فصلنامه بیماریهای گیاهی
سال چهل و دوم شماره 2 (تابستان 1385)

به منظور بدست آوردن روشی قابل اعتماد و تکرار پذیر جهت تولید شکل جنسی و اسپوردهی در جدایه های ریزوکتونیا چهار پوشاندن سطح محیط کشت با خاک، انتقال از محیط کشت غنی به محیط ضعیف، استفاده از ترکیبات تولید کننده قارچ ایستایی، تولید اندام جنسی در سطح آب و مایه زنی به ساقه گیاه بکار گرفته شد. در این تحقیق از هفده جدایه چند هسته ای Rhizoctonia solani متعلق به یازده گروه مختلف آناستوموزی، همچنین 9 جدایه متعلق به میزبانهای مختلف استفاده شد. اندام های باروری، شامل دسته های خوشه ایکوچکی از بازیدیوم و بازیدیوسپور فقط در جدایه های متعلق به گروه های آناستوموزی AG-3، AG-1، AG-4 و زیر گروه AG-1-IC با استفاده از روش انتقال از محیط کشتی غنی (محیط رشد اولیه) به محیط کشت فقیر (محیط مخصوص اسپوردهی) و تحت دوره متناوب نور و تاریکی (12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی) ایجاد گردید. دسته های بازیودیومی (basidia clusters) در داخل و روی محیط کشت و در مواردی در پشت درب تشتک پتری تشکیل شدند. بازیدیوسپور حدودا 14 الی 20 روز بعد از انتقال مشاهده گردید و تولید آنها 15 تا 17 روز ادامه داشت. مشخصات اندام های باردهی قارچ (بازیدیوم و بازیدیوسپور) با مشخصات گونه Thanatephorus cucmeris مطابقت داشت. جدایه متعلق به AG-1-I-C نسبت به سایر جدایه های قادر به تولید تعداد بیشتری هیمینیوم و بازیدیوسپور (دسته های بازیدیومی) بودند. اندام باردهی بر روی محیط کشت (tap water- agar) TWA بوجود آمد، اما بر روی محیط کشت (soil extract agar) SEA هیچ گونه بازیدیوم یا بازیدیوسپوری دیده نشد. روش موفق بکار گرفته شده، روشی تکرار پذیر بود و در طی 3 بار تکرار آزمایش، بازیدیوسپور در هر چهار جدایه تولید شد. در سایر روش ها، اندام های شبیه بازیدیوم، شاخه شاخه شدن شدید ریسه ها و تولید سلولهای تسبیحی و رشد متراکم قارچ مشاهده شد اما بازیدیوسپور دیده نشد.

بیماری پیچیدگی برگ مو یکی از مهمترین بیماری های ویروسی مو در تاکستان های سراسر دنیا است که تا میزان 40 درصد، باعث کاهش محصول شده اند. این بیماری توسط یک کلوستروویروس و چند آمپلوویروس متعلق به خانواده کلوستروویریده، که بطور کلی ویروس های همراه با پیچیدگی برگ مو (Grapevine leafroll associated viruses، GLRaVs) نامیده می شوند، ایجاد می گردد. در این تحقیق ویروسهای همراه با پیچیدگی برگ مو و ویروس ای مو (Grapevine virus A، GVA) در تاکستان های استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، فارس و کهگیلویه و بویر احمد با آزمون RT-PCR ردیابی شدند و فراوانی آلودگی به این ویروس ها در مناطق مذکور مشخص شد. بعلاوه میزان آلودگی این ویروس ها در ارقام مختلف مو مطالعه گردید. آر. آن. ای کل از پوست سبز ساقه درختان مو استخراج و جهت تکثیر قطع ای از ژنوم ویروس های مورد مطالعه در نسخه برداری معکوس (reverse transcription، RT) و سپس واکنش زنجیره ای پلی مراز (PCR) با استفاده از آغازگرهای اختصاصی GVA بکار برده شد. در میان نمونه های آلوده قطعه مورد انتظار ویروس های شماره 1، 2، 4 و 5 پیچیدگی برگ مو و GVA از نمونه های تمام مناطق مذکور تکثیر گردید. قطعه مربوط به ویروس شماره 9 که تنها در نمونه های استان های فارس و کهگیلویه و بویر احمد بدست آمد مقداری کوچکتر از اندازه مورد انتظار بود، اما در هیچ یک از آزمون هاب PCR باندی در نمونه های سالم مشاهده نشد. نتایج حاصل از بررسی 609 نمونه حاکی از گسترش ویروس GVA و بعضی از ویروس های همراه با پیچیدگی برگ مو در بیشتر موکاری های مورد مطالعه بود. از نظر آلودگی به ویروس های GLRaVs استان کهگیلویه و بویر احمد با 30.17 درصد آلودگی، و از نظر GVA استان فارس با 21.66 درصد آلودگی، آلوده ترین منطقه ها بودند. از میان ویروس های مورد بررسی، (%18.22)GVA و سپس (%13.46) GLRaVs دارای بیشترین فراوانی بودند و در مجموع سهم آن ها در موهای آلوده چهار استان مورد مطالعه بترتیب، 48.19 و 33 درصد بود. همچنین در بعضی نمونه ها GLRaVs و GCA، در تعدادی GLRaVs-2 و GVA و در بعضی دیگر ویروسهای شماره 4، 5 و 9 پیچیدگی برگ مو بطور همزمان در گیاهان آلوده وجود داشتند. در میان ارقام مختلف مو در ایران نیز، واریته قزل ازوم در استان آذربایجان غربی، کمترین میزان آلودگی و ریش بابا در استان فارس بیشترین میزان آلودگی را دارا بودند

