نشریه تدبیر
پیاپی 183 (امرداد 1386)

در دوران آموزشی، چه در مدرسه و چه در دانشگاه هیچگاه این موضوع که چگونه تفکر خلاق داشته باشیم، مورد توجه واقع نمی شود و صرفا از ما خواسته می شود که موضوعات ارائه شده را همانگونه که بیان شده است، دقیق و بدون هیچگونه خلاقیت و نوآوری به استاد تحویل دهیم. این مقاله در پی آن است در وهله اول اهمیت این موضوع را روشن کند و سپس با شناخت توانایی های ذهنی، روش هایی را برای تقویت تفکر خلاق ارائه دهد. در ادامه نقش این تفکر در برقراری ارتباطات مناسب و همچنین نحوه دست یابی به این تفکر مورد بررسی قرار می گیرد.

از جمله عوامل مهم ایجاد کننده مزیت رقابتی در کسب و کار و تولید، استفاده از منابع مشترک است. این امر باعث شده در محیط رقابتی و پویای امروز، بهره گیری از عوامل و منابع مشترک در کانون توجه مدیران و سازمانها قرار گیرد. در این رویکرد با اشتراک منابع، امکان تولید طیف وسیعی از محصولات از طریق راهبرد سکوی مشترک فراهم می شود. با بکارگیری این راهبرد می توان زمینه افزایش سود و ایجاد ارزش را فراهم و شرکتها و سازمانها را به سوی موفقیت رهنمون ساخت. بنابراین ضروری است زمینه شناسایی و بکارگیری این راهبرد در موقعیتهای مختلف فراهم شود. براین اساس در این مقاله سعی بر آن است که مروری اجمالی از این راهبرد کلان صورت گیرد و انواع مختلف راهبردهایی که برای ایجاد مزیت رقابتی شرکتها و سازمانها می توانند مفید واقع شود، در کنار تجربه خودروسازان کشور، معرفی شود.

یکی از ویژگی های دنیای جدید کسب و کار افزایش سطوح رقابت است. سازمان هایی که خواهان افزایش سهم بازار خود و یا اصولا بقا در چنین فضایی هستند باید خود را با تغییر شرایط محیط وفق دهند. از این رو تغییرات زیادی در روش های کسب و کار در حال شکل گیری است. یکی از آنها مهندسی مجدد فرایند های کسب و کار (BPR=Business Process Reengineering) است که مایکل همر آن را طراحی دوباره فرایندهای کسب و کار به گو نه ای انقلابی برای دست یابی به بهبود چشمگیر تعریف می کند. از آنجا که نظریه مهندسی مجدد، نظریه نسبتا جدیدی برای بهبود کسب وکار است، روش ها و رویکردهای آن همچنان در حال توسعه اند و از آنجا که کاربرد مفاهیم مهندسی مجدد می تواند شکل های مختلفی به خود بگیرد، روش های آن نیز از یکدیگر متمایزند، زیرا تاکید بر روی برخی فاکتورها در یک پروژه مهندسی مجدد تا پروژه دیگر فرق خواهد داشت. در این مقاله سعی می شود تا با بررسی انواع روش های پیاده سازی مهندسی مجدد متناسب با فضای فرهنگی و نگرش موجود در سازمان های ایرانی و همچنین تجارب پیاده سازی در گروه صنعتی دمنده و شرکت پارس خودرو بهترین روش معرفی شود.

