نشریه تاریخ پژوهی
پیاپی 26-27 (بهار و تابستان 1385)

در این مقاله تلاش شده است با ارائه تصویری گذرا از تحولات تاریخی نیشابور به عنوان یکی از کلان شهرهای نامدار جهان اسلام در قرن های چهارم و پنجم هجری، نقش عامل جغرافیا در فراز و فرود تاریخی شهرها بررسی شود. فرض اصلی پژوهش در رابطه با این مورد خاص آن بوده است که موقعیت جغرافیایی به همان میزان که در رشد و ارتقای...

در طول تاریخ هرگز ملتی به آسانی سلطه بیگانه را نپذیرفته است، چنانکه با سقوط سلسله ساسانی و تسلط اعراب به ایران، تمامی سرزمین ها گردن به ربقه طاعت اعراب ندادند بلکه بارها به شورش پرداختند و پهنه نبرد گشتند. با آنکه فرار یزدگرد و همراهانش امکان هرگونه طرح ریزی را برای یک مقاومت سرسختانه جدی نظامی در مقابل مهاجمان از میان برد، فتح ایران نه در کوتاه مدت و نه بدون درگیری.. .

خجند یا خجنده، شهر و ناحیه ای در آسیای میانه و از شهرهای جمهوری تاجیکستان است که نزدیک ناحیه فرغانه قرار گرفته است. از سالها پیش نام این شهر به لنین آباد تغییر یافته بود، ولی اکنون خجند نامیده می شود. سابقه تاریخی خجند بسیار طولانی است و حتی در دوران پیش از اسلام نیز از ملک خجند سخن به میان آمده است. جغرافی دانان مسلمان در آثار خویش...

در طی قرون متمادی بخش مهمی از حافظه تاریخی ایران در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی به دیرینگی حضور بردگان از نژادهای مختلف تعلق دارد، حضوری که جوهره و ماهیتش برحسب مقتضیات زمان و مکان و براساس آمیختگی عقاید و انگاره های کهنه فرهنگی از جمله ایرانی و اسلامی در هر دوره تاریخی قوالب و صور خاصی را به خود گرفته...

از نخستین زمان طلوع خورشید اسلام تاکنون، بزرگ مردانی در عرصه علم ظهور یافته اند که دانش خود را از معرفت حضرت رسول و علی (ع) اکتساب نموده و به کمال رسیده اندو با ریشه در اندیشه شیعی، شاخ و بال دانش خود را بر سر طالبان گسترده اند و عطر معرفت پراکنده اند. یکی از بزرگ ترین متفکران شیعی در عصر مغول، سیدبن طاوس است که از برجسته ترین چهره های این دوره...

با توجه به این که پیرنیا یک فرد سیاسی بوده، شیوه تاریخ نگاری او دارای اهمیتی خاص است، در مورد پیرنیا باستانی پاریزی تحقیقات فراوانی انجام داده است اما افراد دیگر کمتر به شیوه تاریخ نگاری او پرداخته و بیشتر زندگی سیاسی او را آورده اند. در این نوشتار، به شیوه تاریخ نگاری حسن پیرنیا پرداخته شده است.

ابن خلدون از جمله مولفان و دانشمندانی است که به ثبت تذکره زندگانی خود اهتمام ورزیده است. او قسمت عمده شرح حال خود را تا وقایع سال 797 هجری یعنی حدود 12 سال قبل از وفاتش آورده و بعدها آن را تکمیل نموده است. پس برای برخوردن به تفصیل عمر او باید در وهله نخست به آنجا مراجعه شود.

هجوم اردوی مغول به ایران یکی از سوانج بزرگ تاریخ جهان است. مهمترین واقعه ای که بعد از اسلام تاکنون روی داده و بلکه مهمترین واقعه تاریخی فتنه هولناک تاخت و تاز مغول است که در اوایل قرن هفتم هجری از اقاصی مشرق رخ داد. دوره پرتلاطم هجوم مغول به ایران مصادف است با فرمانروایی شخصیتی با نفوذ در راس دستگاه خلافت که از جهات گوناگون جز معدود فرمانروایان طراز...

سخن گفتن در رابطه با یهود و این که چه کارهایی انجام داده اند، مفصل است و نیاز به مطالعات گسترده دارد. اغلب منابع سیمای یهود با اسلام را همواره در حال خصومت و جنگ نوشته اند. هدف اصلی این نوشتار بررسی روابط پیامبر (ص) با یهود مدینه و بخصوص اقدام پیامبر (ص) در ایجاد روابط با این گروه است. ولی کارشکنی ها و فتنه انگیزی یهود با پیامبر موجب می شود تا در برخی از مواقع درگیری هایی میان مسلمانان...