عکس العمل 13 رقم و لاین در دسترس خیار گلخانه ای در ایران، به نام های Ps-29033، Rubah، Super Monarch، Royal 21445، Sina (Rs 24189) F1، Gb، Luna F1 Hybrid، Spark، Rz F1 2201، Vikima-982، Danito F1، Zenubia و Vilmorin، همچنین رقم Super Dominus (رقم مزرعه ای) به همراه یک توده بذر محلی همدانی نسبت به نماتود ریشه گرهی، نژاد یک Meloidogyne، مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در شرایط گلخانه و در خاک استریل، در دمای بین 22 تا 32 درجه سانتی گراد و در قالب طرح کاملا تصادفی انجام گردید. در ارزیابی درجه مقاومت ارقام، ضمن مقایسه روش های مختلف ارزیابی مقاومت، از سیستم مبتنی بر دو فاکتور تولید مثل نماتود و میزان آلودگی ریشه (درصد گالدهی) استفاده گردید. نتایج آزمایشات نشان داد که همه ارقام مورد آزمایش نسبت به نژاد یک گونه M. incognita حساس می باشد.

تعدادی جدایه ویروس موزائیک رگه ای گندم در مناطق مختلف ایران از گندم یا گیاهان دیگر جمع آوری و پس از تشخیص سرولوژیکی ویروس، ترادف ناحیه ترجمه نشدنی (UTR) در انتهای 3 ژنوم آن تعیین گردید. برای اینکار آر. ان. ای. ویروس با mRNA capture kit جذب و cDNA با آغازگر (oligo dT) RCF1 تهیه شد. در واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) با استفاده از جفت آغازگر اختصاصی WSM1/ WSM2 یک قطعه 251 نوکلئوتیدی در ناحیه 3 ژنوم تکثیر شد. قطعه تکثیر شده در پلاسمید pTZ57R/ T وارد و در باکتری E. coli DH5a همسانه سازی شد. پلاسمید همسانه سازی شده استخراج و ترادف قطعه وارد شده تعیین و با ترادف سایر جدایه های WSMV موجود در GenBank مربوط به اروپا، استرالیا، آمریکا و ترکیه با برنامه CLUSTAL همردیف سازی چندگانه (multiple alignment) شد و درخت فیلوژنتیکی ترسیم گردید. تشابه نوکلئوتیدی در برنامه MegAlign محاسبه گردید. براساس رابطه فیلوژنتیکی مشخص شد که کلیه سویه ها و جدایه های دنیا در چهار گروه قرار می گیرند. در این آنالیز جدایه های ایران در دو شاخته کاملا مجزا قرار گرفتند. جدایه های فلات مرکزی و جنوبی ایران یک گروه کاملا مستقل و جدایی در درخت فیلوژنتیکی تشکیل دادند و جدایه های ویروس از شمال غرب کشور همراه با استرین های اروپایی در گروه دیگری قرار گرفتند.براساس این آنالیز دو خط سیر تکاملی در ایران ویروس وجود دارد، یکی در شمال غرب کشور و دیگری در فلات مرکزی و جنوبی ایران. بر این اساس تمام جدایه های این ویروس جد مشترکی دارند و از منطقه هلال حاصلخیز سرچشمه گرفته اند و سپس به علت جدایی جغرافیایی در دو مسیر تکاملی واگرا شده اند. این نتایج می تواند در برنامه های یافتن ژنهای مقاوم و اصلاح گندم مفید باشد.

