فصلنامه هنرهای زیبا
پیاپی 10 (زمستان 1380)

هدف این مقاله روشن سازی بخشی از نظام استاد – شاگردی در نقاشی ایران است. در مورد این نظام، منابع و اطلاعات مستقیمی موجود نیست. از این رو آن را باید از لابلای منابع مختلف تاریخی – فرهنگی و اطلاعات پراکنده آنها بازآفرینی کرد. فرضیه ام این بود که نقاشان ایران همچون دیگر صنف ها دارای صنف خاصی بوده اند و کارکرد آموزشی آنها شبیه صنف های دیگر جامعه بود. از این رو پیش از هر چیز سعی کرده ام این فرضیه را به ثبوت برسانم و سپس طرز آموزش و جلوه های تعلیمی این نظام سنتی را با عطف توجه به صنف های دیگر که اطلاعات درباره آنها کافی بود، شرح دهم. شاید مهم ترین محور این مقاله در نموداری باشد که درباره نمود و جلودهای نظام آموزشی سنتی استاد-شاگردی در میان نقاشان ایران در سده هفتم تا سده دوازدهم هجری ارائه و این نظام از لابلای متون اصلی و اطلاعات پراکنده منابع بازسازی شده است.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیارهای تصمیم گیری متضاد انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد، مورد استفاده قرار می گیرد. این روش ارزیابی چند معیاری، ابتدا در سال 1980 به وسیله توماس ال ساعتی پیشنهاد گردید و تاکنون کاربردهای متعددی در علوم مختلف داشته است. در این مقاله، کاربرد مشخصی از این روش در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، یعنی در انتخاب مکان مناسب برای اسکان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با توجه به سادگی، انعطاف پذیری، به کارگیری معیارهای کیفی و کمی به طور همزمان و نیز قابلیت بررسی سازگاری در قضاوت ها می تواند در بررسی موضوعات مربوط به برنامه ریزی شهری و منطقه ای کاربرد مطلوبی داشته باشد.

در این مقاله دیدگاه هایی در مورد رویکرد دارایی- مبنا برای توسعه اجتماع محلی در برابر رویکرد مرسوم نیاز – مبنا مورد بررسی قرار گرفته اند. دررویکرد دارایی- مبنا، مجموع دارایی هایی اجتماع محلی، اساس توسعه را تشکیل می دهد، در حالی که رویکرد نیاز-مبنا، نیازهای اجتماع محلی مبنای توسعه قرار می گیرد. رویکرد دارایی – مبنا سه ویژگی دارد: 1) بر ظرفیت سازی تاکید دارد و لذا فرایندگر است؛ 2) همچنین به دلیل بسیج همه دارایی های اجتماعی و کالبدی اجتماع محلی، جامع نگر است؛ 3) در نهایت واجد اهمیت ابزاری است، زیرا سرمایه اجتماعی و کالبدی را به عنوان ابزاری برای سایر اهداف به کار می برد.بر خلاف آن، رویکرد نیاز – مبنا، پیامدگرا است؛ همچنین به دلیل آن که نشانه های فقر را به عنوان نارسایی هایی تلقی می کند که باید آنها را به طور جدای از هم در نظر گرفت، مقوله است؛ و بالاخره اهمیت درونی(ماهوی) دارد، زیرا تکتک اهداف به خودی خود یک هدف به شمار می آیند.

زمینه گرایی – یکی از دیدگاه های رایج در شهرسازی – زمینه را به مثابه رویدادی تاریخی می پندارد، که عناصر شهر در درون آن، شناخته، پرداخته و ساخته می شوند. دیدگاه مزبور ابتدا به جنبه های صرفا کالبدی توجه داشت، اما به تدریج به ابعاد انسانی گرایید و حوزه مطالعات خود را به وجوه اجتماعی – فرهنگی جامعه گسترش داد. در این دیدگاه، ایده ها و عناصر شهرهای گذشته در شکل دادن به کالبد شهرهای معاصر حضور دارند. بنابراین، شهرهای زمینه گرا باید قادر باشد ویژگی های یک مکان را در یابد و آن را بخشی از فرایند طراحی خود قرار دهد. وی در هنگام ایجاد اجزای جدید شکل شهر به موارد زیر متعهد می ماند: 1) زمینه گرایی کالبدی، به شکل کل از قبل موجود؛ 2) زمینه گرایی تاریخی،به میزان و نظم رابطه اجزای شهر در طول زمان؛ 3) زمینه گرایی اجتماعی – فرهنگی، به معانی، ارزش ها و اهداف مشترک. در این مقاله سعی شده تا وجوه گوناگون این گرایش بررسی و جایگاه آن در شهرسازی معاصر روشن شود.

