فهرست مطالب

معرفت - سال شانزدهم شماره 2 (پیاپی 113، اردیبهشت 1386)

ماهنامه معرفت
سال شانزدهم شماره 2 (پیاپی 113، اردیبهشت 1386)

  • دین شناسی
  • 160 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/02/15
  • تعداد عناوین: 12
|
  • صفحه 7
  • استاد محمدتقی مصباح صفحه 9
    یکی از شیوه های تربیتی قرآن کریم این است که صفات مطلوب را به گونه ای بیان می کند که موجب ترغیب دیگران برای کسب این صفات باشد. در بسیاری از موارد، تفاوت آیات هم سنخ با یکدیگر در اجمال و تفصیل است. این مقتضای مقام و اقتضای بلاغت قرآن است. اوصافی که قرآن ذکر می کند دو جور اطلاق دارند: اطلاق عام و اطلاق خاص. اطلاق خاص به خاطر عنایتی است.
    قرآن در موارد زیادی انسان ها را به نام «عباد» یاد کرده، اما به « الله » یا به «رحمن» اضافه کرده است. اما گاهی آنها را «عبادی» خوانده که به مناسبت مقام، بار ارزشی خاصی دارد. این اضافه تشریفی است. عبودیت خدا گاهی تکوینی است و خارج از اختیارات انسان، و گاهی تشریعی است; یعنی اینکه کسی بندگی دیگری را بپذیرد و خود را عبد او قرار دهد. در این زمینه، مردم دو دسته می شوند: عده ای بنده خدا و عده ای بنده نفس. عبادت خدا همواره آگاهانه است و عبادت نفس (یا شیطان) ناآگاهانه.
    کلیدواژگان: عبادت تکوینی، عبادت تشریعی، متقین، مفلحان، عبادالرحمن، شیطان
  • ویژه دین شناسی
  • ناصرالدین اوجاقی صفحه 17
    رابطه میان دین و اخلاق را می توان از جهات گوناگون مورد بررسی قرار داد. یکی از این وجوه بررسی رابطه اخلاق و دین به لحاظ رفتاری است. سؤال این است که آیا دین تاثیری بر انجام عمل اخلاقی دارد یا خیر. در این مورد دیدگاه های مخالف و موافقی وجود دارد که در این مقاله آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. مخالفان معتقدند که صرف تصدیق الزامات اخلاقی برای انجام عمل اخلاقی کفایت می کند و دیگر نیازی به دین برای این کار وجود ندارد. در مقابل، موافقان معتقدند که به دلایل متعددی رفتار اخلاقی وابستگی هایی به دین و اعتقادات دینی عامل اخلاقی دارد. نکته قابل توجه آنکه در زبان فارسی تاکنون کار تحقیقی عمده ای در این زمینه صورت نگرفته است.
    کلیدواژگان: دین و اخلاق، فلسفه دین، فلسفه اخلاق، اخلاق سکولار، اخلاق دینی
  • منصور نصیری صفحه 31
    مقاله حاضر به بررسی دیدگاه ملاصدرا درباره زبان دین و نیز رابطه صفات الهی با ذات خدا و معناشناسی و تفسیر گزاره های دینی، به ویژه گزاره های ناظر به صفات الهی می پردازد. پیش از ورود به مباحث اصلی، به بررسی مبانی فلسفی ملاصدرا در بحث از زبان دین پرداخته شده است; مباحثی نظیر اصالت وجود، اشتراک معنوی وجود، تشکیک در وجود و مراتب هستی و انسان. در پایان مقاله نیز اشاره ای به روش شناسی تفسیر گزاره های دینی از دیدگاه ملاصدرا رفته است. ملاصدرا در بحث از رابطه صفات و ذات دیدگاه های گوناگون در این باره را بررسی و به عینیت صفات با ذات الهی تاکید می کند. در بحث از تفسیر گزاره های دینی با بررسی دیدگاه های گوناگونی همچون حمل متواطی، اشتراک لفظی و الهیات سلبی معتقد به «حمل تشکیکی» می شود. و در بحث از روش شناسی تفسیر گزاره های دینی به نکات مهمی اشاره می کند که در تفسیر درست و عمیق گفتار خداوند تاثیر زیادی دارند.