در سالهای اخیر افزایش وسعت فضای سبز شهری و تاسیس فضاهای ورزشی جدید سبب افزایش سطح زیر کشت چمن گردیده است. از جمله بیماری های مهم و خسارت زای قارچی چمن بیماری هایی هستند که به سبب گونه هایی از جنس های Bipolaris، Drechslera، Exserohilum، و Curvularia ایجاد می گردند. در این بررسی سبب شناسی این بیماری ها مورد مطالعه قرار گرفته است. چمن های مورد بررسی بیشتر از چمن های فصل سرد و ترکیبی از گونه های Poa pratensis، Festuca rubra، Agrostis tenuis و Lolium perenne بودند. علایم بیماری های ناشی از حمله گونه های Bipolaris و Exserohilum به صورت لکه های نامنظم سبز متمایل به قهوه ای تا سیاه روی برگ، لکه های ارغوانی تا سیاه ساقه و پوسیدگی ساقه، طوقه و ریشه بود، گیاهان بیمار در مواردی کمرنگ و سپس قهوه ای گردیده، آلودگی شدید سبب کم پشت شدن شدید چمن می گردید. از چمن های مبتلا به نشانه های فوق جدایه هایی از گونه های Exserohilum rostratum، Biploaris hawaiiensis، B. sorokiniana و B. spicifera جدا و اثبات بیماریزای گردید. گونه های Curvularia سبب ضعف عمومی و مرگ انتهایی گیاه شده، آلودگی های طوقه و غلاف برگ منجر به پوسیدگی های خشک قهوه ای تیره چمن گردیده از گیاهان بیمار C. ovoidea، Curvularia lunata جدا و اثبات بیماریزایی گردید. Drechsler poae و D. dictyoide سبب لکه های قهوه ای تیره در برگ، پوسیدگی طوقه، ریشه و ریزوم، زردی و پژمردگی و به دنبال آن مرگ و قهوه ای شدن Poa pratensis و Lolium prenne شده بود.

در بررسی های مزرعه ای طی سه سال زراعی (1380 الی 1383)، در محل ایستگاه تحقیقات چهار تخته شهر کرد، اثر تاریخ کشت و تیمار بذر جو با حشره کش جذبی ایمیداکلوپرید جهت کنترل بیماری کوتولگی زردی روی جو (Hordeum vulgare L.) رقم جو، بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار ارزیابی شد. پلات اصلی شامل پنج تاریخ کشت از اول مهر تا اول آذر ماه به فاصله 15 روز و پلات فرعی شامل تیمار بذر با حشره کش بود. نتایج آزمایش براساس میزان و شدت بیماری در کرت ها و مقایسه عملکرد و اجزا عملکرد جو در کرت های آزمایشی در زمان ارزیابی شد. میزان بیماری در هر سه سال در تاریخ کشت اول مهر ماه بالا بود و باعث کاهش زیاد عملکرد شد. بیشترین عملکرد و اجزا عملکرد مربوط به تاریخ کشت های 16 مهر ماه و اول آبان ماه بود. در کرت های تیمار بذر میزان عملکرد دانه جو افزایش یافت. این افزایش در تاریخ کشت اول مهر ماه محسوس تر بود بطوریکه تا 377% افزایش در مقایسه کرت های بدون تیمار بذر در هیمن تاریخ کشت دیده شد. بهترین تیمار در سه سال، از نظر عملکرد، اجزا و عملکرد جو و کاهش بیماری کوتولگی زرد، تاریخ کشت اول آبان بعلاوه تیمار بذر بود. وضعیت آلودگی به بیماری در کرت های آزمایشی و فراوانی سروتیپ های ویروس های کوتولگی زرد جو و غلات با روش (tissue print immunoassay) TPIA با استفاده از آنتی سرم سروتیپ های MVA، PAV و PRV مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که 36.8% از نمونه های جو به حداقل یکی از سروتیپ های مذکور آلوده بودند. سروتیپ غالب PAV بود. بیشتر نمونه ها به دو یا هر سه سروتیپ آلوده بودند. در بیشتر موارد آلودگی مخلوط به RPV و PAV مشاهده گردید.

