ماهنامه معرفت
سال شانزدهم شماره 1 (پیاپی 112، فروردین 1386)

«فلاح»، که یکی از مفاهیم کلیدی قرآن است، به این معناست که هر موجودی می تواند به کمالات خودش برسد و از تنگناها نجات پیدا کند و رستگار شود.
«تزکیه»، از دیگر مفاهیم قرآن، به معنای تقواست و از دیدگاه قرآن، عامل ترقی و سعادت و رسیدن به کمال. «تقوا» هم عبارت است از: ایمان و عمل صالح.
انسان دارای دو لایه وجودی است: درونی و بیرونی. درونی جای اعتقاد و عقد قلب است، و بیرونی محل بروز عمل.
شرط نیل به فلاح، تقواست و هر قدر ایمان انسان بالاتر باشد به مراتب بالاتری از فلاح می رسد.
اسلام، هم جاودانه است و هم جامع; شریعتی است که امروز باید بدان عمل کرد و تا ابد هم باید چنین کرد، و برای زمان و مکان خاصی نیست. از این رو، جاودانه است. منحصر به رابطه شخصی افراد با خدا نیست، پس رابطه همه عالم وجود با یکدیگر را نیز دربر می گیرد. بدین روی جامع است.
آنچه می خوانید حاصل یکی از جلسات سلسله دروس اخلاق استاد آیه الله مصباح در باب اخلاق و عرفان اسلامی است.

تربیت اخلاقی بخش قابل توجهی از برنامه ها و فعالیت های تربیتی ما را در خصوص نسل آینده به خود اختصاص داده است. در عین حال، این ساحت از تربیت نیز همچون دیگر ساحت ها، از بروز آفت ها و آسیب هایی که در روند آن اختلال ایجاد می کند، در امان نیست. نوشتار حاضر در پی آن است که «تربیت تحمیلی» را به عنوان مانع و آفتی در مسیر تربیت صحیح اخلاقی مورد بررسی قرار داده، با ارائه تعریفی از آن، برخی از نمودها و جلوه های آن را ترسیم نماید. همچنین با بازشناسی عوامل و ریشه های تحقق تربیت تحمیلی، آثار و پیامدهای آن را مورد توجه قرار داده و در پایان نیز راه کارهایی برای مقابله با آن ارائه دهد.

تربیت جنسی نوجوان بخش مهمی از وظایف مربیان و روان شناسان محسوب می شود; چه اینکه از یک سو، نوجوانی دوره حساس، سرنوشت ساز و تعیین کننده بوده و از سوی دیگر، کوتاهی در امر تربیت جنسی این قشر از جامعه، خسارت های جبران ناپذیری در پی خواهد داشت.
نوشتار حاضر نیم نگاهی به آسیب های جنسی دوره نوجوانی داشته و ضررهای جسمی، روحی، روانی، اخلاقی و دینی انحرافات جنسی به ویژه «خودارضایی» را بیان می کند; و همچنین در پی آن است تا راه کارهای پیش گیری و درمان خودارضایی را با توجه به آموزه های دین اسلام و دستاوردهای روان شناختی معرفی کند. در نهایت، راه های تعدیل غرایز جنسی و روش های کنترل آن را نیز گوشزد می کند.

یکی از مسائل مهم جهان امروز مسئله بهداشت و سلامت انسان است. بدون شک، سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه اهمیت بسزایی دارد. تامین سلامتی اقشار جامعه یکی از مسائل اساسی هر کشوری است که باید آن را از سه بعد جسمی، روانی و اجتماعی مدنظر قرار داد. بهداشت روانی علاوه بر اینکه هدف هر جامعه ای به شمار می آید، معیاری برای سلامت فرد نیز محسوب می گردد. این اصطلاح دارای معانی متعددی است که از جامعه ای به جامعه دیگر، فرهنگی به فرهنگ دیگر و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
به همین دلیل، در روان شناسی، الگوها و دیدگاه های متفاوتی نسبت به بهداشت روانی وجود دارد. این نبشتار درصدد نقد و بررسی چهار الگو و دیدگاه عمده در این باره می باشد. علاوه بر این، به دیدگاه اسلام در باب بهداشت روانی نیز اشاره می گردد.

یکی از مباحث مورد بحث در روان شناسی دین، بررسی خاستگاه های روان شناختی دین و دین داری است. ورای حقیقت داشتن یا پوچ و موهوم بودن دین، چه انگیزه ها و عواملی در طول تاریخ و در حال حاضر، انسان ها را به سوی پذیرش یک دین و التزام به تعالیم و دستورات آن، سوق داده است؟ این مقاله، که ترجمه بخشی از فصل دوم کتاب روان شناسی رفتار، اعتقاد، و تجربه دینی2 نوشته بیت هالامی (Beit-hallahmi،B.) و آرگیل (Argyle، M) است، به این موضوع اختصاص دارد. در این فصل، فرضیه های روان شناختی دین در سه مقوله طبقه بندی شده اند: فرضیه های مربوط به خاستگاه، فرضیه های مربوط به تداوم، و فرضیه های مربوط به پیامد. در این نوشتار، تنها فرضیه های دسته اول، ترجمه شده اند. جامعیت این مقاله در ارائه همه نظریات روان شناختی درباره دین، مطالعه آن را برای علاقه مندان به این موضوع، سودمند می گرداند. در پایان مقاله، نقدی کوتاه بر این دیدگاه ها نگاشته شده که توجه به آن می تواند خوانندگان را با اشکالات اساسی این نظریه ها آشنا گرداند.

