پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی
پیاپی 14 (تابستان و پاییز 1385)

تدوین خلاصه و گزیده متون - از جمله به عنوان کتاب های درسی - سنتی است که از دیر باز میان مؤلفان و مدرسان و متعلمان رایج بوده است. اگر گزیده پرداز هدف خود از تدوین متون و نیز مخاطبان خود را تعیین کند. نوع و شیوه کار تا حدی معین خواهد شد و در نتیجه مجمعه هایی نسبتا مفید و یکدست فراهم خواهد آمد. در متن حاضر، ویژگی های یک گزیده خوب و اجزای آن معرفی شده است.

در طی قرون و اعصار و در کشمکش با مسایل دشوار زندگی هیچ گاه از علاقه و دلبستگی آدمی به علم پذیری و جهل گریزی و دستیابی به معرفت و کنجکاوی به منظور آگاهی بر فلسفه زندگی و آراستگی به فرهنگ کاسته نشده است و به گفته فیلسوف یونان باستان - ارسطو - فطرت و سرشت آدمی دوستدار دانایی است. و بدین ترتیب، کمال مطلوب آدمیان همواره آگاهی بر نهان و عیان جهان پیرامون خویش بوده و افسانه تکامل، نیز به منظور ایجاد انگیزه کار و کوشش ساخته شده است و هر چند از سویی برخی از صاحبدلان بر این باور بوده اند که هیچ کس عقده ای از کار جهان باز نکرده و هر که آمد گرهی چند بر این کار افزوده...

درس فارسی عمومی به لحاظ گستردگی و تنوع حوزه مخاطبان و تاثیری که در طرح تلقی عمومی دانشجویان از زبان و ادبیات فارسی به جا می گذارد، اهمیت بسیاری دارد. با وجود این، تا کنون در چرایی و چگونگی تدریس و ارائه آن بحث و تبادل نظر کافی صورت نگرفته است. هر دانشگاهی همانند جزیره ای دورافتاده، هدف و منظور خاصی را دنبال می کند و متناسب با آن سرفصل و شیوه تدریسی را ترجیح می دهد. در این میان، هدف و سرفصل های پیشنهادی شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم و درسنامه های مصوب آن، نقشی کلیدی در شکل یگری این ابهام و نابسامانی دارد...

گزیده نویسی عبارت است از تلخیص و عبور متن ها از صافی نقد و نظر و ارائه بخشی از آن به خوانندگان. در گذشته، به ضرورت فرصت خوانندگان و نیز انگیزه های درونی اثر را تلخیص و آن را با عناوینی چون تهذیب، مختصر... عرضه می کردند. گزیده نویسی ادبی در روزگار ما هر چند عمر کوتاهی دارد، با رشدی چشمگیر به جریانی قابل تامل تبدیل شده است. آشنا ساختن جامعه با متون نظم و نثر گذشته، ارائه بخش های اساسی آثار ارزشمند همراه با توضیحات روشنگرانه، پیراستن آثار گرانسنگ از بخش های دیریاب و تهیه متن های کوتاه برای دانشجویان از اهداف گزیده نویسی است...

کتاب نواخوان بزم صاحبدلان، گزیده کشف الاسرار و عده الابرار است که با گزینش و گزارش دکتر انزابی نژاد به چاپ رسیده است. میبدی در کشف الاسرار، آیات و سوره های قرآن مجید را در سه نوبت گزارش کرده است. کتاب نواخوان بزم صاحبدلان، گزیده ای از النو به الثالثه این کتاب است. این گزیده به گونه ای است که دانشجویان بتوانند از طریق آن، ادراکی درست از شیوه نگارش و اسلوب سبکی و هنری و شیوه خاص مفسر در تفسیر آیات به دست آورد و با بسیاری از واژه های کهن فارسی نیز آشنا شود...

دو هدف عمده تدریس واحد عمومی زبان فارسی در دانشگاه ها می تواند چنین باشد: الف - تکمیل مهارت های خواندن و درک مطلب، بیان و نوشتن دانشجو. ب - اطلاع گسترده تر از ذخایر فرهنگی و ادبی ایران و اسلام. این مقاله درباره این دو مطلب به بررسی می پردازد و آنگاه به پیگیری این دو هدف در کتاب برگزیده متون ادب فارسی اشاره دارد. راه تکمیل مهارت های مذکور، تقویت زبان ارجاعی است و این امر بیشتر با خواندن متون نثر به زبان فارسی امروزی میسر است و این در حالی است که متونی که در این درس تدریس می شوند، بیشتر شعر و یا نثر سنتی گزیده از کتاب ادبیات فارسی قدیم است...