طی بازدیدهایی در فصول رشد سال های 1380 و 1381 از مزارع آبی زراعت های مختلف استان آذربایجان شرقی، از گیاهان بیمار دارای علایم مرگ گیاهچه، پوسیدگی ریشه و طوقه و بوته میری نمونه برداری بعمل آمد. نمونه ها پس از شستشو و ضد عفونی سطحی، در محیط کشت نیمه انتخابی فیتوفتورا (CMA + PARPH) کشت گردید. به منظور جداسازی گونه های فیتوتورا از خاک مشکوک به آلودگی، از میوه های تازه سیب، گلابی و خیار به عنوان طعمه در خاک استفاده شد. تشخیص گونه ها از روی خصوصیات مورفولوژیک و پاره ای از ویژگی های فیزیولوژیک، براساس کلیدهای شناسایی موجود انجام گرفت. تعداد 42 جدایه از جنس فیتوفتورا مشتمل بر گونه های Phytophthora capsici از نسوج ریشه، طوقه و ساقه کدو و فلفل و همچنین از ریشه گوجه فرنگی؛ P. cryptogea از ریشه و طوقه بادنجان؛ P. drechsleri از ریشه، طوقه و ساقه خیار و ریشه گوجه فرنگی؛ P. megasperma از خاک بوته های آلوده باقلا و ریشه یونجه و P. nicotianae از ریشه بوته های بادنجان، چغندر، خیار، کاهو، کدو و لوبیا، ریشه و طوقه فلفل و همچنین از ریشه و میوه گوجه فرنگی جدا گردید. گونه های مذکور همچنین، از خاک اطراف ریشه اغلب گیاهان بیمار جداسازی شدند. جداسازی P. drechsleri از گوجه فرنگی و P. nicotianae از بوته های خیار، فلفل، کاهو و لوبیا برای اولین بار از ایران گزارش می شود. بیماریزایی گونه ها روی گیاهان میزبان مربوطه به اثبات رسید.

عکس العمل دانهال یکساله 10 ژنوتیپ و 12 رقم بادام (Prunus dulcis) و یک ژنوتیپ بادام کوهی (Amygdalus oreintalis) به Phytophthora cactorum در شرایط گلخانه (26±8oC) مورد بررسی قرار گرفت. شش ماه پس از مایه زنی، صفاتی نظیر میزان مرگ و میر دانهال ها، وزن ریشه، میزان پیشرفت بیمارگر و درصد کلونیزه شدن ریشه تعیین گردید. بیشترین میزان مرگ و میر دانهال ها و بافت مردگی طوقه و ریشه با کمترین مقدار وزن ریشه در بادام کوهی بود. در میان ژنوتیپ های مطالعه شده حساس ترین ژنوتیپ بادام کوهی و مقاومترین آنها تخلیه صادق آباد بود. بطور کلی فراوانی مقاومت در ژنوتیپ های تلخ (بجز تلخه ناغان) بیشتر از ژنوتیپ های سنگی و ارقام تجاری بود.

بیمارگر مهم اقتصادی مولد پژمردگی آوندی است که بیش از 160 گونه گیاهی را تحت تاثیر قرار می دهد. اغلب جدایه های این قارچ دامنه میزبانی وسیع دارند. چهل و پنج جدایه V. dahliae از میزبان متفاوت و مناطق مختلف ایران از میان گیاهان چوبی و زراعی مختلف بدست آمدند. تنوع ژنتیکی این جدایه ها براساس تعیین گروه های سازگاری رویشی انجام شد. سازگاری رویشی این جدایه ها با تلافی موتانت های نیت مکمل در کلیه ترکیبات ممکن مشخص گردید. سه گروه محلی سازگاری رویشی شناسایی و به صورت VCGB، VCGA و VCGC نشان داده شدند. همچنین گروه های سازگاری رویشی جدایه ها با استفاده از جدایه های مرجع بین المللی (OARDC) نیز تعیین گردید و دو گروه سازگاری رویشی در میان جدایه های مورد بررسی شامل VCG2B و VCG2A تعیین شد. 88% جدایه ها در VCG2B قرار گرفتند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که تنوع ژنتیکی V. dahliae بسیار کم بوده و گروه های سازگاری رویشی با محدوده جغرافیایی ارتباط ندارند. تخصص میزبانی این قارچ نیز مورد بررسی قرار گرفت. آزمون های بیماری زایی در مورد 11 گونه گیاه میزبان مختلف با 18 جدایه قارچ انجام شد. گیاهان مختلف به جدایه های قارچ واکنش های متفاوت نشان دادند و از نظر حساسیت به قارچ به سه دسته تقسیم شدند: گیاهان با حساسیت زیاد (بادنجان، پنبه، پسته و بامیه)، گیاهان با حساسیت متوسط (آفتابگردان، ترب و کلزا)، گیاهان با حساسیت کم (گوجه فرنگی، فلفل، تربچه و کلم). جدایه های مختلف هم روی هر گیاه از نظر شدت بیماریزایی اختلاف معنی دار نشان دادند. گیاه نعناع که با 5 جدایه مایه زنی شده بود حساسیت کمتری نسبت به سایر میزبان های مورد آزمایش نشان داد

