فهرست مطالب

تاریخ اسلام در آینه پژوهش - سال چهارم شماره 2 (پیاپی 14، تابستان 1386)

نشریه تاریخ اسلام در آینه پژوهش
سال چهارم شماره 2 (پیاپی 14، تابستان 1386)

  • 220 صفحه،
  • تاریخ انتشار: 1386/08/15
  • تعداد عناوین: 7
|
  • بررسی تطبیقی شخصیت و آثار ابن قتیبه و ابوحنیفه دینوری
    محمدقاسم احمدی صفحه 5
    در این مقاله، شخصیت و آثار ابن قتیبه و ابوحنیفه دینوری به صورت تطبیقی بررسی شده است. ابتدا زندگی نامه، مذهب، جایگاه علمی، استادان، شاگردان و آثار این دو شخصیت و میزان تاثیر آن دو در تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی مورد بررسی قرار گرفته، سپس به ارتباط علمی این دو شخصیت و مقایسه آن ها پرداخته شده است. مقاله شامل دو بخش است: بخش نخست، مطالب مقدماتی و بررسی شخصیت و آثار ابن قتیبه دینوری است که دراین شماره، تقدیم می شود، و بررسی شخصیت و آثار ابوحنیفه دینوری و مقایسه این دو شخصیت با همدیگر وبررسی میزان تاثیرشان در تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی و جمع بندی و نتیجه گیری، که در شماره آینده تقدیم خواهد شد.
    کلیدواژگان: ابن قتیبه، ابوحنیفه، دینوری، دینور، بغداد، اهل حدیث، معتزله و اهل سنت
  • اسرائیلیات در کتاب های تفسیری و تاریخی
    یعقوب جعفری صفحه 43
    در این مقاله علاوه بر معرفی واردکنندگان روایات اسرائیلی به فرهنگ اسلامی و بیان انگیزه ها و آثار زیان بار این پدیده در تاریخ اسلام، از برخی شخصیت های اسلامی مانند ابن عباس که احیانا متهم به انتقال اسرائیلیات به منابع اسلامی شده اند، دفاع شده و نیز سیر تاریخی اسرائیلیات در کتاب های تفسیری و تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است و دراین بخش یادآور شده ایم که از قرن چهارم به بعد برخی تاریخ نویسان به ضعف این روایات توجه نشان داده اند. دربخش پایانی، به کتاب علی هامش السیره نوشته طه حسین اشاره شده که روایات اسرائیلی را با پردازش جدید واردسیره نبوی کرده است.
    کلیدواژگان: اسرائیلیات، اهل کتاب، تفسیر، تاریخ، مکه و مشرکان
  • بازخوانی زندگی علمی و آثار حسن بن حسین بیهقی
    حسین حسین زاده شانه چی صفحه 81
    از نیمه قرن هفتم هجری به بعد با توجه به شرایط سیاسی و فرهنگی مساعدی که برای شیعیان فراهم شد دانشمندان ونویسندگان شیعه فعالیت های گسترده ای را در جهت ترویج مذهب تشیع آغاز و دنبال نمودند. در بین نویسندگان متعددی که در این زمان و یک قرن پس از آن ظهور کرده و کتاب های بسیاری را به رشته تحریر درآوردند برخی، شهرت کمتری داشته و فعالیت ها و تاثیراتشان ناشناخته مانده است. یکی از این نویسندگان، حسن بن حسین بیهقی سبزواری است که در ناحیه خراسان و شهر سبزوار می زیسته و فعالیت داشته است. سبزواری که نزد عالمان پرآوازه زمان خود تحصیل علم کرده بود محدوده فرمانروایی سربداران شیعه مذهب را محیطی مناسب برای کارهای تبلیغی و ترویجی خود یافته و با حمایت ها و تشویق های برخی از امیران آن ها به تبلیغ و تالیف آموزه های شیعی پرداخت. کتاب های وی در زمینه های اصول دین، به خصوص امامت و فروع دین که برخی از آن ها از بین رفته، نشان دهنده جهت دار بودن کارهای تالیفی اوست. در واقع، او تلاش داشته تا با ترجمه متون عربی و فارسی نویسی و نیزخلاصه سازی کتاب های بزرگ، امکان استفاده از منابع معرفتی شیعی را برای عموم و عوام شیعیان فارس زبان فراهم سازد.
    کلیدواژگان: تشیع، سبزوار، سربداران، حسن بن حسین سبزواری و تالیفات سبزواری
  • تاریخ اجتماعات شیعیان ایران و عراق
    مجید رباط جزی صفحه 97
