مجله جامعه شناسی ایران
سال هفتم شماره 4 (پیاپی 16، زمستان 1385)

دموکراسی و هویت جمعی از موضوع های اصلی مورد توجه در جامعه شناسی معاصرند. در ایران هم بحث درباره این موضوع ها همزمان با جنبش مشروطه آغاز شد و تا به امروز ادامه یافته است. با توجه به چند قومی بودن جامعه ایران و تحولات جهانی، امروزه این گونه مباحث از اهمیت فزاینده ای برخوردار شده اند. پژوهش موجود در همین راستا و برای بررسی نگرش مردم به دموکراسی و رابطه آن با هویت جمعی آنان در میان اقوام ایرانی صورت گرفته است. در بخش میانی نظری، علاوه بر چشم اندازی کلان به موضوع، چارچوبی مناسب در سطح خرد مبتنی بر برخی نظریه های مربوط به نگرش، دموکراسی و هویت برای انجام دادن تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. تحقیق به روش پیمایش و با استفاده از پرسشنامه و در مورد 1120 نفر نمونه از اعضای شش قوم آذری، بلوچ، عرب، فارس، کرد و لر انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق کلیه اعضای 18 سال و بالاتر از اقوام ساکن در شهرهای تبریز، زاهدان، اهواز، اصفهان، سنندج و خرم آباد بوده اند. نتایج تحقیق حاکی از نگرش مثبت یا نسبتا مثبت اقوام مورد بررسی به دموکراسی می باشد. علاوه بر این، نتایج حاصل بیانگر تاثیر مثبت و معنادار هویت جمعی بر نگرش به دموکراسی است. در کنار هویت جمعی، عوامل متعدد دیگری همانند رضایت از اوضاع کشور، تحصیلات، قومیت، رابطه بین مذهبی، استفاده از اینترنت و... بر نگرش به دموکراسی تاثیر داشته اند. عوامل مزبور در مجموع بیش از 65 درصد تغییرات نگرش به دموکراسی را تبیین نموده اند.

داده های مورد بررسی در علوم اجتماعی و خصوصا در جامعه شناسی اغلب دارای ساخت سلسله مراتبی هستند. در طول دو دهه گذشته، تلاش زیادی از سوی محققان به منظور ایجاد روش های آماری مناسب برای تحلیل این نوع داده ها صورت گرفته است. در نتیجه این تلاش ها، هم اکنون مجموعه مهمی از مدل ها، که مدل های خطی سلسله مراتبی نامیده می شود، همراه با برنامه های کامیپوتری پدیدار گردیده است. ما در این بررسی، با توجه به کارهای صورت گرفته، اهمیت تحلیل چندسطحی را در تحقیقات اجتماعی نشان خواهیم داد. همچنین ویژگی های این متد را خاطر نشان خواهیم ساخت. علاوه بر این، در این بررسی منطق مدل های خطی سلسله مراتبی مورد بحث قرار خواهد گرفت. ما به بعضی از تحقیقاتی که مدل چندسطحی را به کار گرفته اند اشاره می کنیم و به تحلیل فرضیه های مورد آزمون، ساختار داده های سلسله مراتبی و منبع داده های چند سطحی آن ها می پردازیم. در پایان نیز به مشکلاتی خواهیم پرداخت که این نوع مدل ها با آن مواجه هستند.

در پژوهش جاری اثرات استفاده از اینترنت بر کاربران اینترنت در کافی نت های تهران مورد بررسی قرار گرفته است. نظریه شبکه به عنوان پایه نظری این پژوهش انتخاب شده و فرضیات پژوهش بر همین مبنا طرح شده است. فرضیات پژوهش شامل تاثیر ابعاد مختلف استفاده از اینترنت شامل نوع استفاده از اینترنت (اجتماعی - غیراجتماعی)، میزان استفاده از اینترنت در شبانه روز، شدت ارتباطات اجتماعی کاربر در جهان واقعی و میزان تجربه و مهارت فرد در استفاده از اینترنت بر انزوای اجتماعی بود. 204 نفر از کاربران کافی نت ها طی یک نمونه گیری سهمیه ای - اتفاقی پرسشنامه های پژوهش را تکمیل نمودند. بر اساس تحلیل رگرسیون چندگانه فرضیات مورد آزمون قرار گرفتند. نتایج به دست آمده میان زمان استفاده از اینترنت در طول شبانه روز و انزوای اجتماعی رابطه ای معنادار و معکوس نشان می دهند. همچنین استفاده اجتماعی از اینترنت موجب کاهش انزوای اجتماعی می گردد.

