مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
پیاپی 73 (پاییز 1385)

دوران هشت ساله جنگ عراق علیه ایران مقطع حساس و نقطه عطف تاریخی در روابط ایران با جهان خارج به ویژه اروپا محسوب می شود. از این جهت که به رغم اینکه هنوز پایه های نظام جمهوری اسلامی ایران تثبیت نشده بود جنگی بر ایران تحمیل شد که همه برنامه ها و سیاست ها و به ویژه سیاست خارجی را تحت تاثیر جنگ که مهمترین دغدغه مسوولین نظام بود، قرار داد. در این مقاله کوشش شده است تا روابط ایران و اروپا و رویکرد جامعه اروپایی به عنوان یکی از مراکز مهم تصمیم گیری در نظام بین الملل و فراز و نشیب هایی که رویکرد و نگاه اروپایی ها متاثر از دو مولفه منافع ملی خود و همچنین نظر و خواست ایالات متحده آمریکا نسبت به ایران و جنگ تحمیلی داشت و گفتمان غالب بر سیاست خارجی ایران که همانا آرمانگرایی انقلابی بود و نتیجه آن یعنی انزوای خود ساخته ایران در این پروسه، مورد ارزیابی و نقد قرار گیرد.

توسعه تکنولوژیک اساسا یکی از منابع پویایی سیاسی و طبقاتی یک جامعه است. یک نوآوری تکنولوژیک می تواند طبیعت و ساختار مرزبندی های سیاسی- اجتماعی یک جامعه را تغییر دهد. این امر با تحول سیستم اقتصادی و حرفه ای، با خلق تقسیم کار جدید اقتصادی- اجتماعی، با ایجاد طبقات و اقشار جدید، با ترمیم و اصلاح منابع قدرت، با جابجایی قدرت از یک طبقه به طبقه دیگر یا از یک حوزه به حوزه دیگر و یا با جایگزینی روابط جدید قدرت تحقق می پذیرد. در این مقاله ابتدا تعریفی از ابتکارات ارایه می شود و مفهوم ابتکارات تدریجی- افزایشی که ابتکاراتی قابل پیش بینی و قابل برنامه ریزی می باشند مبنای بحث این مقاله قرار خواهد گرفت. سپس روش تحقیق این مقاله را برای ارزیابی فرضیه ها مورد بحث قرار می دهیم، از هر تئوری مورد بحث فرضیه، فرضیه های عملیاتی، متغیرها و شاخص هایی استخراج گردیده تا آنها را در محک آزمایش تجربی قرار دهیم. تئوری های مورد بحث در این مقاله بر متغیرهای متنوعی بعنوان عوامل موثر بر ابتکارات تاکید داشته اند. برخی ابتکارات را ناشی از ویژگی های جغرافیایی و تسهیل ارتباطات بین موسسات می دانند و بعضی آن را تابعی از عوامل اقتصادی و مقتضیات بازار می دانند.

