نشریه مطالعات راهبردی بسیج
پیاپی 35 (تابستان 1386)

در مهندسی حکومت دینی و نظام ولایی که با پیروزی انقلاب اسلامی احیاء شد، هرگز الهی بودن و منشا و مبنای آسمانی داشتن، مستلزم نفی دخالت و نقش آفرینی و مشارکت مردمی و غفلت از اراده و خواست آنان نیست و به هیچ وجه خدا وانسان را مقابل هم قرار نمی دهد؛ بلکه مدعی است تنها راهبرد و راه دستیابی به مردم سالاری حقیقی، نظام ولایی وحاکمیت دینی است و هیچ مکتب و نظامی به اندازه اسلام برای انسان موضوعیت قائل نشده و او را در حکومت ونهادهای سیاسی آن مشارکت نداده است.
این مقاله ضمن اصرار و مبنا قرار دادن نظام ولایی و حاکمیت الهی، نقش و جایگاه مردم را در شکل گیری و استمرار و اقتدار آن مورد بحث قرار داده و در نهایت، ارکان الهی و مردمی حکومت دینی را برشمرده است.
واژگان کلیدی: نظام سیاسی اسلام، مشارکت مردمی، نظام ولایی، مالکیت دینی، اقتدار مردمی

چکیدهوحدت ملی، نتیجه بلافصل ارتقای سطح تعاملات انسانی میان اعضای اجتماع و تحکیم سطح علایق و اعتقادشان به سرنوشت مشترک است که نه تنها تنسیق امور عمومی را تسهیل می کند بلکه بقای روابط اجتماعی و اعمال اقتدار عمومی را در چارچوب جامعه سیاسی از حیث روابط درونی و بیرونی (حاکمیت دولت و در دولت) تضمین می کند. در شرایط کنونی جوامع که تهدیدهای متعدد و مختلفی وضعیت مطلوب و بایسته و حتی موجود روابط جمعی را نشانه رفته اند، نه تنها تدقیق در مؤلفه های وحدت و اتحاد ملی برای جامعه ایرانی ضروری است، بلکه حکایت از درایت و تعمیق درک نقش این امر در اقتدار و امنیت ملی دارد. در هر حال، با تاکید مقام معظم رهبری بر اهمیت محور اتحاد ملی در سال جدید، هر یک از نهادهای عمومی باید سهم خود را در این خصوص به عمل آورند. به نظر می رسد نیروی مقاومت بسیج به دلیل خصیصه عمومی بودن بستر و موضوع کارکردهای آن، بیش از هر نهاد دیگری می تواند در این حوزه نقش آفرینی کند. در این مقاله، با تکیه بر تحلیل حقوقی نحوه شکل گیری و تعمیق همبستگی، وفاق و اتحاد ملی را به ویژه با بهره گیری از عناصر حقوقی دخیل در آن و نقش بسیج در این رابطه تحلیل خواهیم کرد.
واژگان کلیدی اتحاد ملی، همبستگی عمومی، برنامه ریزی عمومی، نظم حقوقی، بسیج.

چکیدهدر هر مرحله ای از تحول و تکامل سازمانی، به شکل خاصی از رهبری و مدیریت نیاز است. بقای سازمانها در دوره های تاریخی متفاوت، به طور طبیعی حکایت از آن دارد که رهبران سازمانها باید ضمن شناخت صحیح شرایط حاکم، به اعمال مدیریت مناسب با آن شرایط اقدام کنند. تحقق سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی که از جانب رهبر معظم انقلاب اسلامی به قوای سه گانه ابلاغ و در آن آبادانی، استقلال و پیشرفت در تمامی امور برای ایران اسلامی ترسیم شده است، نیازمند مدیریتی قوی و کارآمد می باشد. در این مقاله سعی شده تا با نگرش سیستمی، جایگاه بسیج و بسیجیان در استراتژی اداره نظام مقدس جمهوری اسلامی بررسی شده و نشان داده شود که توسعه این نهاد مردمی می تواند رهیافتها و راهکارهای اثربخشی را در ایجاد امنیت برتر، فراروی بشریت قرار دهد.
واژگان کلیدی بسیج، نگرش سیستمی، نگرش فرایند گرایی، امنیت ملی، تهدید، تغییرات اجتماعی

