نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال پانزدهم شماره 1 (پیاپی 27، بهار 1386)

بهینه سازی محیط کشت کالوس آویشن شیرازی برای افزایش تولید اسید رزمارینیک (RA) به عنوان متابولیت ثانویه با استفاده از تغییر شرایط کشت انجام گرفت. القا کالوس از کشت گره ساقه ای آویشن روی محیط کشت MS با ترکیب هورمونی (0.5 mg/l) 2, 4-D و کینتین (1 mg/l) انجام شد. بهینه سازی رشد این بافت با محیط گامبورگ (نمکها و ویتامینها) و هورمون بنزیل آدنین (0.75 mg/l) در شرایط تاریکی صورت گرفت. پس از آن کالوسها در محیط گامبورگ حاوی ساکارز (30 یا 60g/l)، گلوکز (60، 75 یا 90g/l) و تحت شرایط فنوپریود نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی یا تاریکی کامل قرار گرفتند. تجمع RA بافتها 45 روز پس از کشت، با HPLC اندازه گیری شد. داده ها با استفاده از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با تکرار مساوری تجزیه و تحلیل گردیدند. تجمع RA در کالوس بالاتر از گیاهچه در شیشه بوده و بیوماس بیشتری نیز از کالوس بدست آمد. بیشترین مقدار (%15.6) RA با تیمار گلوکز بدست آمد. رشد کالوس در محیط کشت حاوی 75g/l گلوکز نسبت به محیط حاوی 90g/l گلوکز بیشتر بود، اما اختلاف معنی داری بین سطوح گلوکز برای تولید RA مشاهده نگردید. نتایج نشان داد که عوامل اسموتیک و شرایط نوری اثر معنی داری بر تجمع RA در کشت کالوس آویشن شیرازی داشته و با کشت کالوس می توان RA و رشد بالاتر کالوس را نسبت به گیاهچه رشد یافته در شیشه بدست آورد.

تنوع موجود در خصوصیات مورفولوژیکی و فنولوژیکی 15 اکوتیپ Stipa Arabica در یک طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقاتی شهید خوراکیان قم طی سالهای 81-1379 مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه واریانس داده ها تفاوت معنی داری (p<0.05) را بین اکوتیپ ها از نظر کلیه متغیرهای تحت بررسی به جز فاصله گره اول و دوم ساقه نشان داد. ضرایب همبستگی ساده به ارتفاع بوته با قطر ساقه، روز تا ظهور خوشه، تعداد برگ و فاصله گره اول تا دوم ساقه نیز مثبت و معنی دار (p<0.01) بود. تجزیه خوشه اینیز، اکوتیپ ها را بر اساس صفات مورفولوژیکی و فنولوژیکی در سه گروه مجزا تفکیک نمود. همچنین کلیه صفات مورفولوژیکی تحت بررسی به جز قطر ساقه، دارای ضریب عاملی معنی داری با حداقل یکی از عاملها بود. به جز دو صفت فنولوژیکی تحت بررسی که روند مشابهی در همبستگی با عاملها از خود نشان دادند، سایر صفات هر یک به تنهایی با یک عامل خاص همبستگی داشتند. به عبارت دیگر بیشترین تنوع در صفات فنولوژیکی مشاهده گردید. در تجزیه خوشه ایاکوتیپ های 2 و 6، 1 و 4، 11 و 9 سه زیر گروه تشکیل داده که با پیوستن به یکدیگر گروه اول را تشکیل دادند. این اکوتیپها به طور کلی از مناطق مرکزی و حاشیه کویر هستند. اکوتیپ های 5، 13 و 8 در گروه دوم قرار گرفته و گروه سوم را اکوتیپ های متعلق به مناطق معتدل و سرد تشکیل دادند. این تنوع می تواند راه را برای تحقیقات بیشتر به منظور انتخاب و معرفی توده های برتر از نظر صفات مطلوب مرتعی هموار نماید.

