فهرست مطالب

کتابداری و اطلاع رسانی - سال نهم شماره 4 (پیاپی 36، زمستان 1385)

فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال نهم شماره 4 (پیاپی 36، زمستان 1385)

  • 210 صفحه، بهای روی جلد: 6,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/01/25
  • تعداد عناوین: 12
|
  • رحمت الله فتاحی، محمدحسن زاده صفحه 5
    با توجه به گسترش استفاده از وب سایت به عنوان یک محمل جدید اطلاعاتی در کتابخانه های دانشگاهی، لزوم سازماندهی محتوای اطلاعاتی آنها بیش از پیش آشکار شده است.
    تحقیق حاضر به منظور مطالعه و ارزیابی شیوه های سازماندهی اطلاعات در وب سایت کتابخانه های دانشگاهی انجام شده است. در مرحله دوم این تحقیق، بر اساس نتایج مرحله اول، پرسشنامه ای برای بررسی نظرهای کتابداران متخصص (کارشناسان ارشد کتابداری و اطلاع رسانی) طراحی و ارسال گردید. نتایج کلی پژوهش بیانگر آن است که در سازماندهی اطلاعات صفحه اول وب سایتها، شیوه دسته بندی بر اساس نوع خدمات بیش از سایر انواع رایج است، در حالی که برای سازماندهی سایر صفحات از شیوه های نسبتا متنوعی استفاده می شود. همچنین، شیوه الفبایی عنوان و موضوع، بیشترین کاربرد و شیوه دایرکتوری (موضوعی سلسله مراتبی) کمترین کاربرد را برای سازماندهی انواع منابع اطلاعاتی در وب سایت کتابخانه های دانشگاهی دارند. اکثریت کتابداران اعتقاد دارند باید هر یک از انواع منابع در یک صفحه مستقل ارایه و سازماندهی شود و در نمایش نوع آنها، از اصطلاحهای متعارف استفاده گردد.
    کلیدواژگان: وب سایتها، کتابخانه های دانشگاهی، سازماندهی اطلاعات، ارزیابی
  • محسن حاجی زین العابدینی صفحه 31
    مهندسی ارزش، تلاشی است سازمان یافته که با هدف بررسی و تحلیل تمام فرایندهای یک فعالیت انجام می شود و به عنوان یکی از کارآمدترین و مهم ترین روش های اقتصادی در عرصه فعالیتهای بشر، شناخته شده است. مهندسی ارزش در چارچوب مدیریت پروژه، ضمن اینکه به تمام اجزای فعالیتها توجه می کند، هیچ بخشی از کار را قطعی و مسلم نمی داند. هدف مهندسی ارزش، صرف زمان کمتر برای رسیدن به مرحله بهره برداری بدون افزایش هزینه ها یا کاهش کیفیت کار است. در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی، محور همه فعالیتها اطلاعات است که در حال حاضر با فراوانی تولید و عرضه آن مواجه هستیم. از سوی دیگر، با محدودیتهای منابع - اعم از مالی، انسانی و زمانی - مواجه ایم. لزوم بازنگری در فعالیتهای کتابداری و اطلاع رسانی با به کارگیری فنون مهندسی ارزش، علاوه بر اینکه کیفیت فرایندها و خدمات را در پی دارد، مدیریت منابع و صرفه جویی در آنها را نیز مقدور می سازد. با توجه به واقعیت انفجار اطلاعات، لازم است با بهره گیری از مهندسی ارزش، به مهار بحران اطلاعات سرریزی (اضافه و ناخواسته) پرداخته شود. در این مقاله، ضمن معرفی و تشریح مهندسی ارزش، نقش و کارکردهای آن در فعالیتهای کتابداری و اطلاع رسانی با تاکید بر مدیریت اطلاعات، تبیین خواهد شد.