چکیدهجنگهای مردمی از مقوله هایی است که در ادبیات نظامی از گذشته تا کنون مورد بحث و بررسی قرار گرفته و کارکرد و تاثیرشان بر تضمین امنیت ملی تجزیه و تحلیل شده است. با این حال، اغلب این تحلیلها تنها متکی به ملاحظات محیط امنیتی و نظم سیاسی و در پرتو مباحث تدوین و توفیق استراتژی امنیتی است، بدون اینکه به نقش نظم حقوقی (موازین نظم دهنده متکی به هنجارهای تظنیم کننده روابط جمعی) به نحو شایسته توجه شده و بهای لازم داده شود. نظر به اینکه مفهوم شناسی و عناصر تعریف و تبیین جنگهای مردمی در ادبیات حقوقی الزاما تابع رویکردهای سیاسی و نظامی نیست، در این نوشتار به تحلیل رویکرد نظام حقوقی بین المللی در خصوص جنگهای مردمی و چارچوب کارکرد قانونی آنها در راستای دفاع از تمامیت ارضی پرداخته شده و در این راستا، ادبیات دو حوزه متفاوت اما به هم پیوسته مذکور نیز مورد مقایسه و تطبیق قرار گرفته و نگرشهای حقوقی راجع به مقاومتهای مسلحانه مردمی، تفکیک درگیری های مسلحانه و جنگهای مطمح نظر در ادبیات نظامی که مبتنی بر نقش و حضور مردم در عرصه امنیت سازی هستند، بیان شده است. با نگرش بین رشته ای به این مقوله ها می توان درکی جامع از مفاهیم اساسی امنیت ملی ایجاد کرد و به راهبردهای ملی راجع به آنها نیز رهنمودهایی مقرون به صحت و جامع نگری را با پشتوانه عملی و حداکثرسازی قابلیتهای کارکردی و نتیجه بخش بودن آنها عرضه و پیشنهاد کرد.
واژگان کلیدیجنگ مردمی، حقوق بشردوستانه، جنگ چریکی، کلازویتس، مقاومت مسلحانه، تمامیت ارضی.

چکیدهنابرابری در جنگ افزار و در واقع؛ تفاوت بین طرفهای مخاصمه، به مؤلفه غالب درگیری های مسلحانه معاصر تبدیل شده است. این گونه عدم تقارنها اگرچه پدیده ای جدید در عرصه نبرد و رزم نیست، اما دیگر امری اتفاقی در درگیری های منظم نخواهد بود. ساختار درگیرهای نامتقارن به عنوان اوصاف ساختاری جنگهای عصر مدرن، پیامدهایی بر اعمال اصول بنیادین حقوق بشردوستانه داشته است. به عنوان نمونه چگونه می توان مفهوم ضرورت نظامی را که به خوبی به منظور توجیه میزان زور لازم برای تضمین شکست نظامی دشمن تفهیم و درک شده است، با منظومه ای که در آن یک طرف از حیث نظامی از همان ابتدا هیچ شانسی برای پیروز شدن در درگیری ندارد، آشتی و تطبیق داد؟ علاوه بر این، عدم توازن نظامی ناشی از این گستره، آشکارا انگیزه هایی برای طرف ضعیف ایجاد می کند تا طولانی کردن جنگ، برتری طرف مقابل را تقلیل دهد. این مقاله تلاش می کند تا با دیدگاه حقوقی ضمن بررسی این مقوله بر اساس اصل عمل متقابل، خطر ناامنی و بی ثباتی ناشی از عدم تقابل سلبی و منفی را که در نهایت می تواند به توجیه تدریجی بی توجهی متقابل به حقوق بین الملل بشردوستانه منتهی شود، ارزیابی کند.
واژگان کلیدی جنگ نامتقارن، حقوق بشردوستانه، عدم توازن، معامله متقابل، ضرورت نظامی.