    یکی از ره آوردهای تاریخ اجتماعی دست یابی به اطلاعات مربوط به اوضاع اجتماعی و نیز آگاهی از چگونگی شکل گیری یک گروه خاص می باشد. تحقیق حاضر، ضمن بررسی تاریخ اجتماعی شیعیان در صدد تبیین چگونگی گسترش و نهادینه شدن این گروه در نیمه اول قرن هشتم هجری است.
    کلیدواژگان: تاریخ اجتماعی، مؤلفه های تاریخ اجتماعی، گسترش تشیع، تصوف، مغول و قرن هشتم هجری
  • سیادت و تشیع صفویان در دوره پیش از سطنت
    عادل رستمی صفحه 129
    محور اصلی این پژوهش، بررسی سابقه تشیع در دودمان صفوی است. گرایش مذهبی اجداد شیخ صفی الدین، موسس طریقت صفویه، هم چنان در هاله ای از ابهام است. هم چنین ادعای نسب سیادت و تشیع فرزندان و نوادگانش نیز همواره در مظان شک و تردید قرار داشته است. درباره مذهب شیخ صفی الدین نیز شواهد و دیدگاه های بسیارمغشوش و متضادی ارائه شده است؛ برخی او را سنی شافعی و برخی او را شیعه مذهب دانسته اند. با این حال، مامی دانیم که جانشینان شیخ صفی، صحبت از سیادت صفویان به میان آورده اند. این رویکرد آشکار فرزندان شیخ صفی به تشیع، ما را به این نتیجه می رساند که وی اگر هم شیعه مذهب نبوده، عقاید و آموزه هایش متاثر از فضای مذهبی پس از حمله مغول که به نفع تشیع و تصوف و به ضرر تسنن در حال تغییر بود، چنان با عقاید و آموزه های شیعی درآمیخت که جانشینانش به آسانی اظهار تشیع نموده و مریدانشان نیز به سادگی آن را پذیرفتند. چنین زمینه ای باعث شد تا آنان به تدریج به شیعیانی متعصب و ضد تسنن تبدیل شده و سرانجام به عنوان حامیان اصلی تشیع، این مذهب را در سال های آغازین سده دهم هجری در ایران رسمیت بخشند.
    کلیدواژگان: تشیع، صفویه، شیخ صفی، طریقت، تسنن و سیادت
  • سیری در مقتل نویسی و تاریخ نگاری عاشورا
    محسن رنجبر صفحه 165
    پژوهش حاضر در دو مقطع کلی به شناسایی و معرفی مقاتل و نگاشته های مربوط به تاریخ عاشورا از آغاز تا عصرحاضر می پردازد. مقطع نخست در دو بخش سامان یافته که در بخش اول آن به شناسایی و معرفی فهرست وار مقاتل از آغاز تا قرن هفتم پرداخته و در بخش دوم، معرفی توصیفی آثار موجود در تاریخ عاشورا تا قرن هفتم، صورت گرفته است. اما مقطع دوم که درباره مقاتل و نگاشته های قرن هشتم تا چهاردهم است، نیز شامل دو بخش است. در بخش نخست، پس از بیان یک مقدمه، به شناسایی و معرفی چند اثر مهم از قرن هشتم تا عصر حاضر پرداخته و در بخش دوم، مهم ترین آثار قرن های معاصر که نقش به سزایی در تحریف و ارائه گزارش نادرست و جعلی و در برخی موارد، افسانه ای، درباره قیام عاشورا داشته اند، شناسایی و معرفی شده است. این پژوهش به سبب گستردگی، در سه قسمت، ارائه می شود: قسمت اول و دوم آن مربوط به مقطع نخست (از آغازتا قرن هفتم و شامل دو بخش) است که در این شماره و شماره بعدی به چاپ می رسد و قسمت سوم آن که مربوط به مقطع دوم است، انشاء الله در شماره 16 زمستان سال 1386 به چاپ خواهد رسید
    کلیدواژگان: امام حسین علیه السلام، عاشورا، مقتل نگاری و قرن های نخستین
  • تاریخ نگاری از دیدگاه جورج کالینگوود مارنی هیوز وارینگ تون
    غلامحسین نوعی صفحه 197
    تا زمانی که تاریخ را به چشم یک حرفه یا تجارت نگاه کنیم نخواهیم توانست وجود خودمان را در مقام مورخ توجیه کنیم. یکی از مورخان و فلاسفه برجسته انگلیسی که با آرا و تفکراتش باب جدیدی را در تبیین تاریخ باز نموده، رابین جورج کالینگوود می باشد. در نوشتار ذیل کوشیده ایم تا با بررسی مقوله «کنش گری دوباره»، به آرا و تفکرات این اندیشمند شناخت بیشتری پیدا کنیم.
    کلیدواژگان: کالینگوود، کنش گری دوباره و علم تاریخ