    کلیدواژگان: مهندسی ارزش، مدیریت اطلاعات، کتابداری و اطلاع رسانی، سرریز اطلاعات
  • سیروس علیدوستی، نادیا حاجی عزیزی صفحه 45
    کتابخانه ها به دلایل گوناگونی نمی توانند با اتکا به منابع خود به نیاز کاربرانشان پاسخ گویند. به همین دلیل، از سالها پیش به اشتراک منابع و همکاری متقابل روی آورده اند تا بتوانند از منابع یکدیگر برای پاسخ به نیاز مراجعان خود استفاده کنند. بدین ترتیب، نیاز به فهرستگانها نیز به عنوان ابزاری برای آگاهی از محل منابع شکل گرفت، زیرا کاربران برای دسترسی موثر به اطلاعات در ابتدا باید از محل نگهداری منابع آن آگاهی یابند. با وجود این، با کاربردهای وسیع فناوری اطلاعات در کتابخانه ها، نیاز به ابزارهایی مانند فهرستگانها مورد تردید قرار گرفت. به همین دلیل، در این مقاله، ضرورت وجود فهرستگانها در دنیای کنونی بررسی می شود. بدین منظور، ابتدا به اجمال به تاثیر فناوری اطلاعات بر کتابخانه ها اشاره و لزوم تداوم اشتراک منابع بررسی می شود. در ادامه، تاریخچه فهرستگانها بیان و انواع فهرستگانها مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در پایان نیز تاثیر فناوری اطلاعات بر فهرستگانها و تحولات آنها تبیین و نمونه هایی از فهرستگانها در عصر اطلاعات معرفی می شوند. روند توسعه فهرستگانها نشان می دهد هنوز هم نیاز مبرم طرحهای اشتراک منابع محسوب می شوند و در میان مدت کارآیی خود را حفظ خواهند کرد.
    کلیدواژگان: فناوری اطلاعات، اشتراک منابع، همکاری بین کتابخانه ای، دسترسی به اطلاعات، فهرست مشترک
  • محمد سوهانیان حقیقی، رحمت الله فتاحی، اسدالله آزاد صفحه 73
    در این مقاله عملکرد و نقش انجمن کتابداری ایران از دیدگاه اعضای آن، بر مبنای چهار شاخص «هویت، انسجام، مشروعیت و مقبولیت درونی بررسی شد و مشخص گردید که انجمن در این زمینه ها، موفقیت نسبی داشته است». همچنین، روشن گردید که بین آرای اعضای پیوسته، وابسته و دانشجویی درباره عملکرد انجمن تفاوت محسوسی وجود ندارد و با بهبود عملکرد انجمن در سه شاخص نخست، مقبولیت درونی انجمن افزایش می یابد.
    کلیدواژگان: انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، سنجش کارآیی
  • سیدعباس رضوی، مجید جعفری زاده، داریوش نوروزی صفحه 89
    این پژوهش به منظور بررسی رابطه موجود بین تماشای تلویزیون و استفاده از منابع اطلاعاتی غیر درسی مانند کتاب، روزنامه و مجله انجام شده است. بدین منظور، از میان کلیه دانش آموزان مدارس راهنمایی پسرانه شهر کرمان (18760=N) تعداد 600 دانش آموز با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ایانتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای، محقق ساخته بود که روایی آن با استفاده از نظر 7 تن از متخصصان موضوع تعیین گردید. به منظور بررسی پایایی ابزار جمع آوری داده ها از آلفای کرانباخ استفاده شد و پایا بودن آن مورد تایید قرار گرفت (0.72=a). داده های به دست آمده با استفاده از روش های توصیفی آماری مانند میانگین و درصد و نیز روش آماری استنباطی خی دو (مجذور کای) تجزیه و تحلیل شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد بین میزان تماشای تلویزیون و میزان مطالعه کتابهای غیردرسی و مطالعه روزنامه رابطه ای معنادار وجود ندارد، ولی در مورد میزان تماشای تلویزیون و میزان مطالعه مجله، رابطه معناداری مشاهده شد؛ بدین ترتیب که با افزایش میزان تماشای تلویزیون توسط دانش آموزان میزان مطالعه مجله توسط آنان کاهش می یابد.
    کلیدواژگان: منابع اطلاعاتی، تماشای تلویزیون، کتاب غیر درسی، روزنامه، مجله
  • حمید علیزاده صفحه 109
    کتابخانه ها برای حضور فعال در بازار پر رقابت اطلاعات، به بازنگری در شیوه های سنتی ارایه خدمات و معرفی محصولات خویش به جامعه کاربران حاضر و بالقوه، نیاز دارند. بازاریابی خدمات و محصولات کتابخانه، این آشنایی را ممکن می سازد. آمیخته بازاریابی که شامل محصول، مکان، قیمت و فعالیتهای تشویقی و ترغیبی است، در محیط کتابخانه کاربردهای زیادی دارد. مدیران کتابخانه های ایران با شناخت این کاربردها می توانند گام مهمی در راستای ارتقای خدمات و جلب رضایتمندی کاربران بردارند.
