی قرار گرفتن این کبیسه ها از زمان پیدایش گاهشماری جلالی در قرن پنجم هجری مطرح بوده است. در این مقاله به مهم ترین این بحث ها و راه حل های ارائه شده برای آن می پردازیم.
    کلیدواژگان: تقویم، گاهشماری، تقویم هجری شمسی، گاهشماری هجری خورشیدی، کبیسه
  • مریم معینی نیا صفحه 145
  • برنامه سخنرانی های موزه ملی تاریخ علوم پزشکی در سال 1385
    صفحه 157
  • تصویرنامه دکتر سیدحسین نصر
    صفحه 159
  • چکیده های انگلیسی
    صفحه 1
  • نحوه نگارش تاریخ جراحی جدید در جهان اسلام و عرب مسائل روش شناختی و موضوعات معرفت شناختی
    آن ماری مولن صفحه 7
|
  • Seyyedhossein Nasr Page 1
    IbnSīnā is generally known as one of the most important philosophers and physicians, one whose contributions to science and philosophy have attracted numerous studies. This article provides an outline of his philosophy of science which determined the framework for his understanding of natural philosophy. Rather being of historical interest, the article argues, IbnSīnā’s philosophy of science is a useful beginning for developing a contemporary Islamic philosophy of science. The article also discusses IbnSīnā’s importance in the philosophy of health and medicine.
  • Hamid-Reza Giahiyazdi Page 13
    In the astronomy of the Islamic Period, the astronomical twilight is called “true dawn”. In the Islamic ordinances the observation of this phenomenon indicates the beginning time of the morning prayer. There are also some reports about the visibility of an elongated faint glow before true dawn which was called “false dawn”. In modern astronomy it is clear that the false dawn is caused by the reflection of the sunlight from the interplanetary dust particles, known as the “zodiacal light”, because it extends along the ecliptic. But most astronomers of the Islamic period assumed that it is caused by the reflection of the sunlight in the earth’s atmosphere, similar to the origin of the true dawn. Some of them, of course, did realize that, according to observational evidence, the false dawn cannot be caused in the earth’s atmosphere, but they could not substitute a new scientific theory to explain the real origin of the false dawn. In this preliminary survey various theories regarding the origin and appearance of the false dawn are presented from published and unpublished texts on astronomy of the Islamic period.
  • S. Ahmad Hashemi Page 37
    Culture and Civilization Dept., EncyclopaediaIslamica Foundation, Tehran Hunayn b. ’Ishāk is one of the most hardworking scholars of Islamic period. He has many works and translations on medicine, philosophy, logic, ethics, natural sciences and Christian theology. This article is to introduce his most important works on medicine, philosophy and logic and also to present a brief report of his views about Christian theology. Table 2 is also a useful summary of Hunayn’s treatise on Galen’s works which contains a rather complete list of his circle’s medical translations.This article is in fact the second part of a survey which its first part entitled “Hunayn b. ’Ishāk’sTranslationSchool” is published in the last issue of this journal.
  • S. Muhammad Muzaffari Page 59
    This article is tointroduceone chapter of al-Bīrūnī’s treatise on astrolabe entitled: Kitābfī‛ilm-i al-Asturlāb (A book on astrolabe knowledge). This chapter is about finding kibladirection by Astrolabe. Also, it argues dependence of various astronomical traditions and interaction between astronomy and Islam. World-map centered Mecca and additional graphs on astrolabe are examples for showing this dependence. There are mathematical explanationsalthough they are not goal of this paper.
  • Banafsheh Efthekhari Page 83
    KadiSa‛idAndulusī, scientist and historian of 12th century, wrote a book entitled al-Ta‛rīfbi-Tabakāt al-’Umam on people classifications and their characteristics. But this book has specific point of view about science which puts it in the history of science category. This paper is to investigate this book’s rank in this category by the modern standards of the historiography.
  • Farid Ghasemlou Page 93
    From the year 1926/1305, Solar Hijri Calendar is used in Iran as the official calendar. In this calendar, each year is consisted of 12 months which 6 of them have 31 days. Next 5 months have 30 days and the 12th month has 29 days. Just in Intercalary years, the 12th month has 30 days. The base of the Solar Hijri Calendar is the time when the prophet of Islam traveled from Mecca to Medina in the 7th century. Solar Hijri calendar can be assumed as the most exact calendar ever exists in the world. One of the reasons caused this calendar to be so exact is that there is Intercalary years in this calendar, which have years distance to meet next Intercalary year. This is different from the other solar calendars which have 4 years duration for Intercalary years. But there is no explicit rule to when to apply these 5 years durations for Intercalary years.This caused the past and the present scientists, who studied about this calendar, present different ideas about how to apply Intercalary duration. In this study we try to review a report about the methods, presented by past scientists and after that we present currently scientist ideas about Intercalary calculation tables. As our view this study will help us to compare different scientist’s theories and to find which one is more exact.