ماهنامه معرفت
سال شانزدهم شماره 8 (پیاپی 119، آبان 1386)

در ادامه آیات مربوط به ویژگی های عبادالرحمن، در این بخش، آیه 68 سوره فرقان مورد بررسی قرار گرفته است. این آیه شریفه سه ویژگی سلبی آنان را متذکر شده است؛ اجتناب از شرک، اجتناب از قتل نفس محترمه و اجتناب از انحرافات جنسی.
شرک در اعتقاد، موضوع بحث این آیه نیست. اما شرک در عمل و عبادت نیز مراتبی دارد که شامل عبادت رسمی معبودهایی غیر از خداوند، ریای در عبادت، و درخواست از غیر او می شود. هرچه به مراتب عمیق تر پیش می رویم، شرک خفی تر و امکان ابتلای به آن بیشتر می شود. توحید اقتضا می کند توجه استقلالی انسان به خداوند باشد، هرچند موحد از ابزارها و وسایطی هم که او قرار داده است، استفاده می کند. شرک موجب حبط اعمال می شود.
قتل نفس یکی از بزرگ ترین گناهان است، و در عین حال مواردی وجود دارد که خداوند به خاطر مصالح مهم تری آن را تجویز کرده است. تفاوت دیدگاه اسلام با طرفداران اعلامیه حقوق بشر در همین نکته است که اسلام احترام حیات انسان ها را تابع اراده الهی می داند.
در اسلام، ارضای غریزه جنسی تنها از راه همسر قانونی و ملک یمین جایز است و سایر راه ها انحراف و گناه به حساب می آید. برای مبتلا نشدن به این گناه بزرگ، باید از مقدمات آن نیز، مانند نگاه حرام و...، هم اجتناب نمود. وظیفه مصلحان اجتماعی آن است که زمینه وقوع گناهان و جرم ها را در جامعه از بین ببرند.

اشتغال و داشتن حرفه و شغل مناسب از جمله مسائلی است که برای انسان ها اهمیت زیادی دارد. شغل و حرفه در رابطه با جوانان از اهمیتی دو چندان برخوردار است. شغل و حرفه مناسب علاوه بر تامین نیازمندی های اقتصادی، آثار تربیتی، روان شناختی، اجتماعی و معنوی نیز دارد. در این مقاله، سعی گردیده است به مباحثی همچون اهمیت کار و اشتغال، مفهوم شناسی دینی کار و اشتغال، انواع کار از دیدگاه ارزشی، کارهای حلال و حرام، آداب و شرایط کار، آثار روان شناختی کار، آثار معنوی کار، آثار اقتصادی کار و آثار اجتماعی کار پرداخته شود. همچنین تلاش شده است مباحث مزبور با استفاده از آموزه های دینی و اسلامی و روان شناختی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

در بین روش های یادگیری، برخی معلم محور است که در آن معلم محور فعالیت های آموزشی است و برخی یادگیرنده محور است که در آن دانش آموز محور یادگیری است. با توجه به تاثیر خاص رویکردهای یادگیرنده محور، امروزه این روش ها توجه محققان و مربیان را به خود معطوف داشته است. در بین روش های یادگیرنده محور، روش «بحث گروهی» از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نوشتار حاضر در پی آن است تا ضمن تعریف و نحوه اجرای این روش، فواید، شرایط موفقیت، موارد کاربرد و ترکیب اعضای آن را تعیین کرده، به برخی محدودیت های کاربرد آن نیز اشاره نماید. در پایان نیز به اختصار برخی از شیوه های کاربرد این روش در دروس حوزه های علمیه و دانشگاه ها ارائه می شود.

«حافظه» به عنوان یکی از استعدادهای خدادادی، برای ثبت و ذخیره اطلاعات و در صورت لزوم، یادآوری آنهاست؛ ولی بسیاری از مواقع، مطالب به ذهن سپرده شده به هنگام نیاز، به یاد نمی آیند و به انسان فراموشی دست می دهد. در این مقاله، به مفهوم «حافظه» و انواع آن و مفهوم «فراموشی» پرداخته شده است. همچنین مراحل حافظه مورد بررسی قرار گرفته و به روش های سنجش حافظه نیز اشاره گردیده، و در پایان، به علل فراموشی و راه های تقویت حافظه و راه های پیش گیری از فراموشی اشاره گردیده است.

