نشریه مدیریت شهری
پیاپی 18 (پاییز 1385)

روندها و جریانات جهانی از یک سو، و چالش های محتوایی و رویه ای موجود در مناطق کلانشهری جهان از سوی دیگر، ضرورت نگاه نو به این مفهوم نسبتا جدید اما قوام یافته در نظام جدید برنامه ریزی سکونتگاهی را ضروری می سازد. این نگاه جدید که عمدتا تحت مفهوم منطقه گرایی به رسمیت شناخته شده، از طریق مدل ها و روش های متعددی تحقق یافتنی است. بررسی حاضر می کوشد تا با استناد به تعدادی از تجربیات جهانی اداره مناطق کلانشهری، نتایج و آموزه های روشن و مفیدی را برای حکمروایی مناطق کلانشهری ایران به دست دهد...

مقاله «کلانشهر و حیات ذهنی»، (Metropolis and Mental Life) اثر گئورگ زیمل (Simmel Georg) از جمله آثار کلاسیک در متون جامعه شناسی شهری محسوب می شود. این اثر و سایر آثار زیمل مبنای مطالعات و تحقیقات بعدی در زمینه نظام فرهنگی و اجتماعی شهرهای مدرن و کلانشهرها قرار گرفت. ادعای اصلی زیمل در این اثر آن است که با شکل گیری کلانشهرها که مبتنی بر اقتصاد پولی اند نوع جدیدی از حیات ذهنی در انسانها شکل می گیرد که آن را می توان به عنوان نوعی مکانیسم دفاعی در برابر تحولات عظیم و عمیق زندگی مدرن تلقی کرد...

از رویکردهای عمده ای که از اوایل قرن بیستم در حوزه برنامه ریزی مطرح شد، منطقه گرایی و منطقه ای اندیشی است. در حقیقت تفکر منطقه ای به دنبال یکپارچه سازی و یکپارچه نگری شهر مرکزی و پیرامون شکل گرفته است. این رویکرد از بدو پیدایش خود طی زمان های مختلف، جهت گیری های مختلفی داشته است، به طوری که ابتدا دارای نگرش اکولوژیکی بوده، سپس جهت گیری فرهنگی و اقتصادی یافته و امروزه به سمت برنامه ریزی فضایی و فیزیکی منطقه ای سوق پیدا کرده است و بیشتر به دنبال بررسی مباحث مرتبط با کاربری اراضی، زیرساخت ها، طراحی شهری، برنامه ریزی برای اکوسیستم ها و برقراری عدالت در سطح مناطق کلانشهری است...

سکونتگاه های خودرو (1) که با واژگان و معنای متفاوتی چون اسکان غیر رسمی (2)، حاشیه نشینی (3)، سکونتگاه غیر متعارف (4) و امثال آن تعریف شده اند، اگرچه ریشه در شهرنشینی ناقص و تحول نیافته حاصل سرمایه داری نفتی سالهای دهه پنجاه دارد اما در سالهای اخیر به ویژه در مناطق کلانشهری ایران و به خصوص تهران به شدت روبه گسترش است. این سکونتگاه ها به عنوان پدیده ای جدید در نظام اسکان پیرامون کلانشهرها در زمان حاضر بین 20 تا 30 درصد جمعیت و کانون های سکونتی پیرامون کلانشهر را تشکیل می دهند...

اغتشاش در تعاریف مربوط به قلمروهای مدیریت شهری در قوانین مربوط به کنترل توسعه شهری به حدی بوده است که با مرور قوانین مختلف در این زمینه بیش از 15 عنوان مختلف برای آن می توان یافت. قانون جدید تعاریف محدوده و حریم شهر. روستا و شهرک و نحوه تعیین آنها، با دو هدف یکپارچه کردن مفاهیم و تعاریف متعدد و همچنین ایجاد زمینه مناسب برای نظارت و جلوگیری از گسترش بی رویه شهرها و روستاها به تصویب رسیده است...

بافت تاریخی شهرها دارای ویژگی ها و مشخصه هایی است که آن را از بافت ها و پهنه های پیرامونی و بلافصل و نیز سایر قسمتهای شهر متمایز می کند و برخورد ویژه مدیریتی به این مناطق را نسبت به سایر مناطق شهر ضروری می سازد. به علاوه، مطابق تاکیدات قانون برنامه سوم توسعه (ماده 166) و قانون برنامه چهارم توسعه (ماده 115) دولت ملزم به در پیش گرفتن سازوکارهای مدیریتی خاص برای اداره بافت تاریخی شهرها و اعطای وظایف و مسئولیت های بیشتر به نهادهای محلی گردیده است...

آینده شهرنشینی در جهان و ایران به طور عمده به صورت گسترش و ازدیاد «مجموعه های شهری» یا «شهر - منطقه ها» است که هم از نظر فضایی و هم از نظر کارکردی بسیار گسترده تر و پیچیده ترند و به برنامه ریزی و مدیریت یکپارچه نیاز دارند. در ایران از سال 1374 تهیه طرح های مجموعه شهری برای کلانشهرهای کشور (تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و مشهد) در دستور کار قرار گرفته است...