فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال دهم شماره 3 (پیاپی 39، پاییز 1386)

پژوهش حاضر، عوامل مؤ ثر بر پذیرش فناوری اطلاعات توسط کتابداران کتابخانه های دانشکده های فنی دانشگاه های دولتی شهر تهران را در چارچوب عوامل سازنده «مدل پذیرش فناوری» بررسی نموده است. عوامل این مدل در پژوهش حاضر، شامل برداشت ذهنی از مفید بودن، برداشت ذهنی از آسانی استفاده، نگرش نسبت به استفاده و تصمیم به استفاده از فناوری اطلاعات به عنوان متغیرهای مستقلی هستند که بر متغیر وابسته استفاده از فناوری اطلاعات تاثیر می گذارند. شش فرضیه این پژوهش بر اساس بررسی روابط معنا داری بین هر جفت متغیرهایی که در چارچوب «مدل پذیرش فناوری» آمده اند، شکل گرفته است. روش این پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات آن پرسشنامه بوده است. در این پژوهش از روش سرشماری استفاده شده و جامعه آماری آن را 160 نفر کتابدار تشکیل داده اند. یافته های حاصل از پژوهش حاضر نشان داد عوامل سازنده «مدل پذیرش فناوری» در این پژوهش نیز در چارچوب مدل به عنوان عوامل تاثیرگذار بر پذیرش فناوری اطلاعات شناسایی شده اند.

امروزه کتابخانه های علمی به طور فزاینده به نقش و اهمیت جنبه های مدیریتی در خدمات دهی بهتر به مراجعان و بهبود سطح عملکرد کیفی خود پی برده اند. در این میان، کتابخانه های دانشگاهی به دلیل داشتن نقش محوری در توسعه علم و دانش، تلاش دارند تا مهارتهای خود را در ارائه خدمت بهتر به مراجعان بهبود بخشند. تحلیل پوششی داده ها، یک نوع تکنیک از نوع برنامه ریزی خطی ناپارامتریک است که برای اندازه گیری میزان کارایی نسبی واحدهای سازمانی به کار می رود. در این مقاله، کارآیی نسبی کتابخانه های دانشگاه یزد بر اساس بررسی روابط بین داده ها و ستاده های کتابخانه ها بررسی و ارزیابی شده است. بدین منظور، در مرحله اول برای محاسبه کارآیی از مدلهای CCR ورودی محور، CCR خروجی محور و تحلیل پوششی داده های جمعی استفاده گردید و سپس در مرحله بعد با استفاده از تکنیک بردا، نتایج حاصل از مدلهای قبلی ترکیب شده و رتبه بندی نهایی کتابخانه ها از لحاظ سطح عملکرد به دست آمد. در نهایت، بر اساس نتایج به دست آمده، راه های افزایش سطح عملکرد هر کتابخانه مشخص و پیشنهادهای لازم ارائه گردیده است.

پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان همخوانی سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه های به کار رفته در عنوان و فهرست مندرجات کتابهای فارسی با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت پذیرفته است. از میان 88459 کتاب، 472 اثر به عنوان نمونه انتخاب و کلیدواژه های عنوان و فهرست مندرجات آنها استخراج گردید. پس از مقایسه کلیدواژه ها با فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی، مشخص گردید: 1- از نظر همخوانی کامل سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه های عنوان وفهرست مندرجات کتابهای فارسی، تفاوت معناداری میان حوزه های موضوعی مورد بررسی به چشم می خورد. 2- از نظر همخوانی نسبی و نبود همخوانی میان سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه های عنوان و فهرست مندرجات کتابها، میان حوزه های مورد بررسی تفاوت معناداری وجود ندارد. 3- از نظر همخوانی کامل و همخوانی نسبی کلیدواژه های عنوان با کلیدواژه های فهرست مندرجات کتابهای فارسی، میان حوزه های مورد بررسی تفاوتی معنادار وجود دارد. 4- از نظر همخوان نبودن کلیدواژه های عنوان با کلیدواژه های فهرست مندرجات تفاوت معناداری میان حوزه های مورد بررسی وجود ندارد.