    کلیدواژگان: بازاریابی در کتابخانه، آمیخته بازاریابی، مدیریت کتابخانه
  • محمد زره ساز، رحمت الله فتاحی، محمدرضا داورپناه صفحه 127
    هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل عناصر و ویژگی های مطرح در رابط کاربر نرم افزار سیمرغ و تعیین میزان رضایت کاربران (دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد) از تعامل با این نرم افزار می باشد. از هدفهای دیگر این پژوهش، سنجش تاثیر متغیرهایی چون رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی، سواد کتابخانه ای، سواد رایانه ای و سابقه و میزان آشنایی با فهرست رایانه ای بر رضایت کاربران می باشد.
    جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی هستند که عضو کتابخانه دانشکده می باشند. از کل جامعه پژوهش که 1308 نفر بودند بر اساس فرمول کرجسی و مورگان نمونه گیری طبقه بندی انجام شد و حجم نمونه 298 نفر تعیین گردید.
    یافته های پژوهش نشان داد وضعیت مواردی چون صفحه های نمایش اطلاعات نرم افزار، واژگان و پیامهای نرم افزار، یادگیری چگونگی کار با نرم افزار، راهنمای نرم افزار و قابلیتها و امکانات نرم افزار سیمرغ از دیدگاه کاربران شرکت کننده در این پژوهش، در حد متوسط است. همچنین، دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش در حد متوسطی از تعامل با نرم افزار سیمرغ رضایت دارند.
    همچنین، بین میزان رضایت دانشجویان رشته های روانشناسی، علوم تربیتی و علوم کتابداری و اطلاع رسانی از تعامل با نرم افزار سیمرغ، تفاوتی معنادار وجود ندارد. در مقابل، بین میزان رضایت دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از تعامل با نرم افزار سیمرغ تفاوتی معنادار وجود دارد و میزان رضایت دانشجویان کارشناسی بیشتر است. بین سابقه و میزان آشنایی دانشجویان با نرم افزار سیمرغ و همچنین سواد کتابخانه ای با میزان رضایت آنها از تعامل با این نرم افزار، رابطه ای معنادار وجود ندارد. در مقابل، رابطه ای معنادار میان سواد رایانه ای و میزان رضایت آنها از تعامل با نرم افزار سیمرغ، وجود دارد.
    کلیدواژگان: رابط کاربر، تعامل انسان - رایانه، رضایت کاربران، نرم افزار سیمرغ، نرم افزارهای کتابخانه ای
  • عبدالرسول جوکار، سعیده انوری صفحه 151
    در این پژوهش کاربردی که با استفاده از تحلیل محتوا انجام شده است، کارایی دو رویکرد جستجوی موضوعی: زبان طبیعی و واژگان کنترل شده با استفاده از معیارهای ربط، دقت، بازیافت و ریزش کاذب، در دو پایگاه کتابشناختی پیوسته (کتابخانه کنگره و اریک) مقایسه شده است. سی عنوان مربوط به موضوعات کتابخانه، کتابداری و اطلاع رسانی به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای هر عنوان راهبردهای جستجوی زبان طبیعی و کنترل شده به دست آمد. پس از انجام جستجوها و ارزیابی ربط پیشینه های حاصل، دقت، بازیافت و ریزش کاذب در دو رویکرد مذکور با هم مقایسه گردید.نتایج نشان می دهد بازیافت رویکرد جستجوی زبان طبیعی در هر دو پایگاه بیش از رویکرد موضوعی کنترل شده می باشد. دقت رویکرد زبان طبیعی در پایگاه اریک بیش از کنترل شده می باشد اما، در فهرست پیوسته کتابخانه کنگره تفاوتی معنادار مشاهده نشد. رویکرد زبان طبیعی در پایگاه اریک ریزش کاذب کمتری به همراه داشته است، در حالی که در فهرست کتابخانه کنگره تفاوت معنادار نیست. پیشنهاد تحقیق حاضر این است که برای کسب نتایج جامع در جستجوهای موضوعی در پایگاه های کتابشناختی پیوسته، ترکیبی از دو رویکرد زبان طبیعی و کنترل شده مورد استفاده قرار گیرد. برای انجام جستجوهایی که جامعیت نتایج حاصل از آنها اهمیت چندانی ندارد و هدف، به دست آوردن تعدادی پیشینه مربوط است، رویکرد زبان طبیعی مزیت بیشتری دارد.