به تدریج که به ژرفای عصر اطلاعات و دانایی نزدیک می شویم و مشاغل سنتی از بین می روند، ما برای این که بتوانیم جای مناسبی در بازار کار بیابیم و در «اقتصادهای ابرانسانی» بهره ور باشیم، باید به سوی مهارتهایی برویم که قابل ماشینی شدن نباشند. در بسیاری از موارد، افراد به دنبال شغلهای موجود نخواهند رفت، بلکه آنها را با تعریف مسئله هایی که با مهارتهای ابرانسانی شان قابل حل باشد، ابداع خواهند کرد؛ مهارت هایی مانند اکتشاف، خلاقیت و تاثیرگذاری.
سه حوزه کلیدی برای طراحی ابر شغلهای آینده (HYPER JOBS) عبارتند از: انرژی، دست کاری مواد و احیای انسان.
در حوزه انرژی، بویژه ترویج اقتصاد بدون نفت و کسب وکار انرژی های جایگزین می تواند دستمایه طراحی ابرشغلها باشد. به برکت پیشرفت علم و فناوری، هیچ یک از صنایع آینده از دستکاری مواد در امان نخواهند بود و این نیز به نوبه خود یعنی انبوهی از فرصتها برای طراحی ابرشغلها. گذشته از همه اینها، ما انسانیم و باید از کار و زندگی لذت ببریم و بنابراین، شادابی روانی یا بهبود آن نیز حوزه وسیعی است که در آینده میزبان ابرشغلهای جدید خواهد بود. این ابرشغلها، افزایش شادابی روانی و حیات روحانی انسانها را نشانه خواهند گرفت و به انسانها کمک خواهند کرد تا توانمندی های ابرانسانی شان را تقویت کنند.
نوشتاری که پیش رو دارید، می کوشد با تبیین ویژگی های ابرشغلها و حوزه های اصلی ظهور آنها، چهار اصل کلیدی طراحی ابرشغل ها را نیز برملا کند.
روزگار مشاغل سنتی سپری شده است. اما گونه های بسیار جدیدتر و بهتری از شغلها در شرف پیدایش هستند: ابرشغلها.
«ابرشغلها» به گونه های کاملا جدیدی از کار اطلاق می شود. این شغلها، مهارتها و توانایی های منحصربه فرد و غیر قابل ماشینی شدن انسان را تقویت می کنند، و پیشران جامعه جهانی در حال ظهور به شمار می آیند. فناوری به خودی خود، «قاتل» مشاغل است. منظور اصلی از به کارگیری ابزارها، ماشین ها و سامانه ها این است که کارها ساده تر، سریعتر و بهتر از آنچه که انسان بدون ابزار می تواند، انجام شوند. کارکنان یقه سفید (آنهایی که در دفاتر مرکزی اداره ها و شرکتها کار می کنند) ممکن است خیلی نگران نباشند، اما مشاغل خدماتی آنها که اتفاقا نیازهای فنی و فکری پیچیده ای دارند در معرض حملات تازه ی فناوری قرار گرفته اند.
ما هرروز نشانه های جدیدی مبنی بر نابودی مشاغل خدماتی در سازمانها و شرکتها دریافت می کنیم. منشی های پاسخگوی تلفن با سامانه های تشخیص صدا و پاسخ، بلیت فروشان فرودگاه ها با کیوسک های صدور بلیت، و وظایف مدیران میانی با نرم افزارهایی جایگزین می شوند که روز به روز پیچیده تر می شوند.
فکری ترین و فنی ترین شغلها نیز در فهرست قربانیان قرار دارند. به عنوان نمونه، شغل هایی چون تدریس در دانشگاه و طراحی نرم افزار را در نظر بگیرید که از شغلهای خوب و باکلاس دنیای امروز به شمار می آیند. دانشگاه های مفلس، هزینه به کارگیری استادان را با استفاده از استادیارها و برنامه های آموزش از راه دوری که کارآیی علمی مدرسان را افزایش می دهند، پایین می آورند. به زودی سامانه های آموزشی تمام رایانه ای، در بعضی از حوزه ها از راه می رسند.
«کارکنان دانشی» هم چون طراحان نرم افزار نیز با انقراض به وسیله ماشین ها روبه رو هستند. طراحی نرم افزار احتمالا بیش از سایر مشاغل فنی قابلیت خودکارشدن دارد. ابزارهای برنامه نویسی، پیوسته به گونه ای ساخته می شوند که بهره وری برنامه نویسان را بالا ببرند. در مقایسه با گذشته، امروزه افراد کمتری برای نوشتن یک برنامه نرم افزاری معین لازم است.
روندهای اجتماعی نیز روی درآمد بالقوه طراحان نرم افزار تاثیر می گذارند. به عنوان مثال، «جنبش منبع باز» که روز به روز محبوبتر می شود، هم اکنون پیش تازی مایکروسافت را در طراحی سیستم های عامل و نرم افزارهای تجاری، مانند واژه پرداز، هدف قرارداده است. این شرایط برای مردم، بسیار عالی است، اما برنامه نویسان منبع باز اغلب برای کارهایی که انجام می دهند مزدی دریافت نمی کنند. آنها بدون دریافت دستمزد، روی برنامه های منبع باز کار می کنند، چون شغل اصلی شان چیز دیگری است. سوال این جاست که اگر جنبش منبع باز با همین شتاب جلو برود و شرکتهایی مثل مایکروسافت را هم درنوردد، چه آینده ای در انتظار شرکتهای نر م افزاری خواهد بود؟
فرقی نمی کند در چه سطحی از آموزش و قدرت فکری باشیم... یقه سفیدها، آنطور که ما می شناسیم و در ادارات و شرکتها می بینیم، به گونه های در حال انقراض پیوسته اند_مشاغل ابرانسانی، قاعده شکنی خواهند کرد. در آینده، افرادی که در این مشاغل قرار می گیرند، تا جایی که بتوانند از نیروها و ظرفیت ماشین ها استفاده خواهند کرد تا بتوانند شایستگی های غیر قابل ماشینی شدن خود را تقویت کنند و تنها به کارهایی بپردازند که ماشین ها در آن حرفی برای گفتن ندارند.