    کلیدواژگان: دین، زبان دین، گزاره دینی، صفات الهی، رابطه صفات الهی با ذات
  • علی فلاح رفیع صفحه 53
    هرچند تاملات فیلسوفانه درباره مباحث زبانی سابقه دیرین در تاریخ تفکر فلسفی داشته است، اما از اواخر نیمه اول قرن بیستم با اقبال به فلسفه زبانی، اهتمام فکری پژوهشی به این مبحث در شاخه های گوناگون علوم بشری، بیش از پیش، در دستور کار فیلسوفان قرار گرفت. از این رو، تحلیل های موشکافانه درباره کارکردهای زبان در نزد عارفان توجه آن دسته از فیلسوفانی را به خود جلب کرد که از یک سو، تعلق خاطر به مباحث زبانی داشته و از سوی دیگر، دارای مشربی عرفانی بودند. نوشتار حاضر تاملی است در کارکرد زبان نزد سه تن از فیلسوفان عارف مسلک مسیحی، یعنی: دیونوسیوس، ژان اسکات اریژن و مایستر اکهارت.
    کلیدواژگان: زبان عرفان، کلام سلبی، کلام مضاعف، تجلی ازلی، استعاره تولد، استعاره غلیان، استعاره آینه، تحدید خود
  • مرتضی صانعی صفحه 67
    تاریخ کلیسای کاتولیک گویای این مطلب است که آموزه «معصومیت» یک مسئله حادث است و به پس از دوره حواریان برمی گردد. در هیچ جایی از کتاب مقدس و مکتوبات دیگر دوره اولیه مسیحیت، این آموزه به صورت یک اصطلاح بیان نشده است و در هیچ سند مکتوبی نمی توان آن را یافت، بلکه با مطالعه اسناد کلیسا مشاهده می شود که این آموزه از جمله تصمیمات و اختیارات پاپ در کلیسا بوده است و پاپ ها یکی پس از دیگری در مطرح کردن آن دخالت می کنند. وقتی موضوع تفوق و اقتدار پاپ ارائه می گردد، نمی توان انگیزه ای مهم تر از وارد کردن آموزه «معصومیت پاپ» در الهیات مسیحیت پیدا کرد، تا آنجا که پاپ پیوس نهم شورای واتیکانی اول را تشکیل داد و این آموزه را قانونی کرد. از این رو، باید گفت: آموزه «معصومیت»، که یکی از مهم ترین مصادیق آن «معصومیت پاپ» است، نقشی حیاتی در کلیسا دارد و تقویت و تضعیف آن می تواند در بسیاری از تصمیمات کلیسا دخیل باشد. بر این اساس، در این مقاله کوشیده ایم با مراجعه به اسناد و مدارک اصلی کلیسایی، آن را تبیین، و دیدگاه های موافق و مخالف با آن را ذکر کنیم.
    کلیدواژگان: کلیسای کاتولیک، معصومیت، شورای واتیکانی اول، پاپ، تفوق، اقتدار پاپ
  • احمد بهشتی مهر صفحه 83
    در این مقاله سعی شده است نیاز بشر به دین از نگاه شهید مطهری تبیین شود. برای تبیین این مسئله، دستگاه های شناسایی بشر معرفی و اهمیت و برد هر یک از آنها بیان شده و در نهایت، مشخص گردیده است که هیچ یک از این دستگاه ها توانایی شناسایی و پاسخ کامل به مهم ترین و سرنوشت سازترین پرسش های بشر را ندارد. اما در این میان، تنها دین چنین توانایی را دارد و در این کار خود رقیبی ندارد. بنابراین، انسان برای حل حیاتی ترین مشکلات خود، باید متواضعانه خود را در اختیار دین قرار دهد.
    کلیدواژگان: دین، نیاز به دین، انسان شناسی، جهان شناسی، دستگاه های ادراکی بشر، شهید مطهری
  • مهدی مسیب زاده صفحه 99
    در برخی از مکتب های فلسفی هند، تعالیم قدیسان آن مکتب مبتنی است بر اینکه انسان جزء و ذره ای از کلی است که در آرزوی پیوند با آن است و آن کل نیز جدای از خود او نیست. به عبارت دیگر، خدای هندیان «درونی» است و هستی جهان «توهمی» بیش نیست. آنچه از شارحان این مکاتب به دست آمده این است که خدا و نفس انسان وارسته، یکی هستند و جهان مادی به وسیله قدرت خلاقه خدا نمود پیدا کرده و استقلال و هستی او، توهمی بیش نیست.
