Journal of Medicinal Plants
Volume:5 Issue: 19, 2006

گیاه صبر زرد دارویی با نام علمی Aloe vera از جمله گیاهان دارویی با ارزش در دنیا است. صبر زرد بومی مناطق گرم و خشک است که در استان های جنوبی کشور (استان بوشهر و استان هرمزگان) در فضای باز و در برخی مناطق دیگر کشور در گلخانه کاشت می شود. در حال حاضر محصولات مختلفی از این گیاه در صنایع مختلف غذایی، آرایشی و بهداشتی و دارویی در دنیا تولید و عرضه می شود. هم اکنون محصولات متنوعی از این گیاه از جمله نوشابه و محصولات آرایشی و بهداشتی وارد کشور می شود. علی رغم اینکه گیاه صبر زرد با اقلیم جنوبی کشور سازگار است و به خوبی در مناطق محروم کشور (استان های جنوبی) که دارای منابع آبی فقیری هستند قابل پرورش است توجه به این گونه و توسعه کاشت و ایجاد صنایع فراوری آن در این مناطق می تواند گام مهمی در جهت ایجاد اشتغال و بهره وری مناسب از اراضی فقیر کشاورزی باشد.

شایع ترین مشکل زنان یائسه گرگرفتگی است. گرگرفتگی کیفیت خواب را بر هم زده و توانایی زن را برای کنار آمدن با استرس ها و مشکلات روز بعد کاهش می دهد. در حال حاضر درمان جایگزینی استروژن رایج ترین شیوه درمان این مشکل است که به علت خطرات احتمالی آن باعث نگرانی شده است. فقط حدود 12.5 درصد زنان یائسه به طور صحیح هورمون درمانی می شوند. یکی از درمان های جایگزینی مطرح فیتواستروژن ها هستند.
شنبلیله یکی از گیاهانی است که حاوی ترکیبات فیتواستروژنی است ولی تا به حال تاثیر آن بر نشانه های زودرس یائسگی بررسی نشده است. در این بررسی اثر دانه شنبلیله بر گرگرفتگی زنان یائسه سنجیده شده است.
در این بررسی نیمه تجربی 2 گروه 25 نفری از زنان بعد از یائسگی مورد و شاهد انتخاب شدند. به زنان گروه مورد، روزانه 6 گرم دانه شنبلیله تبدیل شده به گرانول به مدت 8 هفته و به زنان گروه شاهد دو دوره 25 روزه استروژن کونژوگه تجویز گردید. قبل از شروع درمان، 4 و 8 هفته بعد از درمان تعداد دفعات گرگرفتگی و نمره نشانه های وازوموتور (شامل شدت گرگرفتگی و تعریق شبانه) برای گروه های مورد و شاهد محاسبه و نمرات مذکور با استفاده از آزمون های t مستقل یا من ویتنی و نمرات قبل از درمان، 4 و 8 هفته بعد از درمان در داخل هر گروه با استفاده از آزمون های آنالیز واریانس تکرار شونده و t زوج یا آزمون فریدمن و ویلکاکسون مورد مقایسه قرار گرفت.
از نظر تعداد دفعات گرگرفتگی و نمره نشانه های وازوموتور بین دو گروه مورد و شاهد در زمان قبل از شروع درمان تفاوت معنی داری وجود نداشت (p>0.05)، ولی در 4 و 8 هفته بعد از درمان تعداد دفعات گرگرفتگی و نمره نشانه های وازوموتور زنان گروه شاهد به طور معنی دار کمتر از گروه مورد بود (به ترتیب با 0.001 p= و 0.001 p=). در زنان گروه مورد تعداد دفعات گرگرفتگی و نمره نشانه های وازوموتور در 4 و 8 هفته بعد از درمان نسبت به قبل از درمان به طور معنی دار کاهش یافته بود (به ترتیب با 0.001 p= و 0.001 p=).
