نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 31 (تابستان 1379)

در "بررسی نقش جنگ در ظهور و شکل گیری نیروی دفاعی جمهوری اسلامی ایران " این موضوع مورد توجه و تاکید قرار گرفت که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پیدایش بحرانهای امنیتی در داخل کشور همراه با تهدیدات خارجی در محیط امنیتی ایران ، شرایط ذهنی و عینی برای سامان دهی نیروی دفاعی ایران فراهم شد. گرچه فقدان تجربه همراه با تمرکز بر مناقشات سیاسی در داخل کشور و حجم و به هم پیوستگی بحرانهاو تهدیدات داخلی و خارجی فرصت لازم را برای دستیابی به قدرت دفاعی و درنتیجه بازدارندگی عرا از تهاجم به ایران ، فراهم نکرد لکن "مقاومت در برابر تجاوز عرا" به "ظهور" قدرت دفاعی ایران و درنتیجه به ناکامی ارتش عرا منجر شد.

تشریح و تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عرا از سوی محققان و تحلیگران غربی تاکنون براساس دیدگاه ها و رویکردهای متفاوتی انجام گرفته است ؛ وجه تمایز این رویکرد تجاوز عرا به کویت و اشغال این کشور است . تا پیش از این رخداد همه تحلیلها با گرایش جانبدارانه از عرا صورت می گرفت و در حالی که بر این موضوع تصریح می شد که عرا به خاک ایران تجاوز کرده است ولی از پذیرش عرا به عنوان متجاوز اجتناب می شد. یا در حالی که حملات عرا به مردم بی دفاع و غیرنظامی در شهرها ذکر می شد از ماهیت غیرانسانی این اقدام سخنی به میان نمی آمد. در مورد استفاده عرا از سلاحهای شیمیایی نیز همین روش اعمال می شد.

در محیط اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران دو تفسیر کاملا متفاوت در مورد نقش منطقه ای و بین المللی ایالات متحده امریکا وجود دارد. گروهی بر این اعتقادند که تداوم اقتدار هژمونیک امریکا براساس روندهای مداخله گرایانه و تاثیرگذار آن کشور انجام می پذیرد. بنابراین در هر حادثه داخلی و بین المللی نقش امریکا برجسته می شود. در این روند بسیاری از هنجارهای نوظهور در ایران نیز متوجه اقدامات پنهانی و عملیات روانی امریکاییها می گردد. این گروه ، امریکا را به دلیل ایفای نقش مداخله گرایانه و اقدامات فراگیر بین المللی ، مظهر واقعی استکبار جهانی می دانند  ] که [  بنابراین در نمای رفتارهای خود از خوی و خصلت برتری جویی و تسلط گرایی بهره می گیرد

(در فردای نبرد حمله به کویت ، کنترل صادرات سلاح به خلیج فارس مورد توجه جدی قرار گرفت . منازعاتی که طی ده ، دوازده سال گذشته دو جنگ بزرگ را به وجود آورد، بدون شک ریشه های عمیقی در منطقه داشته است . مع هذا این تفکر به طور گسترده وجود دارد که تامین کنندگان بزرگ سلاح با انتقال و فروش سلاح سهم مهمی در افزایش منازعه در خلیج (فارس) داشته اند. هرچند محدودیتهایی در خصوص فروش سلاح پیش بینی شده است ، ولی پیشنهادات ارایه شده تاکنون مورد پذیرش قرار نگرفته است . در فوریه سال 1991، جیمز بیکر وزیر خارجه امریکا تاکید کرد که «زمان آن فرارسیده تا جریان صدور سلاح به یک منطقه بیش از حد نظامی شده کاهش یابد.» با وجود این ، جرج بوش ، رییس جمهور وقت آمریکا طی اعلامیه ای که در ماه مارس انتشار یافت ، تصریح کرد که کنترل تسلیحات برای آمریکا بدین معنی نیست که از فروش سلاح چشم پوشی کند. به دنبال او، دیک چنی وزیر دفاع اعلام کرد: «کنترل فروش تسلیحاتی که بر خاورمیانه اعمال شده تنها موشکهای بالستیک ، سلاحهای شیمیایی و هسته ای را دربرمی گیرد.» علی رغم این تناقض گویی آشکار، این اظهارات ثابت می کند که امنیت در خلیج فارس بیش از پیش به سطح سلاحها و انتقال تسلیحات بستگی دارد هرچند که دولتهای منطقه نیز باید پاسخگوی الزامات امنیتی نیز باشند.

در این مقاله به بررسی مفهوم امنیت از جنگ سرد به بعد پرداخته می شود. مفهوم امنیت بتدریج همراه با تحولات مختلف ساختاری نظام بین الملل در زمینه های اجتماعی ، سیاسی و ارتباطات متحول شده است . این تحول در سه موج خلاصه می گردد: موج نخست از شروع مسابقات تسلیحات هسته ای بین دو ابرقدرت شوروی و امریکا شروع می شود که به طور مضیق و از چارچوب نظامی به امنیت نگریسته می شد و پارادایم غالب پارادایم "امنیت ملی " بود. موج دوم که تقریبا از دهه 1980 شروع می شود، پارادایم "امنیت بین المللی " به طور گسترده جای پای خود را در بین متفکران باز می کند. موج سوم تقریبا با فروپاشی نظام دوقطبی آغاز شد؛ مفهوم امنیت هرچه بیشتر در این موج گسترش یافته و علاوه بر دربرگرفتن ابعاد غیرنظامی به حوزه "انسانها" در کنار "دولتها" نیز کشیده شده است که ما از آن تحت عنوان "امنیت جهانی " یاد می نماییم .