پتانسیل ژنتیکی و تنوع موجود در ژنوتیپهای سیاه تاغ، با استفاده از 28 ژنوتیپ از استانهای قم، سمنان، سیستان و بلوچستان و یزد طی سالهای 82-1378 در ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی شهرستان یزد در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. ارتفاع، قطر تاج پوشش، شادابی، آلودگی به سفیدک و پسیل در درختچه ها مورد اندازه گیری قرار گرفت. تجزیه واریانس ساده و مرکب صفات حاکی از وجود تنوع و تفاوت معنی داری میان ژنوتیپ ها در کلیه سالها بود، واریانس ژنوتیپی، واریانس فنوتیپی و وراثت پذیری عمومی صفات در هر سال محاسبه گردید. وراثت پذیری صفات در سال پنجم به طور کلی بالاتر از سالهای قبل بود که می تواند به دلیل کاهش واریانس محیطی و نیز وجود تنوع بین ژنوتیپ ها باشد. میزان وراثت پذیری اکثر صفات در حد متوسط بود. وراثت پذیری عمومی صفات در سال پنجم از 12% برای تعداد انشعاب در تنه اصلی تا 44% برای آلودگی به پسیل در نوسان بود. واریانس ژنوتیپی، فنوتیپی و وراثت پذیری عمومی صفات بر مبنای میانگین چند ساله داده ها نیز محاسبه گردید که در اکثر موارد بزرگتر از مقدار وراثت پذیری سالیانه صفات بودند. میزان وراثت پذیری برای صفات ارتفاع درختچه ها (0.93)، تاج پوشش (0.89)، آلودگی به پسیل (0.89) نسبتا بالا ولی برای قطر تنه اصلی (0.11) پایین بود.

این تحقیق با هدف تعیین اثر عوامل رویشگاهی بر شاخص های رشد و مقاومت نهالهای یک ساله افرا پلت انجام شد. به این منظور بذر افراپلت از 11 مبدا در جنگل های حوزه استحفاظی اداره کل منابع طبیعی استان مازندران (ساری) در پاییز سال 1383 جمع اوری شد. بذرها در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در نهالستان اوریملک شرکت سهامی چوب فریم واقع در ارتفاع 1550 متر از سطح دریا کاشته شد. بعد از جوانه زنی بذر و نیز سپری شدن یک فصل رویش و زمستان آن سال، صفات زنده مانی تابستانه، روش قطری، روش ارتفاعی و نیز زنده مانی زمستانه اندازه گیری شد. نتایج بدست آمده اختلاف معنی داری بین مبداهای بذر در خصوص صفات زنده مانی و رویش ارتفاعی نهالها نشان داد، اما در رابطه با قطر یقه نهالها اختلاف معنی داری میان مبدا بذر مشاهده نشد. از نظر زنده مانی تابستانه و رویش ارتفاع نهالها، مبداهای کم ارتفاع تر و از نظر زنده مانی زمستانه مبداهای مرتفع تر وضعیتی مطلوب تر نشان دادند. همبستگی معنی داری بین رویش ارتفاعی با زنده مانی زمستانه مشاهده گردید. همچنین بیشترین مقدار و وراثت پذیری مربوط به مقاومت به سرما و رویش ارتفاعی نهالها بود.