توسعه را گاهی به عنوان هدف و زمانی به عنوان فرآیندی که شامل روابط علت و معلولی است مورد توجه قرار می دهیم. تاریخ تفاوت بین ارزش ها و گرایش های به کار رفته در رشته های مختلف طراحی، برنامه ریزی و مدیریت به رابطه علی که یکی از چهار اصل کلی فلسفه همراه "وجود و عدم"، "ضرورت و امکان" و " وحدت و کثرت" است، اشاره می نماید. پاره ای از این طرز تلقی ها را می توان توسط مدل "توسعه درون زا"، که به فعل درآوردن استعدادهای بالقوه را در ساختار و تشکیلات افقی و مستقل پی می گیرد، مورد ارزیابی قرار داد. این مقاله تلاشی است برای معرفی دو اصل علمی توسعه ردون زا: "فرایند تولید" و رابطه " عرضه و تقاضا". فرآیند تولید به رابطه علت و معلولی و نحوه پدید آمدن مخلوقات و محصولات ساخته شده به وسیله انسان اشاره می کند. رابطه عرضه و تقاضا ارتباط این محصولات را بعد از حدوث پی می گیرد. مسیر ارزیابی کیفیت محصولات بر خلاف جریان تولید این مدل فکری به فرآیند خلاق زندگی،"توسعه مردم محور" و تفاوت های آن با "توسعه کالا محور" اشاره خواهد شد و کوشش می گردد تا توسط اصول ذکر شده جایگاه برنامه ریزی کیفی در مدل توسعه درون زا مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

این مقاله با مروری کوتاه بر روند ایجاد و گسترش روان شناسی محیطی و ارتباط آن با طراحی کالبدی سعی در معرفی این دانش نوین – که بیش از سه دهه از عمر آن نمی گذرد – به معماران، طراحان شهری و معماران طراحی منظر دارد. مقاله مزبور همچنین توجه خود را به معرفی مفاهیمی در روان شناسی محیطی چون ادراک محیطی، مقر رفتاری، معینی گری کالبدی، نیازهای انسان، توانش های محیطی و معنای محیط که می توانند اهمیت ویژه ای برای طراحان محیطی داشته باشد معطوف ساخته است. در ایمن مقاله، ارائه مبا حثی در مورد ارتباط بین رفتار انسان و محیط کالبدی و اهمیت شناخت این ارتباط برای مقاصد طراحی (به ویژه معماری و طراحی شهری) به دلیل ایجاد یک چارچوب کلی برای تحلیل رابطه انسان با محیط ارائه شده است. در انتها این نوشته اهمیت ایجاد دروس مربوط به این دانش را در مدارس معماری ایران مورد تایید قرار می دهد.

ترکیب مطلوبی از دمای هوا، مقدار رطوبت نسبی، حرکت هوا و دمای متوسط تشعشعی، محدوده مشخصی را ارائه می کند که اکثریت افراد در آن محدوده احساس آسایش می کنند که این محدوده را زون یا منطقه آسایش می نامند. تعیین و تخمین محدوده آسایش یکی از مهم ترین کارهایی است که باید قبل از ساخت یک بنا انجام شود تا قابلیت بنای طراحی شده برای تامین شرایط آسایش حرارتی استفاده کنندگان ارزیابی شده و در صورت نیاز تغییرات لازم صورت پذیرد. در این مقاله سعی بر آن بوده تا عوامل مهم تاثیرگذار بر آسایش فیزیکی انسان در رابطه با محیط پیرامون مورد بحث قرار گرفته و چهار روش مختلف تخمین و تعیین محدوده آسایش ارائه شود.

نشانه شناسی، بررسی علمی نشانه و کارکرد آن می باشد. مطالعات نشانه شناسی درام و تئاتر از اواخر دهه هفتاد با کیر الام، تادیوس کوزان، آن برسفلد، آندره هلبو و مارکو مارینیس آغاز شده است. آنها نحوه ایجاد معانی و ارتباط آنها را از طریق نظامی از نشانه های تاویل پذیر بررسی می کنند. نظامی که تماشاگر را نیز چون یک دلالت کننده به حساب می اورد. نشانه شناسی شیوه نگرش جدیدی را پیش روی کارگردان می گشاید و وی را موظف می کند تا چگونگی ارائه دلالت کننده ها را کنترل نماید و اطمینان حاصل کند که نظام های نشانه ای، هم به تنهایی و هم در ارتباط با سایر نظام ها به درستی عمل می کنند. در این رویکرد، کارگردان با تاکید یا عدم تاکید بر نظام های نشانه ای مختلف، سبک ها و ژانرهای متفاوتی را ایجاد می کند. این مطالعه، نقش کارگردان به عنوان گزینش گر، سازمان دهنده، ترکیب کننده و وحدت دهنده نشانه های دیداری و شنیداری را بررسی می کند. و با یافتن ارتباط بین نحوه گزینش، توزیع، تاکید و ارزش گذاری نشانه های منفرد یا نظام های نشانه ای، با فرآیند تشکیل معنا، یا بی معنایی، سعی در ارائه راهکارهای مناسبی برای کنترل دریافت تماشاگران دارد.