اولین بار در دهه نود، روان شناسی به نام سالوی اصطلاح «هوش هیجانی» را برای بیان کیفیت و درک احساسات افراد، همدردی با احساسات دیگران و توانایی اداره مطلوب خلق وخو به کار برد. در حقیقت، این هوش مشتمل بر شناخت احساسات خویش و دیگران و استفاده از آن برای اتخاذ تصمیم های مناسب در زندگی است؛ عاملی که هنگام شکست، در شخص انگیزه ایجاد می کند و به واسطه داشتن مهارت های اجتماعی بالا، منجر به برقراری رابطه خوب با مردم می شود. نظریه «هوش هیجانی» دیدگاه جدیدی درباره پیش بینی عوامل مؤثر بر موفقیت و همچنین پیش گیری اولیه از اختلالات روانی فراهم می کند که تکمیل کننده علوم شناختی، علوم اعصاب و رشد کودک است. گلمن اظهار می دارد: هوش شناختی در بهترین شرایط، تنها 20 درصد از موفقیت ها را باعث می شود و 80 درصد از موفقیت ها به عوامل دیگر وابسته اند و سرنوشت افراد در بسیاری از موقعیت ها، در گرو مهارت هایی است که هوش هیجانی را تشکیل می دهند. هوش هیجانی پیش بینی کننده موفقیت افراد در زندگی و نحوه برخورد مناسب با استرس هاست.

با آنکه پژوهش های تجربی از زوایای گوناگون، شناخت و آگاهی را مورد مطالعه قرار داده اند، اما به دلیل یک بعدی نگری خاصی که در این حوزه حاکم است، هنوز ابهامات زیادی در مقوله شناخت و آگاهی دیده می شود. این مقاله، با بهره گیری از منابع دینی، ضمن بررسی نظریه های شناخت از منظر فلسفه و روان شناسی و طرح دیدگاه های متنوع موجود در پیدایش و تحول شناخت، به تبیین شناخت حصولی و حضوری پرداخته، دیدگاه روان شناسان در بی اهمیت جلوه دادن شناخت حضوری را به چالش کشانده است. در پایان، علاوه بر اینکه نقش حواس ظاهری در شناخت تبیین شده، اهمیت قوای باطنی، به ویژه قلب در ادراک آشکار گردیده است. شهود و وحی نیز به مثابه نوعی شناخت ویژه تلقی شده که در روان شناسی دینی باید به آن پرداخته شود.

شکل گیری شخصیت ناشی از عواملی است که بدون توجه و شناخت آنها، نمی توان برنامه تربیتی مناسبی برای انسان طراحی نمود. این عوامل به دو دسته عوامل وراثتی و محیطی تقسیم می شوند. این مقاله درصدد است تا ابتدا برخی از مهم ترین عوامل غیروراثتی شکل گیری شخصیت را که در نظریه های روان شناسان شخصیت بیشتر مورد توجه واقع شده، توصیف نماید، سپس زمان تاثیر این عوامل و نیز میزان تاثیر آنها را به اختصار مورد بررسی قرار دهد و در پایان، به اختصار دیدگاه اسلام نسبت به این عوامل را مورد اشاره قرار دهد.

«معنا درمانگری» یک مکتب روان درمانگری است که توسط عصب شناس و روان پزشک اهل وین، ویکتور امیل فرانکل، بنیان گذاشته شد. فرانکل، که یک روان شناس وجودگراست، به منظور کامل کردن دو بعد تن و روان، بعد روحانی را به آن دو بعد افزود. از خلال این بعد است که قابلیت انسانی برای فاصله گیری از خود و از خود فراروندگی تحقق می یابد. معناجویی یک کوشش اساسی انسان است که به رضایت درونی می انجامد. در واقع، این مشوق نیرومند است که انسان را در کنار آمدن با حتی سخت ترین شرایط یاری می دهد. اگر معناجویی تحریف گردد یا ارضا نشود ممکن است به ناکامی وجودی یا حتی روان آزردگی معنازاد (نوژنیک) بینجامد. معنا می تواند از راه های گوناگون، یعنی از طریق ارزش های خلاق، ارزش های تجربی، و ارزش های نگرشی تحقق یابد. (ارزش های نوع اخیر در هنگام مواجهه با رنج های پایدار مطرح می شوند.) سرانجام، رضایت حتی ممکن است در رنج کشیدن انسان یافت شود. از چشم انداز انسان شناختی، روش های درمانگری جدیدی مانند قصد متضاد، عدم توجه، سازگاری نگرشی و آموزش حساس شدن برای معنا ارائه می شوند. مهم ترین ایراد بر نظریه فرانکل، داشتن نگاه زمینی و این جهانی به انسان و غفلت از حیثیت واقعی وجود انسان یعنی روح، مقتضیات و نیازهای آن است.