این مقاله مبتنی است بر چارچوب نظری پیتر برگر که از منظر سازه گرایی اجتماعی به تبیین وضعیت دینداری و گرایش های دینی در جوامع در حال گذار می پردازد. با توسعه نهادهای مدرن در جوامع در حال توسعه نه تنها نسبت نهاد دین با دیگر نهادهای اجتماعی دستخوش تحول می شود، بلکه مجموعه آگاهی های همراه با نهادهای مدرن سطح و شیوه دینداری افراد را نیز تغییر می دهد. در این مقاله سطح دینداری و گرایش های دینی دانشجویان فنی، به عنوان یکی از مهم ترین حاملان آگاهی مدرن (جهان بینی علمی با ذهنیت فنی)، مورد بررسی قرار گرفته است. داده های تجربی در این مقاله حاکی از آن است که باورهای دینی دانشجویان در حد بالا و پایبندی آن ها به انجام دادن مناسک فردی دینی در حد متوسط به بالایی است، اما پایبندی آن ها به انجام دادن اعمال جمعی دینی در حد کم ارزیابی می شود. همچنین گرایش به دین خصوصی، برخورد گزینشی با دین و گرایش به تکثرگرایی دینی رواج زیادی بین دانشجویان دارد. به این ترتیب، به نظر می رسد داده های تجربی تا حدودی موید دیدگاه نظری مطرح شده در این مقاله است.

پایداری نسبی ازدواج خویشاوندی در دهه های پیشین لزوم مطالعه ویژگی ها و روند تغییرات این الگوی رایج ازدواج در ایران را آشکار می سازد. مقاله حاضر، با استفاده از تحلیل ثانویه داده های «طرح آمارگیری از خصوصیات اجتماعی - اقتصادی خانوار، 1380»، تفاوت های بین نسلی ازدواج خویشاوندی را مطالعه می نماید. بدین منظور، الگوهای رفتاری و نگرشی فرزندان (نسل دوم) در مورد ازدواج خویشاوندی بررسی گردیده و با الگوی ازدواج خویشاوندی والدین (نسل اول) مقایسه می گردد. یافته های مطالعه بیانگر این است که تفاوت های بین نسلی در مورد ویژگی های فردی به کاهش مطلوبیت و رواج ازدواج خویشاوندی در میان نسل دوم منجر نگردیده است. از سوی دیگر، اگرچه تاثیرپذیری الگوی رفتاری و نگرشی دو نسل از جریان های مدرنیزاسیون و شهرنشینی نشان داده شده است، رابطه مشابه قومیت با الگوی ازدواج دو نسل از تاثیر پایدار الگوهای فرهنگی بر ازدواج خویشاوندی در ایران حکایت می نماید. رابطه الگوهای رفتاری و نگرشی فرزندان با الگوی ازدواج والدین و نیز تاثیر تفاوتی ویژگی های والدین بر نگرش فرزندان دختر و پسر از دیگر نتایج به دست آمده می باشد.

همترازخوانی ارزیابی انتقادی و سازنده از دست نوشته های ارایه شده به مجلات است که توسط افراد متخصص و همتراز با نویسنده دست نوشته صورت می گیرد. با توجه به بدیع بودن موضوع داوری مقالات علمی در زبان فارسی، ابتدا مفاهیم، اصطلاحات و تحولات مربوط به فرآیند داوری دست نوشته های علمی بررسی می شود. سپس فرایند همترازخوانی در مجله جامعه شناسی ایران برای ارایه الگویی از این فرایند در مجلات علمی - پژوهشی در ایران بررسی می شود. نوع فرایند همتراز خوانی مورد استفاده در مجله جامعه شناسی ایران مبتنی بر شیوه دارای پنهان دوطرفه است. در این پژوهش خصوصیات فرایند داوری در این مجله با توجه به ویژگی های عمومی فرایند و نیز ویژگی های داوران از جمله سن، جنس، رشته تحصیلی، رتبه علمی و... مورد بررسی قرار گرفته است. اسناد مورد تحلیل شامل 798 سند داوری در مورد 418 دست نوشته و حاصل همکاری 126 داور (104 داور مرد و 22 داور زن) می باشد. در مدت 4 سال یعنی از نیمه دوم سال 1381 تا نیمه اول سال 1385 قریب به 5700 ساعت کار علمی در رابطه با دست نوشته های دریافتی توسط داوران و اعضای هیات تحریریه منتخب مجله صورت گرفته است. متوسط زمان صرف شده از زمان دریافت دست نوشته تا اعلام نتیجه به نویسنده برای هر دست نوشته 13.6 ساعت و میزان رد دست نوشته ها توسط داوران مجله جامعه شناسی ایران بیش از 80 درصد بوده است. و نرخ رد دست نوشته ها نزد داوران خارج از مجله کمی بیش از داوران داخلی / اعضای هیات تحریریه است. نتایج آزمون رگرسیون لاجستیک نشان می دهد از میان متغیرهای جمعیت شناختی داوران بین رشته تحصیلی، خارجی یا داخلی بودن داور و رتبه دانشگاهی با نتیجه داوری (پذیرش یا عدم پذیرش) رابطه معنی داری وجود دارد و سایر متغیرها رابطه ای با نتیجه داوری ندارند.