    کلیدواژگان: جستجوی موضوعی، زبان طبیعی، واژگان کنترل شده
  • هادی شریف مقدم صفحه 165
    کتابداران مسوول گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات می باشند. آنها وظیفه ارایه اطلاعات به افراد مختلف جامعه را بر عهده دارند، بنابراین باید ویژگی های فرهنگی، اجتماعی، زبانشناسی، آموزشی و... اجتماعات و طبقات مختلف اجتماعی را بشناسند. کتابداران باید در آموزشهای عمومی جامعه نیز شرکت کنند. برای مثال، تهیه اطلاعات مربوط به تندرستی، سلامتی و بهداشت افراد جامعه، از جمله وظایف مهم کتابداران است. کتابداران با توجه به اینکه با مراجعه کنندگان و کاربران متفاوت در ارتباطند، می توانند پیامها و اطلاعات تندرستی و بهداشتی را به اقشار مختلف جامعه منتقل کنند. چون بیشتر مردم در مورد خدمات بهداشتی و تندرستی راسا تصمیم گیری می کنند، بهتر است کتابداران اطلاعات صحیح را با استفاده از روش های مختلف در اختیار آنها قرار دهند. مراجعه به محل زندگی مردم و محل تشکیل اجتماعات مذهبی، ورزشی، سیاسی و... تاثیر زیادی در انتقال پیامهای تندرستی دارد. کمک گرفتن از رهبران مذهبی و مسوولان ورزشی، آموزشی و... در انتقال اطلاعات و آگاهی مردم تاثیر بسزایی دارد. پاسخ این سوال که اطلاعات از چه نوع، کجا و در چه زمان باید ارایه شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد، در این مقاله همراه با جزییات توضیح داده شده است.
    کلیدواژگان: کتابدار مرجع، اطلاعات تندرستی، اطلاعات بهداشتی، سلامتی
  • گل نسا گلینی مقدم صفحه 181
    قیمت مجله ها همواره یکی از مهم ترین جنبه های اقتصادی نشر مجله های علمی - پژوهشی بوده است. این مقاله حاصل تحقیقی است که بر روی ناشران این مجله ها انجام شده است. در این مقاله ناشران مجله های علمی - پژوهشی به دو گروه عمده تقسیم شده اند: گروه ناشران انتفاعی یا تجاری و گروه ناشران غیر انتفاعی یا دانشگاهی غیر تجاری که ناشران دانشگاهی و انجمنهای علمی - تخصصی را شامل می شود. سپس، تفاوت موجود در قیمتهای ارایه شده از سوی این دو گروه مورد محاسبه و ارزیابی قرار می گیرد. این مطالعه بر روی 8 ناشر عمده (4 ناشر از هر گروه) و تعداد 3841 مجله علمی - پژوهشی الکترونیکی منتشر شده توسط آنها انجام شده است. «میانگین قیمت مجله ها» و «میانگین قیمت به ازای هر شماره مجله» در سال 2003 برای ناشران مختلف محاسبه شده است. نتایج نشان داد Blackwell ارزان ترین ناشر تجاری با میانگین قیمت 455 دلار و انتشارات دانشگاه آکسفورد با میانگین 279 دلار، ارزان ترین ناشر غیر انتفاعی در سال 2003 بوده اند. مقایسه بین دو گروه نشان داده که قیمتهای ارایه شده از سوی ناشران تجاری به طور قابل ملاحظه ای بیشتر است. «میانگین قیمت» مجله های متعلق به ناشران تجاری 2.8 برابر بیشتر از میانگین قیمت مجله های متعلق به ناشران غیر تجاری/ غیر انتفاعی بود و «میانگین قیمت مجله ها به ازای هر شماره مجله» برای ناشران تجاری 1.8 برابر بیشتر از ناشران غیر تجاری/ غیر انتفاعی بود. این نتیجه گیری، نتایج تحقیقات قبلی در این زمینه را تایید می کند. به لحاظ موضوعی، فیزیک و شیمی گران ترین موضوعات از لحاظ قیمت مجله های علمی - پژوهشی بودند.
    کلیدواژگان: قیمت مجله ها، مجله های علمی - پژوهشی، ناشران تجاری، ناشران دانشگاهی، ناشران غیر انتفاعی
  • نامه رسیده: پاسخ به پرسش مطرح شده در سرسخن فصلنامه
    صفحه 202