سمینار مدیریت اطلاعات، یکی از درسهای دوره دکترای کتابداری و اطلاع رسانی است. به نظر می رسد سرفصل رسمی فعلی این درس و درسهای پیش نیاز آن ابهامهایی دارد. هدف اصلی از بررسی حاضر، روشن کردن حدود و ثغور عناوین مورد بحث در موضوع مدیریت اطلاعات در بافت کتابداری و پیشنهاد یک سرفصل برای آن می باشد. بدین منظور، تلاش خواهد شد تا با استفاده از بررسی بسامدی کلیدواژه های اختصاص یافته به مقالات مربوط به این موضوع در بانک اطلاعاتی لیزا و بررسی تحلیلی محتوای چکیده ها، به تعیین مؤلفه های اصلی مورد بحث در مدیریت اطلاعات پرداخته شود. اهداف فرعی این بررسی، شناسایی نویسندگان و مجلات هسته، همکاری گروهی نویسندگان، زبان اصلی نشر و سالهای پر تالیف این موضوع است. برای دستیابی به این یافته ها، سعی می شود به سؤالهایی از این قبیل پاسخ داده شود: مدیریت اطلاعات در حوزه کتابداری بیشتر به چه موضوعاتی توجه داشته است؟ چه مجلاتی، چه کسانی و به چه زبانی بیشتر در حوزه کتابداری به این موضوع پرداخته اند؟ میزان توجه به این موضوع طی سالهای مورد بررسی به چه صورت بوده است؟ همکاری گروهی بین نویسندگان این موضوع چگونه است؟ با دریافت پاسخهای این پرسشها، می توان مباحثی از مدیریت اطلاعات را که بیشتر در حوزه کتابداری کاربرد دارند، شناسایی کرده و آنها را به صورتی منسجم و متناسب با نیازهای این رشته در سرفصل درس سمینار مدیریت اطلاعات گنجاند. همچنین، مجلات و نویسندگان تاثیرگذار در این موضوع را شناسایی و معرفی کرد.

این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه رابط کاربر دو میزبان داخلی (کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران) با چهار میزبان خارجی, Ebsco) (Proquest, Elsevier, Emerald ارائه دهنده پایگاه های اطلاعاتی به روش پیمایش تطبیقی انجام گرفته است. با استفاده از سیاهه وارسی جامع با پنج خصیصه (خصیصه های کلی، جستجو، بازیابی، نمایش و کاربرپسندی) تلاش شد تا ضمن شناخت ویژگی ها و نقاط قوت و ضعف هر یک، رابط کاربر میزبانهای داخلی و خارجی با یکدیگر مقایسه شود. یافته های این پژوهش نشان داد در میزبانهای داخلی، به ترتیب کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران و در میزبانهای خارجی به ترتیب Ebsco،,Proquest Emerald و Elsevier در پنج خصیصه مورد بررسی دارای بیشترین ویژگی ها هستند. البته، در هنگام ارزیابی و طراحی رابط کاربر پایگاه های اطلاعاتی علاوه بر معیارهای مطرح شده در این سیاهه وارسی، لازم است به عوامل دیگری نظیر سطح تجربه کاربران، پوشش و دامنه موضوعی پایگاه های اطلاعاتی هر میزبان، خصیصه ها و کاربرد آنها توجه کافی مبذول شود. این اطلاعات کتابداران را در تصمیم گیری آگاهانه یاری می رساند و به عنوان یک راهنما، در ارزیابی رابط کاربر پایگاه های اطلاعاتی ارائه شده توسط میزبانهای دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.

در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، 33 میز مرجع دیجیتالی کتابخانه های ملی جهان مورد بررسی قرار گرفته است که پس از حذف موارد مشابه و مترادفها، جمعا 35 ویژگی استخراج و از طریق یک سیاهه وارسی درباره اهمیت وجود آنها در میز مرجع دیجیتالی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، از صاحبنظران نظرخواهی شد. در نهایت، با اعمال حداقل میانگین 3، 22 ویژگی برای طراحی میز مرجع انتخاب و در الگوی پیشنهادی اعمال گردید. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا انجام و برای اخذ نظرات صاحب نظران از روش پیمایشی استفاده شده است.

در این مقاله 30 مجله برتر در مؤسسه تحقیقات علمی هند مطالعه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد دو سوم مجلات برتر دراین مؤسسه توسط ناشران غیرانتفاعی و یک سوم آن توسط ناشران تجاری منتشر می شود. مقایسه بین قیمتهای عرضه شده از سوی ناشران نشان می دهد مجله های ناشران تجاری به طور قابل ملاحظه ای ازمجلات ناشران غیرانتفاعی گران تر بوده است، در حالی که این تفاوت قیمت دلیل بر کیفیت بالای مجلات چاپ شده توسط ناشران تجاری، یا دلیل بر بالا بودن Impact Factor مجلات و یا استفاده بیشتر از این مجلات نبوده است.