با توجه به نتایج این پژوهش، احتمال می رود مصرف دانه شنبلیله به مدت 4 و 8 هفته در تخفیف تعداد دفعات گرگرفتگی و نمره نشانه های وازوموتور موثر باشد ولی این تاثیر کمتر از تاثیر هورمون درمانی جایگزینی است. جهت قضاوت دقیق تر در این زمینه لازم است بررسی های بیشتری به صورت تصادفی دوسویه کور و با داشتن گروه کنترل مصرف کننده دارونما انجام گیرد.

ورم پستان به عنوان یکی از مشکلات بهداشتی بسیار مهم عامل بیشترین ضرر اقتصادی و مصرف وسیع آنتی بیوتیک ها در گاوداری های شیری است. اگر چه درمان آنتی بیوتیکی معمولا برای کنترل ورم حاد پستان به کار می رود اما به علت گسترش مقاومت های دارویی و باقیمانده آنها در شیر و گوشت، محققین در جستجوی مواد جدید ضد میکروبی و محرک های ایمنی جهت جایگزینی هستند.
هدف بررسی، ارزیابی کرم گیاهی حاوی اسانس نعناع به عنوان عامل تقویت کننده درمان آنتی بیوتیکی ورم حاد پستان گاوهای هلشتاین بود.
در یک گله گاو شیری بزرگ، 120 گاو مبتلا به ورم پستان به 3 گروه (A,B,C) تقسیم و با درمان آنتی بیوتیکی معمول آن گاوداری درمان گردید. کرم گیاهی حاوی اسانس نعناع، فنیل بوتازون و کرم نرم کننده به ترتیب روی سطح پستان گاوهای 3 گروه مالیده شد. قبل از درمان، نمونه های شیر روی محیط های کشت مناسب کشت داده شد. جنس باکتری های جدا شده از نظر میکروسکوپی و نتایج واکنش های بیوشیمیایی تعیین گردید. نتایج معاینه پستان و شیر روزانه تا بهبودی و موارد عود بیماری تا 30 روز ثبت شد.
مجموعا 72.5 درصد کشت ها مثبت و 27.5 درصد منفی بود باکتری های اشریشیا (46 نمونه)، استافیلوکوکوس (19 مورد) باسیلوس (12 مورد)، استرپتوکوکوس (3 مورد)، کلبسیلا (4 مورد)، کورینه باکتریوم (3 مورد)، به ترتیب از 38، 16، 10، 2.5، 3.5 و 2.5 درصد کشت ها جدا گردید. دوره بهبودی (زمان طبیعی شدن شیر و پستان) به ترتیب 26.7، 26.9 و 44.9 در سه گروه A، B و C بود. درصد موارد عود نیز در سه گروه به ترتیب 32.5، 37.5 و 45 درصد بود.
در کل با توجه به نتایج به دست آمده مشخص گردید که کرم گیاهی حاوی اسانس نعناع نسبت به فنیل بوتازون و کرم نرم کننده دام کرم اثر حمایتی بیشتری در درمان ورم پستان گاوهای مبتلا دارد. همین طور این کرم گیاهی دوره درمان، زمان دور ریختن شیر و عود بیماری را به مقدار قابل توجهی نسبت به گروه کنترل کاهش می دهد.

خرفه (Portulaca oleracea L.) گیاهی است که در بخش های مختلف ایران به وفور می روید. در بررسی های قبلی خواص ضد تشنجی و ضد دردی با عصاره هیدروالکلی آن گزارش گردیده است.
در این بررسی اثر ضد اضطرابی عصاره آبی جوشانده تخم خرفه با دوزهای مختلف در موش سوری ارزیابی شد.
در این مطالعه از 40 سر موش سوری نر به وزن 30- 25 گرم استفاده شد. حیوانات به سه گروه ده تایی آزمایش و یک گروه ده تایی کنترل تقسیم شدند. سپس به گروه های آزمایش سه دوز عصاره 25، 50، 75 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن و در گروه کنترل نرمال سالین (10 میلی لیتر بر کیلوگرم) به صورت داخل صفاقی تزریق شد. سپس موش ها در جهت افزایش فعالیت حرکتی و حس کنجکاوی به مدت 5 دقیقه دریک جعبه با دیواره های مشکی قرار داده شدند و پس از آن در فواصل زمانی تنظیم شده به ماز بعلاوه ای مرتفع منتقل گردیدند و به مدت 5 دقیقه شاخص های استاندارد ارزیابی اضطراب (تعداد ورود و مدت زمان سپری کردن در بازوی باز) از طریق مشاهده در آنها بررسی و ثبت گردید.
نتایج این مطالعه نشان داد که هر سه دوز عصاره خرفه به صورت معنی داری موجب افزایش تعداد ورود و مدت زمان سپری شده بر روی بازوی باز گردید. (p=0.000) یافته های فوق نشان می دهد که عصاره خرفه در هر سه دوز اثر ضد اضطرابی داشته که وابسته به دوز نیست.

استفاده از اثرات ضد میکروبی گیاهان دارویی از گذشته های دور مورد نظر بوده است. تحقیقات اخیر نیز در این زمینه نشانگر اهمیت و کاربرد این گونه گیاهان است. در مورد سیاه دانه نیز گزارش هایی مبنی بر تاثیر ضد میکروبی وجود دارد.
در این مطالعه تاثیر ضد میکروبی روغن دانه های سیاه دانه علیه دو گونه از باکتری های استافیلوکوکوس طلایی مورد آزمایش و سنجش قرار گرفته و پس از تعیین حداقل غلظت مهار کنندگی (MIC) آن، با برخی از آنتی بیوتیک های اختصاصی مقایسه شده است.
در این بررسی از سیاه دانه تحت شرایط فشار در سرما عصاره روغنی تهیه گردید، سپس دو سویه استاندارد باکتری استافیلوکوکوس طلایی (2572، 1112 ATCC) فعال و در محیط کشت تریپتی کیس سوی بروث، رقت استاندارد (MF 0.5) آماده شد. از عصاره روغنی سیاه دانه (رقت 0.5، 0.25، 0.06، 0.03 درصد) سوسپانسیون میکروبی تهیه و مدت 24 ساعت در 35 درجه سانتی گراد انکوباسیون شده و نتایج ثبت گردید. جهت سنجش حساسیت میکروارگانسیم ها از دیسک های حاوی 30 میکروگرم آنتی بیوتیک (ساخت شرکت دیفکو) و روش انتشار دیسک (کربی- بائر) استفاده و با تاثیر عصاره روغنی مقایسه شد.
تاثیر عصاره روغنی سیاه دانه در رقت 16/1 برابر MIC باکتری استافیلوکوکوس طلایی (2572) و در رقت 10/1 معادل MIC سویه (1112) بود. میزان اثر عصاره خالص و رقت های 0.125 و 0.26 با حساسیت باکتری ها نسبت به دیسک های آنتی بیوتیک به کار رفته برابری داشت.
با توجه به نتایج حاصله از این مطالعه و برخی از بررسی های مشابه با سایر باکتری ها، به نظر می رسد عصاره روغنی سیاه دانه اثر ضداستافیلوکوکی مناسبی داشته و با تاثیر آنتی بیوتیک های سفتازیدیم، سفوروکسیم، سفاکلور و سفاماندول در شرایط آزمایشگاهی قابل مقایسه است. با انجام بررسی های تجربی بیشتر می توان از تاثیر ضد میکروبی عصاره روغنی سیاه دانه در کنترل و درمان عفونت های باکتریایی استافیلوکوکوس استفاده نمود.

شاتره از گیاهانی است که در طب سنتی ایران در درمان بیماری های مختلف کبدی مطرح بوده است، در این تحقیق اثر حفاظتی این گیاه بر روی سمیت ناشی از تتراکلریدکربن بر روی کبد موش صحرایی مورد بررسی قرار گرفت.
از آنجایی که در کشور ما عوامل دارویی محافظت کننده کبدی کمتر در دسترس بوده و از طرفی بیماری های کبدی ناشی از عواملی همچون هپاتیت ویروسی و داروها تاحدی شایع است، لازم گردید تا از گیاهان دارویی که در طب سنتی ایران به عنوان محافظت کننده کبدی شناخته شده اند، مورد بررسی قرار گیرد. شاتره از گیاهانی است که در طب سنتی ایران در درمان بیماری های مختلف کبدی مطرح بوده است، در این تحقیق اثر حفاظتی این گیاه بر روی سمیت ناشی از تتراکلریدکربن بر روی کبد موش صحرایی مورد بررسی قرار گرفت.
از آنجایی که در کشور ما عوامل دارویی محافظت کننده کبدی کمتر در دسترس بوده و از طرفی بیماری های کبدی ناشی از عواملی همچون هپاتیت ویروسی و داروها تاحدی شایع است، لازم گردید تا از گیاهان دارویی که در طب سنتی ایران به عنوان محافظت کننده کبدی شناخته شده اند، مورد بررسی قرار گیرد.
رای این مطالعه ازموش های صحرایی نر استفاده شد. عصاره هیدروالکلی گیاه شاتره در مقادیر 100، 200 و 300 میلی گرم بر کیلوگرم یک روز قبل، همزمان و یک روز بعد از دریافت 3 میلی لیتر بر کیلوگرم تتراکلریدکربن به صورت داخل صفاقی مصرف شد و نتایج با گروه کنترل و کنترل مثبت سیلی مارین مقایسه گردید.
بررسی آنزیم های کبدی و مشاهدات هیستوپاتولوژیک کبد نشان داد که شاتره توانسته است ضایعات کبدی ایجاد شده توسط تتراکلریدکربن را در مقادیر به کار رفته کاهش دهد.
با توجه به آسیب اکسیداتیو ناشی از تتراکلریدکربن و نتایج به دست آمده می توان پیشنهاد نمود که شاتره احتمالا به واسطه داشتن ترکیبات آنتی اکسیدانی اثرات حفاظت کبدی از خود نشان داده است.

بررسی های رفتاری و الکتروفیزیولوژی نشان می دهند که عصاره زعفران اختلالات حافظه ناشی از تجویز اتانل را بهبود می بخشد.
در این تحقیق اثرات تزریق داخل صفاقی عصاره آبی زعفران و دو ماده موثره آن یعنی کروسین و سافرانال بر روی حافظه سالم و حافظه تخریب شده با هیوسین به روش ماز آبی موریس در موش صحرایی بررسی شد.
هر موش به مدت 5 روز و هر روز یک نوبت (هر نوبت شامل 4 تجربه) از 4 ربع حوضچه ماز به طور تصادفی تحت آزمایش قرار گرفت. مواد و عصاره ها به جز هیوسین (20 دقیقه) یک ساعت قبل از شروع آزمایش به صورت داخل صفاقی تزریق شد. در روز پنجم فعالیت حرکتی به روش جعبه باز بر روی حیوانات انجام شد.
عصاره آبی زعفران در محدوده دوزهای 0.56- 0.0025 گرم بر کیلوگرم در مجموع در یافتن سکو تاثیری نداشت. فقط دوز 0.005 گرم بر کیلوگرم عصاره آبی زعفران با گذشت زمان باعث کاهش زمان یافتن سکو شد. کروسین با دوزهای 50 و 200 میلی گرم بر کیلوگرم در مجموع به خصوص در روزهای 4 و 5 اثری بر روی مدت زمان یافتن سکو هدف نداشت. سافرانال در محدوده دوزهای 0.75 -0.2 میلی گرم بر کیلوگرم با افزایش دوز زمان یافتن سکو افزایش یافت. اثر عصاره آبی و دو ماده موثره آن بر روی حافظه تخریب شده توسط دوزهای پایین (1 میلی گرم بر کیلوگرم) و بالای (0.5 گرم بر کیلوگرم) هیوسین نیز بررسی شد. عصاره آبی زعفران با دوزهای پایین باعث کاهش اثرات تخریبی هیوسین (در هر دو دوز) بر روی حافظه شد. کروسین با دوزهای متفاوت اثرات گروه هیوسین را در یافتن سکو کاهش داد. سافرانال در دوز 0.2 میلی لیتر بر کیلوگرم اثرات تخریبی دوز پایین هیوسین را کاهش داد. اثرات این مواد و زعفران بر روی فعالیت حرکتی موش صحرایی به روش جعبه باز بررسی شد. عصاره زعفران و مواد موثره آن تقریبا وابسته به دوز باعث کاهش فعالیت حرکتی در حیوانات شد. مصرف توام این ترکیبات همراه با هیوسین نیز در مجموع باعث کاهش فعالیت حرکتی شد.