طی سه دهه گذشته، برخی از فیلسوفان اخلاقی جدید، موسوم به جماعت گرایان، با احیاء اخلاقی فضیلت مدار ارسطویی، دیدگاه های اخلاقی و سیاسی لیبرالیسم فایده گرا و نوکانتی را مورد شدیدترین انتقادات قرار داده اند. این آموزه با تاکید بر اهمیت روان شناختی، اخلاقی و سیاسی وابستگی به جوامع، بر این باور است که داوری ها و استدلال های اخلاقی باید از متن سنت ها و برداشت های فرهنگی نشات گیرد. در این نوشتار نشان خواهیم داد که این اندیشه با تعهد همزمان به دو مفهوم اخلاق فضیلت مدار و هویت های جماعتی دچار تناقض گردیده است، زیرا مفهوم نخست، اولا، با ارجاعی که در این اندیشه به عینیت گرایی ارسطویی در حوزه اخلاق داده می شود، ثانیا، دفاعی که توسط حامیان آن جهت رهایی از اتهام نسبی گرایی صورت می گیرد، بالمآل ناچار است به گونه ای شمول گرایی اخلاقی- ولو در مفاهیم کم مایه اخلاقی- برگشت داده شود، در حالی که مفهوم دوم، یعنی هویت های جماعتی پیامد ویژه نگری اخلاقی است.
کلید واژه: طی سه دهه گذشته، برخی از فیلسوفان اخلاقی جدید، موسوم به جماعت گرایان، با احیاء اخلاقی فضیلت مدار ارسطویی، دیدگاه های اخلاقی و سیاسی لیبرالیسم فایده گرا و نوکانتی را مورد شدیدترین انتقادات قرار داده اند. این آموزه با تاکید بر اهمیت روان شناختی، اخلاقی و سیاسی وابستگی به جوامع، بر این باور است که داوری ها و استدلال های اخلاقی باید از متن سنت ها و برداشت های فرهنگی نشات گیرد. در این نوشتار نشان خواهیم داد که این اندیشه با تعهد همزمان به دو مفهوم اخلاق فضیلت مدار و هویت های جماعتی دچار تناقض گردیده است، زیرا مفهوم نخست، اولا، با ارجاعی که در این اندیشه به عینیت گرایی ارسطویی در حوزه اخلاق داده می شود، ثانیا، دفاعی که توسط حامیان آن جهت رهایی از اتهام نسبی گرایی صورت می گیرد، بالمآل ناچار است به گونه ای شمول گرایی اخلاقی- ولو در مفاهیم کم مایه اخلاقی- برگشت داده شود، در حالی که مفهوم دوم، یعنی هویت های جماعتی پیامد ویژه نگری اخلاقی است.

ظهور و توسعه نهادهای سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی در اتحادیه اروپایی که همگی گسترش و تعمیق همگرایی اروپایی را هدف دارند جایگاه ارزشمندی را برای مطالعات نظری ایجاد کرده است. انجام تحقیقات پیرامون تحولات اتحادیه اروپایی به عنوان یک زیر شاخه تخصصی بدون شناخت ابعاد نظریه پردازی در گذشته و حال موضوع همگرایی اروپایی امکان پذیر نیست. در این مقاله کوشش شده است با بررسی رویکردهای اصلی نظریه پردازی در همگرایی اروپایی، روند تکامل این نظریات از نظریات فراگیر با نگرش تک سطحی به سوی نظریات بخشی که تاکید بر مطالعه چند سطحی دارند ترسیم شود. در ابتدای مقاله با طرح مساله روند جدید مطالعات نظری که می کوشد شیوه توجه به چند سطح تحلیل را جایگزین مطالعات فراگیر مبتنی بر یک سطح تحلیل کند، اهمیت بازنگری در نظریات همگرایی اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. در قسمت بعدی، نظریات فراگیر شناخته شده مرتبط با همگرایی اروپایی با تکیه بر آخرین نوشته ها ارزیابی شده و در این رابطه تئوری های کارکردگرایی، نوکارکردگرایی، میان ملتی، فدرالیسم، وابستگی متقابل و میان دولتی به بحث اجمالی گذاشته شده اند. در ادامه به نظریات جدیدی پرداخته شده است که رویکردی متفاوت با نظریات قبلی دارند و می کوشند در قالب های جدید ترکیبی و یا فرا رشته ای مسایل همگرایی اروپایی را ارزیابی کنند.
کلید واژه: اظهور و توسعه نهادهای سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی در اتحادیه اروپایی که همگی گسترش و تعمیق همگرایی اروپایی را هدف دارند جایگاه ارزشمندی را برای مطالعات نظری ایجاد کرده است. انجام تحقیقات پیرامون تحولات اتحادیه اروپایی به عنوان یک زیر شاخه تخصصی بدون شناخت ابعاد نظریه پردازی در گذشته و حال موضوع همگرایی اروپایی امکان پذیر نیست. در این مقاله کوشش شده است با بررسی رویکردهای اصلی نظریه پردازی در همگرایی اروپایی، روند تکامل این نظریات از نظریات فراگیر با نگرش تک سطحی به سوی نظریات بخشی که تاکید بر مطالعه چند سطحی دارند ترسیم شود. در ابتدای مقاله با طرح مساله روند جدید مطالعات نظری که می کوشد شیوه توجه به چند سطح تحلیل را جایگزین مطالعات فراگیر مبتنی بر یک سطح تحلیل کند، اهمیت بازنگری در نظریات همگرایی اروپایی مورد توجه قرار گرفته است. در قسمت بعدی، نظریات فراگیر شناخته شده مرتبط با همگرایی اروپایی با تکیه بر آخرین نوشته ها ارزیابی شده و در این رابطه تئوری های کارکردگرایی، نوکارکردگرایی، میان ملتی، فدرالیسم، وابستگی متقابل و میان دولتی به بحث اجمالی گذاشته شده اند. در ادامه به نظریات جدیدی پرداخته شده است که رویکردی متفاوت با نظریات قبلی دارند و می کوشند در قالب های جدید ترکیبی و یا فرا رشته ای مسایل همگرایی اروپایی را ارزیابی کنند