امروزه تلاش روزافزون سازمان های پیشرو در دنیای رقابت و کسب و کار این است که یک استراتژی مشخص جهت مدیریت دانش و جذب تجربه های سرمایه انسانی داشته باشند که این خود باعث پدید آمدن مشاغل جدید برای سازمان در این راستا شده است. از این رو این مقاله به طور خلاصه می کوشد ضمن تبیین گامهای استراتژی مدیریت دانش،به معرفی یکی از مشاغل مهم و کلیدی دراین فرایند تحت عنوان کتابداران ویژه بپردازد.این افراد به عنوان واسطه هایی بین افراد سازمان به عنوان منابع دانشی درونی و منابع دانشی و اطلاعاتی خارج از سازمان هستند که ضمن ارضای نیازهای اطلاعاتی و دانشی کارکنان سازمان از بیرون سازمان به مستند سازی و جمع آوری دانش موجود، تحت نظارت مدیران دانشی در سازمان های پیشرو در جهان کسب وکار مشغول به فعالیت هستند.

هر چند مدیران از منابع انسانی به عنوان مهمترین دارایی شرکتهای تجاری یاد می کنند، اما بسیاری از تصمیم های سازمانی این باور را منعکس نمی کنند.
چرا برخی منابع معمولا منشا مزیت رقابتی پایدار به حساب می آیند و اینکه چه جنبه هایی از منابع انسانی سازمان قادر به فراهم آوردن مزیت رقابتی پایدار هستند؟ همچنین مدیر منابع انسانی به عنوان یک مدیر استراتژیک در توسعه و نگهداری مزیت رقابتی در میان سازمان چه نقشی ایفا می کند؟
در این مقاله، زمینه اقتصادی نقش منابع انسانی در مزیت رقابتی سازمان بررسی می شود. همچنین نگاه منبع محور به سازمان را مورد بحث قرار می دهیم و چارچوب ارزش، کمیابی، تقلید پذیری و حمایت سازمانی (VRIO=VALUE, RARENESS, IMITABILITY, ORGANIZATION) را برای تجزیه و تحلیل منابع مزیت رقابتی پایدار مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این تجزیه و تحلیل برای مدیران منابع انسانی ابزارهای لازم برای تحلیل اینکه چگونه کارکرد کارکنان را برای توسعه نیروی انسانی سازمان به عنوان مزیت رقابتی پایدار مدیریت کنند، فراهم می آورد.

سرمایه اجتماعی به طور وسیعی به عنوان یک دارایی مهم برای حفظ و نگهداری سلامت جامعه، توانمندی سازمان و طراوت جامعه مدنی پذیرفته شده است. این مقاله رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه مدیریت در محیط کاری و به طور خاص اهمیت جنسیت در تشکیل سرمایه اجتماعی را بررسی می کند و منافع آن را توضیح می دهد.
اگرچه ورود زنان به طور پیوسته به محیط کار در نیم قرن اخیر در حال رشد بوده است و گامهای بلندی در به دست آوردن تساوی اقتصادی با مردان برداشته شده است، آمارها معلوم می کنند که زنان نسبت به مردان در پیشرفت شغلی، اکتساب پست و سطوح جبران خدمات از اولویت کمتری برخوردارند.