نتایج این تحقیق نشان می دهد که عصاره آبی زعفران، کروسین و سافرانال تاثیری بر روی حافظه سالم نداشته ولی باعث کاهش اثرات تخریبی حافظه ناشی از هیوسین می شود. عصاره زعفران و کروسین می توانند در آینده نوید بخش داروهایی در کاهش اختلالات حافظه و یادگیری ناشی از زوال مغزی در بیماری هایی چون آلزایمر باشند.

در تحقیق حاضر، اثر عصاره آبی الکلی گیاه شقایق Papaver rhoeasبر کسب و بیان ترجیح مکان شرطی شده ناشی از مورفین در موش های کوچک آزمایشگاهی نر نژاد N-MARI در محدوده وزنی 25-20 گرم بررسی شد.
در یک آزمایش ابتدایی، مقادیر متفاوت مورفین و یا عصاره گیاه به حیوانات تزریق شد تا مشخص شود که آیا مورفین و یا عصاره گیاه توانایی القا ترجیح مکان شرطی شده را در این حیوان دارند یا خیر. در بخش دوم ابتدا، مقادیر متفاوت عصاره و پس از 30 دقیقه دوز موثر مورفین، به موش ها داده شد تا اثر عصاره بر کسب ترجیح مکان شرطی شده ناشی از مورفین بررسی شود. برای بررسی اثر عصاره گیاه بر بیان ترجیح مکان شرطی شده، حیوانات در روزهای شرطی سازی فقط دوز موثر مورفین را دریافت کردند و در روز آزمون 30 دقیقه قبل از شروع آزمایش، مقادیر متفاوت عصاره را دریافت کردند.
آزمایش ها نشان داد که تجویز مورفین (1، 10 و20 میلی گرم بر کیلوگرم) باعث افزایش زمان سپری شده در قسمت دریافت مورفین گردید (ترجیح مکان شرطی شده). این افزایش در گروه دریافت کننده دوز (10 و 20 میلی گرم بر کیلوگرم) مورفین کاملا معنی دار بود. تجویز عصاره با دوزهای (100،50،25 میلی گرم بر کیلوگرم) نسبت به گروه سالین هیچ گونه تغییری در زمان سپری شده در قسمت دریافت دارو ایجاد نکرد. تجویز عصاره گیاه مذکور با دوزهای فوق قبل از تجویز مورفین (10 میلی گرم بر کیلوگرم) سبب کاهش معنی دار زمان سپری شده در قسمت دریافت دارو گردید. هم چنین تجویز عصاره (100،50،25 میلی گرم بر کیلوگرم) به حیواناتی که در دوزهای القای شرطی شدن، مورفین با دوز (10 میلی گرم بر کیلوگرم) دریافت کرده بودند تغییری در زمان سپری شده در قسمت دریافت دارو ایجاد نکرد.
از این آزمایش ها استنباط می شود که عصاره گیاه شقایق سبب کاهش کسب ترجیح مکان شرطی شده ناشی از مورفین می گردد ولی بر بیان ترجیح مکان شرطی شده ناشی از مورفین اثری ندارد.