جلد اول کتاب شرح دیوان اشعار حکیم ناصر خسرو قبادیانی، به اهتمام دکتر برزگر خالقی و دکتر محمدی منتشر شده است. در این جلد سی قصیده نخست دیوان ناصرخسرو شرح و تفسیر شده است. شرح ابیات در این کتاب نظم منطقی دارد؛ یعنی ابتدا لغات و اصطلاحات مشکل و پاره ای تلمیحات و اشارات ابیات شرح و توضیح داده شده است، سپس معنی و مقصود بیت با زبانی ساده بیان شده است. در مقاله حاضر، پاره ای از اشکالات و نیز برداشت های دیگری که از برخی ابیات و قصاید به دست می آید، معرفی شده است.

مقاله حاضر، حاصل نگاهی است گذرا به کتاب دکتر سیروس شمیسا؛ با اذعان بر اینکه کتاب مورد بررسی، ظرفیت لازم را برای نقدی جامع تر و جدی تر نیز دارد. در این مقاله از سه زاویه به کتاب اشاره شده نگریسته شده است: 1- نقد تاویل های اسطوره م دارانه مولف از تاریخ و فرهنگ دینی و متون مقدس، 2- نقد مباحث مختلف کتاب بر حول محور هنجارهای تربیتی، 3- نقد نظریه های اجتهادی مولف که در فصل های مختلف کتاب، تحت عنوان نظر من بیان شده است.

عروض و قافیه تالیف دکتر تقی وحیدیان کامیار، متن درسی دوره پیش دانشگاهی در رشته علوم انسانی است. تدریس و تعلیم عروض و قافیه به شیوه ای که در این کتاب مطرح شده، بسیار آسان تر از عروض قدیم است. در مقاله حاضر، برخی از ایرادهای کتاب شرح داده شده است.

صدای سخن عشق، گزیده ای از دیوان حافظ است که به اهتمام دکتر حسن انوری در انتشارات سخن منتشر شده است. در مقاله حاضر ضمن برشمردن محاسن این کتاب، از جمله روش کار، چند نکته انتقادی درباره آن نیز بیان شده است. از جمله نکاتی که در این کتاب و شرح ابیات به آن توجه نشده، ارتباط عمودی ابیات غزل، یکدست نبودن شیوه مؤلف در شرح غزلها و اشتباهات تایپی متعدد است.

تاریخ ادبیات ایران تالیف یان ریپکا و همکاران او است. این کتاب ضمن بررسی دوره ای و سیر تاریخی، از سه دوره کاملا مجزا تشکیل شده است که شامل تاریخ ادبیات اوستایی و فارسی باستان، تاریخ ادبیات پارسی نو و تاریخ ادبیات تاجیک است برجسته سازی برخی مسائل فرهنگی و اجتماعی از خلال جریان های ادبی، از جمله مزایای این کتاب است. این کتاب نیز همچون آثار دیگر خاورشناسان، از گرایش های ایدئولوژیک و تاویلی دور نمانده است و مؤلفان کتاب کوشیده اند جریان های تاریخ ادبی و فرهنگی شاعران و نویسندان ایرانی را با اصول اعتقادی مارکسیسم و سوسیالیسممنطبق سازند.

مقاله حاضر نقد و بررسی کتاب گزیده های نظم و نثر فارسی تالیف استاد منوچهر دانش پژوه است. در این مقاله ضمن اشاره به ویژگی های این کتاب و بررسی شکلی و محتوایی آن بخش های مختلف ان نقد شده است.

بررسی و نقد مستمر متون آموزشی دانشگاه ها زمینه ساز افزایش کیفیت و به روز شدن آنها از جهت محتوا و ساختار می شود. در این نوشتار کتاب های آیین نگارش و ویرایش 1 و2 که در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه پیام نور تدریس میشوند بررسی و نقد شده و ضمن برشمردن نقاط مثبت کتاب ها مهم ترین موارد ضعف آنها یادآوری شده است از جمله نداشتن ساختار مناسب, ناهماهنگی حجم مطالب نگارش و ویرایش, وجود اشکالات متعدد نگارشی در کتاب ها, ناهماهنگی در شیوه ارجاعات و روش معرفی منابع کم توجهی به رعایت دستور خط فارسی و علائم نشانه گذاری.