با پایان قرن بیستم و آغاز هزاره سوم میلادی عملا هیچ رژیم سیاسی در جهان نیست که درصدد مشروع جلوه دادن خود به عنوان یک رژیم دموکراتیک برنیامده و پرچم دموکراسی را بر فراز مرزهای خود بر نیافراشته باشد. امروز دیگر بحث بر سر این نیست که دموکراسی در بنیان خود خوب است یا بد. بلکه بحث بر سر این است که شکل بهتر و کارآمدتر دموکراسی چیست؟ آنچه که امروز چشم اندازهای جهانی دموکراسی را برجسته می سازد توجه به این نکته است که الگوهای رایج دموکراسی نمایندگی اکثریت در سطح ملت- دولت ها به واسطه فرآیندهای جهانی شدن زیر سوال رفته اند. اگر دولت ها دیگر نمی توانند فرآیندهای اقتصادی و سیاست ملی را به نام مردم کنترل کنند، پس می توان گفت که دموکراسی حتی به عنوان یک ایده آل هم زیر سوال رفته است. فریدریش فون هایک، از جمله اندیشه ورزانی است که سعی دارد با نقد دموکراسی های نمایندگی و نظام های قانونگذاری کنونی شکل جدیدی از دموکراسی تکثرگرا را ارایه نماید تا امکان گفتگو، مذاکره و مشارکت دموکراتیک در مورد تمام تفاوت ها را فراهم نماید. او معتقد است که نه دموکراسی های نامحدود بلکه فقط دموکراسی قانونی است که می تواند آزادی را محور کار خود قرار دهد.

مطالعات پسا استعماری در واقع یکی از حوزه های مطالعات جدید در مورد کشورهای موسوم به جهان سوم است. مطالعات پسا استعماری نگرشی است انتقادی به مجموعه ای از رهیافت های نظری که با تاکید بر پیامدهای استعمارگرایی به تحلیل گفتمان استعماری می پردازد. این مقاله در پی شناخت موقعیت کنونی کشورهای جهان سوم، از طریق بازاندیشی و تحلیل انتقادی تاریخ گذشته و نیز پژوهشی درباره حکومت های استعمای، مساله هویت و مطالعات فرهنگی و... است.
کوشش این مقاله در نقد پسا استعماری در واقع به چالش کشیدن نژاد پرستی، قوم محوری و غیریت سازی سرکوبگرانه غربی است که با تولیدات فرهنگی، ادبیات و...به پیش می رود.

مطالعه سیاست تطبیقی، در حوزه علوم سیاسی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این مقاله، ضمن معرفی و مرور مکاتبی که در سیر تاریخی رشته سیاست تطبیقی پدید آمده اند، موقعیت کنونی این رشته، تبیین می گردد.