این تحقیق به منظور انتخاب گونه های متحمل در برابر خشکی بر اساس میزان پتانسیل آب برگ (LWP) تحت تنش آبی جهت کشت در فضای سبز و یا جنگل کاری در مناطق خشک و نیمه خشک در سالهای 1383 و 1384 انجام گرفت. آزمایش در دانشگاه صنعتی اصفهان با طول و عرض جغرافیایی 51o39? و 32o38? تحت شرایط کنترل شده به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار به اجرا درآمد. رژیم آبیاری قطره ای شامل 40، 60، 80، 100 و 120 درصد میزان تبخیر از طشتک کلاس A، دو نوع خاک و 19 گونه درختی و درختچه ای پهن برگ مورد استفاده قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده اختلاف معنی داری p<0.01 بین گونه های گیاهی، رژیم های آبیاری و دو سال اندازه گیری مشاهده شد. بین دو نوع خاک از لحاظ میزان LWP اختلاف معنی داری مشاهده نشد، ولی اثرات متقابل خاک و گونه معنی دار بود. همبستگی بین رژیم های آبیاری و مقادیر LWP نشان داد که با افزایش میزان آبیاری میزان LWP نیز افزایش می یابد (r=0.9). از بین گونه های مطالعه شده، دارمازو (3.94- مگاپاسکال) کمترین و بید (2.36- مگاپاسکال) بالاترین LWP را به خود اختصاص دادند. گونه های دارمازو، زیتون، زبان گنجشک و ارغوان با داشتن کمترین میزان LWP مقاومترین گونه ها به خشکی و گونه های بید، شالک، سپیدار و چنار حساس ترین گونه ها نسبت به سایر گونه های مطالعه شده بودند.

نظر به اهمیت سفیدک پودری رز و لزوم دستیابی به روش های کنترل غیر شیمیایی، میزان آلودگی طبیعی ژنوتیپهای مختلف گل محمدی نسبت به این بیماری در یک آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفت. این بررسی روی 40 اکسشن گل محمدی کاشته شده در مزرعه تحقیقاتی گل محمدی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور طی سالهای 1383 و 84 انجام گرفت. واحد نمونه برداری برگ مرکب بود که در هر یک از جهت های اصلی جغرافیایی بوته (شمال، جنوب، غرب و مرکز) 10 برگ مرکب به صورت تصادفی از بوته جدا شده و درصد برگهای آلوده نسبت به کل برگها محاسبه و به تفکیک ژنوتیپ و جهت ثبت گردید. تجزیه واریانس داده ها اختلاف معنی داری را (p<0.01) بین ژنوتیپها و برای آلودگی به بیماری نشان داد. مقایسه میانگین ژنوتیپها با استفاده از آزمون دانکن، بالاترین درصد آلودگی با میانگین 67.39 در ژنوتیپ اصفهان 9 و کمترین آلودگی در ژنوتیپهای گلستان 1 و مازندران 1 به ترتیب با میانگین 1.63 و 1.16 مشاهده گردید. نتایج بدست آمده از این مطالعه بیانگر اختلاف ژنوتیپی گل محمدی در واکنش به بیماری سفیدک سطحی بوده و در ادامه مطالعات برای گزینش ژنوتیپهای برتر در جهت دستیابی به مقاومت بیشتر به این بیماری را پیشنهاد می نماید.

شوری آب و خاک از مشکلات در حال افزایش جهان است که سطح وسیعی از کشور ما را نیز در بر می گیرد. ارزیابی تحمل به شوری گیاهان دارویی به منظور کشت در مناطق شور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آزمایشی به منظور بررسی اثر شوری بر گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa) در شرایط هیدرپونیک در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در مرحله جوانه زنی و سه تکرار در مرحله گیاهچه انجام شد. ژنوتیپ مورد بررسی سیاهدانه مشهد و سطوح شوری اعمال شده شامل غلظت های صفر (شاهد)، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار کلرید سدیم بودند. نتایج بدست آمده نشان داد با افزایش تنش شوری، درصد جوانه زنی، شاخص بنیه بذر، طول ریشه، طول ساقه، وزن خشک ریشه، وزن خشک ساقه، نسبت اندام هوایی به ریشه و بیوماس در سیاهدانه به صورت معنی داری کاهش یافت. بر اساس نتایج آزمایش، گیاه سیاهدانه از نظر تحمل به شوری در مرحله گیاهچه نسبت به مرحله جوانه زنی، برتری نشان داد.