با توجه به وسعت پراکنش بیماری سرطان طوقه در سطح کشور، دامنه میزبانی وسیع باکتری عامل بیماری و همچنین میزان خسارات وارد شده به محصولات کشاورزی، بررسی این بیماری و عامل آن اهمیت زیادی دارد. در این راستا، 40 جدایه اگروباکتریوم از میزبان های متفاوت و مناطق مختلف کشور جداسازی و شناسایی گردید. جدایه ها براساس خصوصیات فنوتیپی به سه گروه تقسیم شدند: گروه اول شامل گونه Agrobacterium tumefaciens (Rhizobium radiobacter) بوده و خصوصیات بیوشیمیایی یکسانی داشتند. گروه دوم جدایه های بدست آمده از مو بودند، که در اکثر صفات بیوشیمیایی به گونه A. tumefaciens تعلق داشتند. گروه سوم، جدایه های گیلاس از منطقه آهار با ویژگی های تغذیه ای متفاوت بودند. اعضای این گروه تحت شرایط خاص بر روی میزبان اصلی علایم بیماری را ظاهر نمودند.پروفیل پلاسمیدی در تمامی جدایه های مورد بررسی یکسان بود. همچنین جدایه ها در الگوی نقوش پروتئینی در نواحی باندهای سنگین مشابه بوده و فقط در چند باند میانی تفاوت نشان داده اند، به طوریکه تفاوت درون گونه ای بیش از بین گونه ای بود. در آزمون BOX-PCR جدایه ها تنوع وسیعی نشان داده و دو دسته اصلی تقسیم شدند. درصد تشابه بسیار پایین در بین جدایه ها، حتی در سویه های جدا شده از یک منطقه جغرافیایی، بیانگر ناهمگونی بالا حتی در سطح هر منطقه می باشد. براساس نتایج بررسی حاضر، خصوصیات فنوتیپی می تواند به عنوان معیار کلیدی در تشخیص گونه های اگروباکتریوم مورد استفاده قرار گیرد.

میزان فومانیزین ذرت سال 1383 استان گلستان، شامل چهل و شش نمونه ذرت از زمان برداشت، پس از برداشت، پس از خشک کردن، و خروج از سیلو اندازه گیری شد، نمونه ها پس از جمع ‎آوری در سردخانه –5Co نگهداری و سپس به کمک آسیاب تجزیه ای رومر (Romer) آسیاب گردیدند. استخراج فومانیزین B1 با حلال متانول: آب (80:20)، جداسازی اختصاصی فومانیزین B1 از سایر اجزا همراه (تصفیه) با استفاده از ستون های ایمونوافینتی و مشتق سازی با اورتوفتالدئید (OPA) انجام شد. اندازه گیری فومانیزین با دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارکرد بالا (HPLC) با آشکار ساز فلورسانس (با طول موج تحریک 335nm و نشر (440nm انجام شد، ارزیابی میزان کمی فومانیزین با تزریق نمونه های استاندارد 0.3125- 40 mg/ml و رسم منحنی مربوطه صورت گرفت. اعتبار روش با کاربرد مواد مرجع معتبر، (Certificate Reference material) CRM تایید شد. میانگین بازیافت روش نیز با کاربرد نمونه های غنی شده 90.7% برآورد گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که تمامی نمونه ها به فومانیزین B1 آلوده بودند، دامنه میزان آلودگی 261-6891 ng/g و میانگین آن 2658.35 ng/g بود. میزان آلودگی در نمونه های مراحل مختلف تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشت