نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران
سال چهلم شماره 4 (پیاپی 98، مهر 1385)

در این مقاله، ابتدا مدل شبیه سازی فرایندهای کسب و کار1 (BPS) مربوط به مدیریت فرایند خرید یک شرکت تولیدی- تحقیقاتی معرفی می شود و سپس از این مدل برای معرفی و ارزیابی چند مدل بهبود و مهندسی مجدد فرایندهای کسب و کار2 (BPR) استفاده شده است. دست اندرکاران و صاحبان اصلی تایید کردند که هدف از یک مدل BPR در فرایند خرید، ایجاد یک رویه فرایندگرا به منظور کاهش زمان فرایند، پاسخگوئی سریع تر به مشتری و کاهش هزینه می باشد. مدل مفهومی این فرایند کسب و کار بر اساس رویه IDEF03 بنا نهاده شد و زمان های فرایند با مطالعه زمان های استاندارد فرایند جمع آوری و تحلیل آماری گردید. مدل شبیه سازی فرایند خرید به وسیله Visual SLAM تهیه و توسط آزمون های t وF تصدیق و تعیین اعتبار گردید. دو پیشنهاد که بر اساس مفاهیم BPR بنا نهاده شده است نسبت به دیگر پیشنهادها اثر بخشی بیشتری را نشان می دهد. اولین مدل BPR بر اساس توسعه فرایند تنها به وسیله مهندسی اطلاعات و بر اساس تکنولوژی اطلاعات4 (IT) فرض نهاده شده است. در مدل دوم، فرایند طبق روش داونپورت و بر اساس فعال سازهای انسانی و سازمانی و با کمک فعال ساز IT توسعه داده شد. در نهایت مدل های پیشنهادی بر اساس تحلیل سود و هزینه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مدل مهندسی مجدد بر اساس فعال سازها به عنوان بهترین مدل پیشنهادی انتخاب گردید.

یکی از مباحث مهم که در چند دهه اخیر کاربرد بسیار بالایی در عمل داشته و برای افزایش کارایی و بهره وری سیستم های حمل و نقل مطرح شده است بحث مسئله مسیریابی وسایل نقلیه1 (VRP) است. مسئله مسیر یابی وسایل نقلیه به مجموعه ای از مسایل اطلاق می گردد که در آن تعدادی خودرو متمرکز در یک یا چند قرار گاه بایستی به مجموعه ای از مشتریان مراجعه نموده و خدمتی را ارایه دهند که هر یک دارای تقاضای معینی می باشند. این مسئله درصدد است تا با مدل های ریاضی و بهینه سازی به گونه ای عمل کند که مسافت طی شده، زمان کل سفر، تعداد وسایل حمل و نقل، جریمه های دیرکرد و در نهایت تابع هزینه حمل و نقل حداقل گردد و در نهایت رضایت مشتریان به حداکثر برسد. وجود محدودیت های مختلف در اینگونه مسایل انواع مختلفی از مسایل کلاسیکی تشکیل می دهد که یکی از آنها بحث وجود پنجره های زمانی نرم در سرویس به مشتریان می باشد. در اینگونه مسایل اجازه سرویس به مشتریان در خارج از بازه زمانی سخت نیز داده شده و برای هر واحد عدم سرویس به موقع جریمه ای در نظر گرفته می شود که در نهایت در تابع هدف تعریف شده در مدل پیشنهادی به همراه مابقی اجزای تابع هدف به حداقل کردن آن می پردازیم. این گونه مسایل نیز جزء مسایلNP-hard بوده و حل آن از طریق برنامه ریزی خطی و نرم افزارهای موجود مدت زمان بالایی را به خود اختصاص می دهد. لذا برای حل از روش فرا ابتکاری تلفیقی2 از آنیلینگ شبیه سازی شده3 (SA) با اپراتورهای ژنتیک4 استفاده شده است. تعدادی مسئله برای نشان دادن کارایی الگوریتم پیشنهادی حل شده است و نتایج محاسباتی با حل های بدست آمده با نرم افزار Lingo 6 مقایسه شده است.

در این مقاله مدل زمانبندی جریان کارگاهی با m ماشین و n کار در حالت احتمالی و غیر قطعی مورد بررسی قرار می گیرد. زمانهای فرآیند غیر قطعی هستند. بنابراین زمان فرآیند هر کار روی هر ماشین یک مجموعه فازی است که نشان دهنده توزیع امکان زمان آن فرآیند است. و موعد تحویل برای زمان اتمام کل کارها متغیری تصادفی است. در اغلب مدلهای زمانبندی جریان کارگاهی قطعی هدف یافتن توالی است که زمان تکمیل آخرین کار روی آخرین ماشین یعنی طول برنامه زمانبندی را کمینه کند. معیار دیگر دیرکرد و یا جریمه دیرکرد است. در مدلهای احتمالی دو معیار متناظر عبارتند از میانگین یا مقدار مورد انتظار برای طول برنامه زمانبندی و احتمال دیرکرد و یا امید ریاضی جریمه دیرکرد در این مدلها برآورد معیار یک چالش جدی است. در این مقاله روشی ریاضی برای برآورد معیار احتمال واقعه فازی دیرکرد در مدل غیر قطعی و احتمالی، به کمک منطق فازی و تئوری امکان ارایه شده است. سپس با روشی ابتکاری جواب نزدیک بهینه بدست می آید.

در این مقاله یک مدل کنترل موجودی با سیاست مرور دایم، برای اقلام فاسدپذیر در شرایطی که تقاضا احتمالی است و کمبود مجاز نمی باشد ارایه شده است. همچنین مدت زمان تحویل قطعی فرض شده است، ولیکن با پرداخت هزینه ای متناظر با طول مدت زمان دلخواه قابل کاهش است. ابتدا مدل ریاضی مساله توسعه داده شده و سپس با کمک یک مثال عددی اعتبارسنجی و آنالیز حساسیت در مورد آن صورت پذیرفته است.

در این مقاله به مساله زمانبندی کارهای قابل تقسیم بر روی ماشین های موازی یکسان با هدف کمینه سازی دیرکرد کل پرداخته می شود. در این مساله هر یک از ماشین ها برای قبول کار جدید نیاز به راه اندازی دارد که زمان آن وابسته به توالی کارهاست. در اینجا با بررسی روش های مختلف و ارائه و اثبات قضایایی در خصوص نحوه تقسیم کار و زمانبندی آنها، یک الگوریتم ابتکاری معرفی می شود و سپس کارآیی آن با نتایج مدل ریاضی مساله برای چندین مساله نمونه با استفاده از داده های تصادفی مقایسه می گردد.

این مقاله تاثیر دوباره کاری اقلام خراب در مقدار اقتصادی تولید (EBQ) را که در آن کمبود اقلام مجاز نیست درنظر می گیرد. در مدل کلاسیک EBQ فرض براین است که کل اقلام تولیدی بصورت سالم در هر دور تولید می شوند. ولی، در عمل بعلت فرسودگی یا عوامل دیگر اقلام خراب نیز در فرایند تولید ایجاد می شوند. در این تحقیق فرض شده است که در هر دور تولید، بعد از اتمام فرایند عادی تولید بلافاصله فرایند دوباره کاری اقلام خراب پس از یک زمان آماده سازی غیر صفر شروع می شود. در ایجاد مدل ریاضی در این مقاله علاوه بر هزینه هایی که در مدل کلاسیک EBQ وجود دارد، هزینه های بازرسی، هزینه های دوباره کاری و نگهداری موجودی هر قلم خراب، هزینه آماده سازی برای هر بار دوباره کاری اقلام خراب، و هزینه زمان انتظار اقلام خراب برای دوباره کاری در نظر گرفته شده است و مقدار بهینه دسته تولید که مجموع هزینه های فوق را کمینه می کند بدست آمده است.

پرت روشی برای تخمین زمان مورد نیاز تکمیل یک پروژه است. میانگین و واریانس زمان ختم هر فعالیت بر اساس مفروضات در سطح فعالیت محاسبه می گردد و زمان ختم پروژه با میانگین و واریانس محاسبه شده کلیه فعالیت ها و بر اساس مفروضات در سطح شبکه محاسبه می گردد. این مقاله روشی برای تخمین میانگین و واریانس زمان ختم فعالیت معرفی می نماید که هیچ فرضی در مورد پارامترهای توزیع قائل نمی شود و با دریافت دو پارامتر از خبره انجام کار تخمینی را برای میانگین و واریانس زمان تکمیل فعالیت ارائه می کند. با استفاده از آزمون فرض t دو نمونه ای و آزمون آنالیز واریانس روش جدید با روش های موجود مقایسه گردیده است. با خطای پذیرش غلط1% (خطای نوع اول)، میانگین خطای مطلق روش جدید از میانگین خطای مطلق کلیه روش هایی که از پارامترهای موضوعی استفاده می کنند، کمتر است.

خودارزیابی سازمانی برای شناسائی بهبود وضعیت رقابتی سازمان به منظور همراهی با محیط پویا و فضای رقابتی بازار، به کار می رود و استفاده از مدل تعالی کیفیت اروپا (EFQM) به عنوان چارچوبی برای خودارزیابی سازمانی گسترش یافته است. امروزه یکی از اهداف هر واحد سازمانی برای بقا و رقابت در دهکده جهانی افزایش رضایت مشتری است لذا این مساله روی تمامی پردازش های سازمانی اثرگذار می باشد. هدف از این مقاله آنالیز ساختار علی و معلولی برای معیار رضایت مشتری در مدل تعالی EFQM بر مبنای ملاحظات تئوریک ناشی از زیر معیارهای مدل و ناشی از سه مدل مشهور رضایت مشتری در سطح جهان می باشد. با بررسی سه مدل مشهور رضایت مشتری (مدل های مزبور شامل شاخص رضایت مشتری اروپا (ECSI)، مدل شاخص رضایت مشتری آمریکا (ACSI) و مدل رضایت مشتری کریستنسن و مارتنسن می باشد.) ملاحظه می گردد هر سه مدل فوق الذکر رضایت مشتری مدل علی معلولی مشابهی را برای معیار نتایج مشتری مدل تعالی کیفیت اروپا ارائه می کنند و پیرامون این موضوع هر سه مدل مزبور همگرایی دارند. با توجه به مدل های فوق الذکر معیارفرآیندها (معیار 5)، معیار نتایج جامعه (معیار8)، معیار نتایج پرسنل (معیار 7) و معیار مشارکت ها و منابع (معیار4) بر معیار رضایت مشتری (معیار6) موثر بوده و معیار رضایت مشتری بر معیار نتایج کلیدی عملکرد (معیار 9) موثر می باشد.

در این مقاله، یک روش ابتکاری برای یافتن یک تور خوب مسئله فروشنده دوره گرد نامتقارن ارائه شده است. در این روش، ابتدا با استفاده از ماتریس نرمال سازی شده، سعی می شود توری ساخته شود که شهرهای تور به گونه ای انتخاب شوند تا درمراحل بعدی، از رفتن به شهرهای پرهزینه (مسافت یا زمان طولانی) پرهیز شود. سپس اندازه تور مذکور به کمک روش ابداعی، بهبود داده شده است. برای انجام این پژوهش، برنامه رایانه ای روش نرمال سازی ماتریس هزینه تخصیص خطی و روش پیشنهادی به زبان C++ نوشته شده و مسائل زیادی تا 500 شهر حل شده است. مسائل حل شده عبارتند از تعدادی مسائل تصادفی از نوع نامتقارن و تمامی مسائل محک فروشنده دوره گرد نامتقارن. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که این روش، برای تمام مسائل آزمون شده، تور خیلی خوبی بدست می دهد.

انتخاب تامین کنندگان و تخصیص سفارشات همواره به عنوان یکی از مهمترین وظایف مدیریت پشتیبانی شرکتها مطرح بوده است. نظر به تاثیر فراوان انتخاب فروشندگان مناسب در عملکرد شرکتها، این موضوع مورد توجه محافل علمی قرار گرفته و تا کنون مدلهای مفهومی و تحلیلی متعددی برای آن پیشنهاد و بکار گرفته شده است. مدل ارائه شده در این نوشتار که بر اساس فرآیند عملی انتخاب تامین کنندگان در محیط های واقعی شکل گرفته، ابتدا بکمک روش استدلال موردگرا یا Case-Based Reasoning (CBR) که بر مبنای استفاده از تجربیات مشابه گذشته برای حل مسائل مشابه جدید استوار است، به شناسائی و تهیه لیست مختصری از تامین کنندگان واجد شرایط و معیارهای عمومی مد نظر خریدار از میان تامین کنندگان بالقوه پرداخته می شود. آنگاه اطلاعات دقیق تری از شرایط فروش تامین کنندگان منتخب اولیه استعلام و بکمک یک مدل برنامه ریزی ریاضی چند هدفه مورد ارزیابی نهائی قرار می گیرند. نتیجه حاصله فهرست نهائی تامین کنندگان منتخب و میزان خرید از هر کدام را مشخص می نماید. در این تحقیق، بطور مشخص نحوه ایجاد یک مدل تلفیقی مبتنی بر CBR و برنامه ریزی ریاضی برای شناسائی و ارزیابی تامین کنندگان و تخصیص سفارشات توضیح داده شده و قابلیت آن در محیطهای واقعی تشریح شده است.

مقاله حاضر کاربرد روش "استدلال مبتنی بر مورد" یا Case-Based Reasoning (CBR) را برای حل مساله انتخاب فروشنده مورد توجه قرار می دهد که بر مبنای استفاده از تجربیات گذشته برای حل مسائل مشابه جدید استوار است و اخیرا نیز برای انتخاب فروشندگان بکار گرفته شده است. در این تحقیق به به منظور پوشش دادن مشخصه هائی که عملکرد آنها در انتخاب فروشندگان بصورت غیردقیق ارزیابی می شوند، از قابلیتهای منطق فازی بهره برداری شده و پارامترهای نادقیق بکمک اعداد فازی با توابع عضویت خطی مشخص شده اند. علاوه بر آن به منظور بالا بردن دقت و کارائی فرآیند بازیابی فروشنده مناسب از میان گزینه های موجود در بانک اطلاعاتی فروشندگان، روش TOPSIS فازی برای ارزیابی و اولویت بندی نهائی فروشندگان پیشنهاد و بکار گرفته شده است.

در این تحقیق نرخ های تورم تابعی از زمان فرض می شوند. نرخ تقاضا نیز وابسته به نرخ های تورم است. کالا فاسدشدنی بوده و کمبود مجاز است. سطح موجودی در طول افق زمانی با استفاده از معادلات دیفرانسیل مورد ارزیابی قرار گرفته و بر مبنای روش ارزش فعلی مساله مدل سازی می شود. از مثال عددی جهت تشریح نتایج به دست آمده استفاده شده است. شش حالت ویژه که از مدل اصلی نتیجه گیری می شود مورد بحث قرار گرفته و با استفاده از مثال عددی نتایج با مدل اصلی مورد مقایسه قرار می گیرند.