به راستی شخصیت انسان چگونه شکل می گیرد؟ پس از شکل گیری، آیا امکان تغییر و تحول در آن وجود دارد؟ این دو، از موضوعات مهم و مطرح در دانش روان شناختی است. در این مقاله به ارائه رویکرد صفات در روان شناسی و دین در این موضوع پرداخته شده است.
روان شناسان با رویکرد صفات کوشیده اند با روش علمی و پژوهش های مقطعی و طولی، این موضوع را مورد بررسی قرار دهند، نتایج این پژوهش ها نشان می دهد که سرعت ایجاد و تغییر صفات با بالا رفتن سن کاهش می یابد، به ویژه از 30 سالگی تغییرات بسیار اندکی در افراد می توان مشاهده کرد. البته بروز حوادث سهمگین مانند جنگ، بیماری های حاد، طلاق و... در تغییر صفات در سنین بالاتر مؤثرند.
این موضوع در این مقال، از منظر دین، به ویژه با نگاه اندیشمندان مسلمان علم اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است و نشان داده شده که روحیات افراد از نظر بی طرف بودن، پذیرا بودن و مقاوم بودن و همچنین سن و سال در این تحول نقش اساسی دارد. در مجموع، از روایات استفاده می شود که از سن 40 سالگی کار تربیت با جریان عادی خود تاثیر اندکی دارد و باید منتظر حوادث، موقعیت ها و عنایاتی ویژه بود.

موعظه، مسئله ای رایج در جوامع مذهبی است که در آموزه های دینی به آن توجه خاص شده است. این مقاله درصدد است تا ابعاد این پدیده را از منظر آیات و روایات مورد بررسی قرار داده، سپس ارتباط این مفهوم را با روان شناسی بررسی نماید تا معلوم شود آیا مفهومی مانند «وعظ و موعظه» را می توان در روان شناسی نیز پی گیری کرد یا خیر؟ و اگر جواب مثبت است، کیفیت آن چگونه می باشد؟ در نهایت، به شرایط تاثیرگذاری موعظه پرداخته و آن را از منظر دینی و روان شناختی مورد بررسی قرار داده است.

امروز تردید در فعالیت های برنامه ریزی شده دشمن برای هجوم به فرهنگ دینی و ارزش های اسلامی و انقلابی ما، نشانه بی خبری و غفلت و سادگی است. معرفی الگوهای ناسالم به جوانان و کشاندن آنان به وادی عشق های سرابی و نمونه های مبتذل یکی از همین دام ها و برنامه هاست.
با این وصف، برای صیانت جامعه اسلامی خود از این آفت ها و توطئه ها، باید طرح و برنامه داشت و هوشیارانه در جهت تغذیه فکری و روحی و عاطفی آن در بستر ارزش های اصیل بر اساس قرآن و عترت تلاش کرد. به گواهی تجربه و تاریخ، آنان که دل بستگی های عاطفی و قلبی به دین و مظاهر مکتب و مذهب داشته و از علاقه مندان به سنن مذهبی و شعائر دینی بوده اند، کمتر در معرض انحراف، گناه، مفاسد و آلودگی های اخلاقی بوده اند و مقاومت مؤثری در برابر مفاسد و بدی ها داشته اند.

بالا رفتن سن ازدواج یکی از معضلات مهم جوامع بشری است; زیرا با افزایش سن ازدواج، جوانان از شیوه بهنجار ارضای غریزه جنسی و آثار و فواید آن محروم می شوند. در جوامع گذشته پسران و دختران با رسیدن به سن بلوغ، یا کمی بعد از آن اقدام به ازدواج می کردند و مجرد ماندن یک نقص اجتماعی محسوب می شد. اما با پیچیده تر شدن جوامع و ایجاد خواسته ها و انگیزه های کاذب، ذائقه اجتماعی تغییر یافت و به تبع این تغییر ذائقه، نیاز طبیعی و غریزی به ازدواج سرکوب و این روند، تا جایی پیش رفته که امروزه در بعضی جوامع غربی، جوانان بکلی از ازدواج سرباز زده اند و آن را مانعی برای آزادی خود تلقی می کنند. تنها زمانی به ازدواج روی می آورند که نشاط جوانی را از دست بدهند و نیازمند یک پرستار یا مراقب هستند. متاسفانه این فرهنگ اشتباه جوامع اسلامی از جمله جامعه اسلامی ما را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است، به گونه ای که افزایش رو به تزاید سن ازدواج در کشور، مشکلات فراوانی به دنبال داشته است. مشکلاتی همچون افسردگی و از بین رفتن نشاط در جوانان، ابتلا به وسواس زیاد در انتخاب همسر، مشکل آفرینی فرزندان بزرگ و ازدواج نکرده در خانه، افزایش اضطراب و نگرانی بخصوص در دختران بلاتکلیفی، از دست رفتن طراوت و زیبایی، ناامیدی و تصمیم به عدم ازدواج به خاطر کاهش میل به ازدواج، بی دقتی در انتخاب همسر، احتمال افزایش انحرافات، و ده ها مشکل از این قبیل که جوانان ما را، به چالش کشانده است.1از این رو، بر همه مسئولان و دست اندرکاران مسائل اجتماعی لازم است به این مسئله به عنوان یک مشکل فوریتی نگاه کنند و تمام همت و تلاش خود را برای رفع آن مصروف نمایند.