ماهنامه زمانه
پیاپی 51 (آذر 1385)

از آنجا که یکی از چارچوبهای متداول ترسیم و تحلیل امنیت ، امنیت ملی است، تحلیل ترور و تروریسم، از زاویه تاثیرات آن بر دولت ملت، بهتر می تواند کارکردهای آشکار و پنهان آن را نمایان سازد. بررسی کنش و واکنش دولتها در قبال تهدیدات تروریستی نشان می دهد که آنها ضمن ترس از پیامدهای امنیتی این گونه تهدیدات ، بعضا خود به عنوان سازمان دهنده و هدایتگر ، نقش کارگزاری فعالیتهای ضدامنیتی را دارند. در این گفت وگو دکتر احمد نقیب زاده، استاد دانشگاه تهران، مقولات ترور و تروریسم را از این زاویه ، طرح و تحلیل کرده است. گفتنی است، حوزه مطالعاتی وی «جامعه شناسی روابط بین الملل» می باشد و آثاری چون سیاست و حکومت در اروپا، تاریخ دیپلماسی و روابط بین الملل، درآمدی بر جامعه شناسی و تاثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی ایران از تالیفات ایشان است.

عناصر ثابت در جوامع انسانی، همواره تشابهاتی اغماض نشدنی در میان آنان به وجود می آورد. صرف نظر از سطح و میزان تشابهات، می توان پدیده های مختلف حیات جمعی بشر را در ادوار مختلف جستجو و ریشه یابی کرد. اما با وجود ویژگی های خاص هر دوره لازم است درکی متفاوت از سایر دوره ها نسبت به این پدیده ها به دست آید. بررسی یک پدیده در دوره های گوناگون با لحاظ شرایط هر دوره، درکی عمیق نسبت به چگونگی تغییر وضعیت آن پدیده به دست می دهد که تحلیل حال و آینده اش را ممکن می سازد. در این مقاله، پدیده تروریسم، به عنوان پدیده ای قدیمی در حیات بشری که در دوره پس از فروپاشی نظام دوقطبی و رویداد یازدهم سپتامبر دگرگونی های داشته، بررسی و ارزیابی شده است. درواقع، تداوم و تغییر این پدیده به صورتی توامان مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.

استمرار پدیده ها نشان دهنده تداوم منابع مولد آنهاست. دیرینگی ترور در جوامع بشری نیز از پیوستگی حضور عواملی حکایت می کند که روابط انسانی را به سوی خشونت و ارعاب سوق می دهد. تحمل نکردن و اقدام به حذف فیزیکی و غیرفیزیکی حریفان، فی نفسه نشانه ضعف پویایی در ساماندهی مراودات و ارتباطات در یک مجموعه انسانی است. این مقاله، با مروری بر تاریخچه ترور در ایران و جهان روشن می سازد که ترور، معلول شکافها، تبعیضها و نابرابری هایی است و بی توجهی به آنها، دوام ترور و گسترش دامنه آن را در آینده موجب می گردد.

بررسی های تاریخی همواره روشنگر مباحث و تحلیلهای پدیده های اجتماعی سیاسی بوده اند. تبیین و توضیح پیدایی ترور به عنوان یکی از پدیده های مهم عصر حاضر، تنها زمانی به درستی انجام می گردد که به درکی تاریخی از چگونگی ظهور و افول آن مجهز گردد. بنابراین یکی از راه های فهم و چاره اندیشی در علاج این پدیده بررسی سوابق تاریخی آن می باشد. در مقاله حاضر، رفتارهای خشونت آمیز اسماعیلیان به عنوان نمونه ای تاریخی در پیدایی ترور، مرور و بررسی شده است.

کنشهای انسانی دارای معنا و مسبوق به فرایندی ذهنی و نظری هستند که آنها را شکل و ساختی خاص می بخشد. ترور به مثابه ابزاری برای دستیابی به اهدافی که فعلا موجود نیستند، در تاریخ جوامع مختلف بسیار اتفاق افتاده است، لذا همواره یکی از ابعاد شناخت و چاره اندیشی برای رفع آن، متوجه پشتوانه ذهنی و نظری حامی آن می باشد. با توجه به فضای متشنج بین المللی و کوششهای سازماندهی شده در تیره جلوه دادن آموزشهای اسلامی و تربیت قرآنی، لازم است موضوع ترور به عنوان مساله ای جهانی از منظر قرآن و سیره بزرگان دین، تحلیل و ارزیابی شود. نویسنده نوشتار زیر این موضوع را بررسی نموده است.

دین و بزرگان آن یکی از سرچشمه های اندیشه و رفتار در جوامع بشری بوده اند و به همین دلیل ، آموزه های دینی همواره یکی از منابع مورد ارجاع در تبیین و تفسیر تحولات آنها در تاریخ محسوب گشته اند. در جهان کنونی نیز این پرسش درخصوص دین اسلام مطرح گردیده است و به آن دامن زده می شود که آموزه های پیامبرخاتم(ص) حاوی چه نوع اندیشه و رفتارهایی است و تا چه اندازه می توان مقوله ناپسند و ضدانسانی ترور را بدان نسبت داد؟ در مقاله پیش رو سعی شده است به این سوال از منظر دین اسلام و اندیشه و رفتار پیامبر اعظم(ص) پاسخ داده شود.

اتحادیه کشورهای مختلف در قالب سازمان های بین المللی، زمینه ساز موضع گیری های فراملی کشورها به عنوان اجزای تشکیل دهنده جامعه جهانی شده اند. عکس العملهای سازمان های بین المللی به جریان سازی های مشخصی در مورد موضوعات فراملی ختم می شود که به حفظ نظم بین المللی کمک می کند. چنین فرایندی در تجزیه و تحلیل تروریسم به عنوان مساله ای جهانی رخ داده است که مطالعه و بررسی آن، عمق و گستره توجه و اقدام جامعه بین المللی را در قبال آن آشکار می سازد. مواضع جهان اسلام در این خصوص، از طریق بررسی رویکرد و مواجهه سازمان کنفرانس اسلامی مشخص می شود. اهمیت این بررسی، در تبدیل شدن جهان اسلام به مثابه یک قطب چالشی در این موضوع نهفته است. مقاله پیش رو، ترجمه کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی در زمینه مبارزه با تروریسم بین المللی است.

«منافع» می توانند تبیین گر اتخاذ یا عدم اتخاذ سیاستهای مختلف از سوی کشورها باشند، اما این واقعیت را نباید فراموش کرد که همواره ارزشها و باور به آنها، در جهت گیری ها و تشویق در استمرار یا توقف سیاستها، تاثیری انکارنشدنی دارند. لذا قدرتهای بزرگ نظیر ایالات متحده امریکا همواره در فرایند سلطه گری خویش به سلسله ای ارزشهای مورد قبول و باور در سطح جهانی نیاز دارند که به کمک آنها بتوانند پیگیری منافع خویش را کتمان یا توجیه نمایند. با فروپاشی بلوک شرق، نیازمندی به دشمن جدیدی برای ایالات متحده امریکا که در تعارض با ارزشها و باورهای مورد حمایت این کشور باشد و اجرای برنامه های سیاست خارجی آن را تسهیل کند، در قالب طرح مقوله تروریسم و پردازش آن در جهت منافع ایالات متحده امریکا ظهور و بروز کرد. در نوشتار زیر، این فرایند و اهمیت آن در تدوین سیاست خارجی مناسب از سوی جمهوری اسلامی بررسی شده است.