پژوهش حاضر به بررسی روند انتشار و گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان، طی سالهای 1380 تا 1384 می پردازد. هدف از این پژوهش، تعیین گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان طی سالهای مذکور و تعیین خلاها و کمبودهای موجود در موضوعات منتشر شده می باشد. بدین منظور، کتابشناسی کتابهای اطلاعاتی منتشر شده برای کودکان و نوجوانان، در پنج سال مورد مطالعه از طریق جستجو در پایگاه اطلاعاتی کتابشناسی ملی گردآوری و کلیه کتابها در 17 رده موضوعی دسته بندی شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که انتشار کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان تنها در فاصله سالهای 1380 تا 1381 روند رو به رشدی داشته است و از آن پس دچار سیر نزولی شده و در سال 1384 به پایین ترین میزان خود رسیده است. بیشترین درصد موضوعات منتشر شده طی سالهای 1380 تا 1384، به ترتیب مربوط به موضوعات علوم (2/38%)، سرگذشتنامه ها (26/16%)، و تاریخ و جغرافیا (9%) می باشد. همچنین، موضوعات جامعه شناسی، کشاورزی، و ادبیات به ترتیب با 38/.%، 64/0% و 89/0% کمترین عناوین منتشر شده می باشند.

تهیه آمارهای استفاده کاربران از منابع اطلاعاتی، همیشه مدنظر کتابداران و مدیران کتابخانه ها بوده است. با وجود فناوری های نوین و تغییر در الگوی استفاده از منابع، آمارهای استفاده به صورت دیگری نیز تهیه می شود که با تجزیه و تحلیل تعاملهای کاربران، قابل انجام است. این روش، که از رفتار کاربران در استفاده از منابع و نظامهای اطلاعاتی به دست می آید، تحلیل گزارش تعاملات (TLA) نامیده می شود. در این روش، کلیه فعالیتهای کاربران مورد پیگیری قرار گرفته تا الگوی استفاده از منابع اطلاعاتی کشف و ترسیم شود. به منظور سنجش رضایت کاربران منابع، از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده و برای بررسی میزان و نحوه استفاده از منابع، از روش تحلیل گزارش تراکنش استفاده می شود. این دو روش به عنوان مکملی برای شناخت جامعه استفاده کننده از منابع به کار گرفته می شوند. ترکیبی از این دو روش باعث می شود از کاربران شناخت بیشتری حاصل شده و بررسی رویکرد آنان در محیط الکترونیکی، به بهبود خدمات اطلاعاتی منجر شود. در این مقاله، سعی شده به جنبه های عملی و نظری تحلیل گزارش پرداخته شود تا شناخت بیشتری از این روش حاصل گردد و مورد مطالعه کاربران قرار گیرد.

در این نوشته کیفیت هوای مناسب داخل کتابخانه برای مراجعه کننده و منابع کتابخانه ای توضیح داده شده است. روش های پیشگیری از آتش سوزی، سر و صدا، گرد و غبار و هوای آلوده و سمی در محیط کتابخانه، همراه با ذکر جزئیات ارائه و ضرورت و نحوه تهیه روشنایی مناسب، گرمای استاندارد، میزان رطوبت لازم و یکنواخت، تهویه و جابجایی هوا بر اساس استانداردهای کتابخانه ها ذکر گردیده است. همچنین، وضعیت هوای داخل ساختمان کتابخانه های دانشگاهی ایران و نوع وسایل و تجهیزات تامین کننده شرایط هوای مناسب بررسی و در قالب جدولهایی ارائه شده است. با توجه به ارزان بودن قیمت انرژی در ایران، اکثر کتابخانه های مورد بررسی شرایط و امکانات لازم برای تامین هوای مناسب در کتابخانه ها را فراهم کرده اند. از طرفی، نظر به اینکه کتابداران نقش و مسئولیت کمتری در طراحی و ساخت کتابخانه ها دارند، تهیه بعضی از امکانات مانند وسایل و تجهیزات کنترل کننده رطوبت و گرد و غبار درکتابخانه های دانشگاهی ایران کمترمورد توجه بوده است.