امروزه استفاده از رایانه، زندگی بشر را در تمامی وجوه دگرگون ساخته است. مطالعات انجام شده در ارتباط با برنامه های توسعه اغلب کشورها، نشان دهنده محوری بودن نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در این گونه برنامه هاست. فناوری اطلاعات و ارتباطات را می توان به عنوان ابزاری نیرومند و قوی برای ارتقای کیفیت و کارایی آموزش مورد استفاده قرار داد، به گونه ای که شیوه های سنتی آموزش را دستخوش تغییر قرار دهد و دیگر نیازی به حضور فیزیکی در کلاسهای درس نباشد. این مقاله سعی دارد تا با معرفی آموزشهای مجازی و الکترونیک، بررسی وضعیت آموزش مجازی در ایران و بیان این مسئله که دیگر در هزاره سوم، آموزش مجازی تنها یک امر جایگزین به شمار نمی رود، بلکه یک ضرورت است، توجه و عنایت هر چه بیشتر طراحان و برنامه ریزان آموزشی را به خود معطوف دارد و گامی هر چند کوچک در جهت پایه ریزی زیرساختهای لازم، به منظور مهیا سازی بستر فرهنگی برای حرکت به سمت مجازی شدن بردارد.

درطی سالهای اخیر که کیفیت به یکی از مهمترین فاکتورهای تولید محصول تبدیل شده است، سازمانها برای بقای خود ملزم به استفاده ازابزارهای ارتقای کیفیت هستند. یکی از این ابزارها تئوری نظم غایی است.
این نظریه به قولی پس از نظریات کوانتوم و نسبیت سومین انقلاب علمی این عصر به شمار می رود. انگاره اصلی و کلیدی تئوری آشوب این است که در هر بی نظمی، نظمی نهفته است. به این معنا که نباید نظم را تنها در یک مقیاس جستجو کرد. پدیده ای که در مقیاس محلی، کاملا تصادفی و غیرقابل پیش بینی به نظر می رسد، چه بسا در مقیاس بزرگتر، کاملا پایا و قابل پیش بینی باشد.
معمولا درمحاورات روزمره، آشوب وآشفتگی نشانه بی نظمی وسازمان نیافتگی تلقی می شود وآثارمنفی آن درذهن جلوه می نماید. اما در واقع با پیدایش نگرش جدید وروشن شدن ابعاد علمی ونظری آن امروزه دیگر بی نظمی وآشوب به مفهوم سازمان نیافتگی، ناکارایی ودرهم ریختگی تلقی نمی شود، بلکه بی نظمی وجود جنبه های غیرقابل پیش بینی واتفاقی درپدیده های پویاست. در این مقاله سعی شده است با استفاده از نقش خلاقانه بی نظمی وآشوب به حل مسائل پیچیده درمحیط های پرآشوب پرداخته شود تا با استفاده از خواص این فرضیه به بهبود در کیفیت تولیدات برسیم.

در حال حاضر نبرد برای دست یابی به سهمی از بازار آیند?جهانی دردو عرصه آغاز شده است: یکی در رویارویی با مشتری و دیگری در عرصه خلق محصول. تولید کنندگانی که از نو آوری و مهندسی در فرایند خلق محصول بهره گرفته اند به مزایای رقابتی دست یافته اند. نو آوری عموما زاییده ذهن محققان خوش فکر یا هسته های متفکر در شرکتهای بزرگ است. در نگاه اول چنین به نظر می رسد که تلفیق نو آوری با اقدامات مهندسی در رابطه با توسعه محصول، کار مشکلی است. در مقاله حاضر می پردازیم به بیان مفهوم «نوآوری» در صنعت خودرو.

نوآوری نظام یافته یا همان تئوری حل مسائل به روش ابداعی (TRIZ)یکی از قدرتمندترین تکنیک های حل مسئله است که در روش ساختاریافته و نظام مند به شفاف سازی مشکلات می پردازد و باتوجه به نوع مسائل شناسایی شده و امکانات و محدودیتهای خاص آنها با انتخاب یکی از 12 ابزار حل مسئله، به حل آن اقدام می کند. هریک از 12 ابزار حل مسئله در این تکنیک، حاصل چکیده سازی کلیه ایده های خلاقانه بهترین ابداعات و اختراعات و ایده های خلاق جهانی است. این تکنیک ازجمله تکنیک های کارکردگراست که سعی می نماید نظرات مشتری (کارفرما و دریافت کنندگان خدمات) را با تامین کارکرد موردنظر وی با حداکثر و حداقل هزینه تامین کند. همچنین در این مقاله به معرفی و شرح چهار مرحله اصلی فرایند نوآوری نظام یافته یا همان (TRIZ) پرداخته شده است که این مراحل شامل: 1 – تعریف 2 – انتخاب ابزار 3 – تولید راه حل 4 – ارزیابی هستند.