    کلیدواژگان: مکاتب فلسفی هند، وداها، ودانته، اپانیشادها، آتمن، برهمن، مایا، کثرت، وحدت وجود
  • حسن رضایی مهر صفحه 117
    انسان در مسیر زندگی خویش از بدو خلقت تاکنون، خود را با پدیده های شگفت آوری روبه رو می دیده است. شگفتی و جذابیت چنین پدیده هایی برای انسان بیشتر از آن رو بوده است که صبغه ای خارج از شکل معمول موجودات داشته اند، و به تعبیری، خارج عادت محسوب می شدند. در اینکه امور خارق العاده، هدف مند و غایت محور بوده و با اثباب امر غیرمعتاد و یا نفی امر معتاد، هدف خاصی را دنبال می کنند، تردیدی نیست، اما اموری از قبیل نوع غایت، و بهره مندی از مقبولیت الهی، آنها را از هم متمایز می کند. همین تنوع موجود در خوارق عادتی که با پیشینه ای طولانی به وقوع پیوسته است، موضوع مطالعه اندیشمندان بخصوص متکلمان گردیده و نظر آنان را نسبت به حقیقت و کیفیت تحقق آنها، به خود جلب کرده است. معجزه به عنوان مهم ترین و اصیل ترین امر خارق العاده است که روایات تاریخی متقن وقوع آن را به اثبات رسانده است. از آن رو که در گذر زمان شاهد خوارق عادت دیگری از قبیل کرامت، سحر، جادو و اموری از قبیل تله پاتی، هیپنوتیزم بوده ایم، در این نوشتار به تالیف امور یادشده پرداخته و تفاوت آنها با معجزه را از نظر می گذرانیم.
    کلیدواژگان: معجزه، کرامت، سحر، کهانت، شعبده، تله پاتی، هیپنوتیزم
  • محمدتقی سبحانی نیا صفحه 127
    برخی مکاتب بشری همچون ادیان آسمانی مکلف بودن انسان را می پذیرند. اما دوران معاصر، دوران رشد مکاتب جدیدی است که بر مبنای انسان محوری شکل گرفته است; مکاتبی که غالبا حق محوری را بر تکلیف محوری ترجیح داده و انسان را به سوی آشنایی با حقوق خود و مطالبه آن فرا می خوانند، خدامحوری و تکلیف مداری را مربوط به انسان های پیشین و قرن های گذشته قلمداد می کنند! برخی از اندیشمندان معاصر، تکلیف مداری و خدامحوری را با کرامت انسان در تعارض می بینند و بر این باورند که انسان آزاد آفریده شده است و تکلیف، متعرض آزادی او می شود و کرامتش را به مخاطره می اندازد! این تفکر که از انسان گرایی افراطی ناشی می شود، در مقابل دیدگاه خداباوران، که تکالیف الهی را حکیمانه می دانند، قرار دارد. این مقاله در صدد تبیین نقطه نظرات دو دیدگاه مزبور و بیان این نکته است که بر خلاف دیدگاه نخست، تکالیف الهی نه تنها هیچ گونه تنافی و تعارضی با کرامت انسان ندارد، بلکه نشان ارجمندی و تکریم او توسط خداوند است و مکلف ندانستن انسان مفهومی جز توهین به انسان و تضییع کرامت او نخواهد داشت.
    کلیدواژگان: حق، تکلیف، انسان محوری، حق محوری، تکلیف محوری، انسان گرایی، خدامحوری، آزادی، کرامت، حقوق
  • مینا شمخی صفحه 143
    یکی از انواع دعاهایی که در میان مسلمانان، به ویژه شیعیان، مرسوم می باشد، توسل و استعانت از پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام) است که حتی از نظر لفظ هم به شکل ندا و دعا بیان می شود; مانند «یا رسول الله »، «یا علی بن ابی طالب» و «یا فاطمه الزهراء». در مقابل، برخی از مسلمانان مدعی شده اند که این سبک از دعا یکی از مصادیق دعای شرک آلود است و خواندن غیر خدا محسوب می شود. آیا به راستی توسل به پیامبر و اهل بیت(علیهم السلام)، شرک آور است یا عین عبادت و توحید؟ در این مقاله مرز بین توسل و خواندن اولیای خدا و شرک به خدا روشن شده است. خواندن هر چیز و هر کسی که خداوند آن را واسطه فیض خود قرار نداده باشد شرک است. اما توسل به اولیای خدا به عنوان وسایط فیض حق تعالی نه تنها ممنوع نیست، بلکه امری است که مورد توجه و عنایت حق تعالی نیز واقع می باشد.
    کلیدواژگان: توسل، وسیله، توسل عام، توسل خاص
  • صفحه 157