دولت- شهر پیامبر اسلام)ص(، اصطلاحی است که به جامعه سیاسی جدیدالتاسیس مسلمانان در شهر یثرب اطلاق می شود. این نوع از ساخت سیاسی/حقوقی متعاقب هجرت پیامبر اسلام)ص(در سال 622 م. بدان شهر شکل گرفت و به همین لحاظ در تاریخ اسلام با عنوان شهر پیامبر؛ مدینه النبی)ص(، نامیده و شهرت یافت. این مقاله تفسیر گونه ای است بر سندی سیاسی از پیامبر اسلام)ص(که در اوایل هجرت به یثرب تهیه و به تایید مهاجر و انصار و دیگر شهروندان این شهر رسیده و به عنوان "صحیفه النبی)ص)" یا قانون اساسی مدینه خوانده می شود. محتوای صحیفه به گونه ای است که ضمن ایجاد حقوق و تکالیف شهروندی، وحدت سیاسی- امنیتی برای شهروندان امضاکننده آن در درون جغرافیای مدینه تدارک می کند. همچنین، نوعی استقلال فرهنگی- اجتماعی و خودمختاری داخلی برای قبایل شهر منظور می نماید. صحیفه نشان می دهد که در صدر اسلام برداشتی سیاسی از مفهوم "امت" رواج داشت؛ در دولت - شهر پیامبر، قطع نظر از فاکتورهای اعتقادی، همه آنان که مستقیم یا غیر مستقیم مشمول پیمان می شدند. اعم از مسلمانان و یهود و حتی مشرکان مشمول پیمان، زیر مجموعه "امت" تلقی می شدند. قبایل عضو امت، به اعتبار "ربعه" و "اطم"، یعنی از حیث فضای جغرافیایی و فرهنگی، واجد استقلال ویژه بودند. در این نوشته کوشش شده است با تکیه بر گزارشی از "البدایه و النهایه"، نوشته ابن کثیر، و دیگر منابع توضیحی، ساختار و تحولات عمومی دولت- شهر پیامبر به اجمال بررسی شود.

با گسترش توجه جهانی به ضرورت حمایت از حقوق اساسی انسان ها، موضوع خشونت و ستیزش، به ویژه آثار خسارت بار جنگ برای همه آحاد بشری به خصوص زنان، در سال های اخیر از توجه روزافزون برخوردار شده است. زنان همواره از خشونت های گوناگون، به ویژه در جریان درگیری های مسلحانه به شدت آسیب دیده اند. مقابله با اعمال خشونت و تلاش برای ترویج فرهنگ صلح در جهان طی دهه های اخیر، محور بسیاری از نشست های منطقه و بین المللی قرار گرفته است. اینک در متن تلاش های جهانی برای مقابله با خشونت، درگیری و جنگ، نقش زنان به عنوان حاملان مهم صلح مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله روند تحولات مربوط به اهمیت یافتن روزافزون جایگاه زنان در تحکیم و ترویج صلح جهانی بررسی شده است.
کلید واژه:با گسترش توجه جهانی به ضرورت حمایت از حقوق اساسی انسان ها، موضوع خشونت و ستیزش، به ویژه آثار خسارت بار جنگ برای همه آحاد بشری به خصوص زنان، در سال های اخیر از توجه روزافزون برخوردار شده است. زنان همواره از خشونت های گوناگون، به ویژه در جریان درگیری های مسلحانه به شدت آسیب دیده اند. مقابله با اعمال خشونت و تلاش برای ترویج فرهنگ صلح در جهان طی دهه های اخیر، محور بسیاری از نشست های منطقه و بین المللی قرار گرفته است. اینک در متن تلاش های جهانی برای مقابله با خشونت، درگیری و جنگ، نقش زنان به عنوان حاملان مهم صلح مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله روند تحولات مربوط به اهمیت یافتن روزافزون جایگاه زنان در تحکیم و ترویج صلح جهانی بررسی شده است.

نگاه ما در این مقاله به ابهام ها و پیچیدگی های تصمیم گیری در عمل معطوف گشته است. نظام تصمیم گیری جمهوری فرانسه که از دور چهره ای خرد محور را نمودار می کند هر آینه از نزدیک به کاوش سپرده شود محیطی را به ترسیم می کشد که در آن هیات های بزرگ دولتی، حلقه های تصمیم و کابینه های وزارتی سامانی از روابط قدرت را به نمایش می گذارند که از سنت ها و کیش دولت و استثنای فرانسوی بر آمده است. روابطی که منطق آن را با مدل های کلاسیک خرد گرایی نمی توان سنجید و فهمید.