فهرست مطالب
ماهنامه معرفت
سال شانزدهم شماره 11 (پیاپی 122، بهمن 1386)
- علوم قرآنی
- 136 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
- تاریخ انتشار: 1386/11/20
- تعداد عناوین: 10
-
-
سخن آغازینصفحه 4
- ویژه علوم قرآنی
-
صفحه 5
از مباحث مهم و کلیدی در باب شناخت قرآن کریم، بحث از امکان فهم و تفسیر غیر معصومان از این کتاب الهی است. دو دیدگاه در این باره مطرح شده است: یکی دیدگاه اخباریان در امتناع فهم غیر معصومان که دیر زمانی است منسوخ شده و دیگری دیدگاه عموم عالمان که باور به امکان فهم قرآن دارند. اخباریان به دلایلی استناد کرده اند؛ از جمله: عدم سنخیت کلام خدا با فهم انسان غیرمعصوم، آیات بیانگر معلم قرآن بودن پیامبر صلی الله علیه و آله و اختصاص فهم قرآن به پاک شدگان، روایات بیانگر اختصاص فهم قرآن به معصومان، و روایات بیانگر اراده خلاف ظاهر از آیات و روایات دال بر صامت بودن قرآن. در این مقال، با رد مدعای اخباریان، به این ادله پاسخ داده شده و به دلایل زیر بر امکان فهم قرآن، استدلال شده است: عقلایی و به لسان عرف بودن محاورات قرآن، تلازم هماوردخواهی قرآن با امکان فهم، تلازم فراخوان تدبر در قرآن با امکان فهم، دلالت برخی از اوصاف قرآن (مانند نور، بیان، تبیان، بصائر، برهان و بینه) بر امکان فهم، دلایل روایی مانند روایات بیانگر ضرورت تدبر در قرآن، چگونگی فهم قرآن، لزوم تمسک به قرآن و معیار بودن قرآن در ارزیابی اخبار و احادیث. در بحث از جواز فهم نیز نخست به تقسیم جواز به جواز تکلیفی و وضعی اشاره شده و سپس برخی ادله اخباریان مانند ممنوعیت پیروی از گمان، روایات نکوهشگر تفسیر به رای و روایات بیانگر تحریف، بیان و نقد شده است. در پایان نیز به دلایل زیر بر جواز فهم استدلال شده است: مدار و معیار بودن محاورات عقلایی در فهم قرآن و عدم نارضایتی شارع از آن، آیات بیانگر فراخوان تدبر در قرآن، آیات تحدی و روایات بیانگر جواز فهم.
کلیدواژگان: فهم قرآن، تفسیر قرآن، امکان فهم قرآن، جواز فهم قرآن، حدیث گرایی، شبهات اخباریان -
صفحه 19هدف از این نوشتار تحلیل و بررسی دیدگاه و ادله علامه طباطبائی در باب مصونیت قرآن از تحریف است. به عقیده صاحب تفسیر المیزان، در قرآن هیچ تحریفی که به اعجاز، هدایت بودن و عام ترین وصف آن یعنی «ذکر بودن» لطمه ای بزند و تغییری در معنای آن ایجاد کند، صورت نگرفته است. علامه در این باره، به دلایل قرآنی و روایی متعددی تمسک نموده است. وی بر این باور است آیات قرآن چینش الهی خود را در مصحف موجود کاملا حفظ کرده اند و تفاوت میان ترتیب مصحف کنونی با مصحف حضرت علی علیه السلام که به ترتیب نزول سامان یافته مانعی برای تمسک به قرینه سیاق نیست؛ زیرا قرآن به مناسبت های گوناگون، قطعه قطعه نازل شده و سیاق آیات نشان می دهد که قطعه های مستقل قرآنی پیوند خود را در مصحف کنونی به روشنی حفظ کرده اند. بنابراین، با توجه به واقعیت نزول قرآن، برای تمسک به قرینه سیاق، نیازی به دانستن ترتیب نزول آیات نداریم و با ترتیب کنونی نیز می توانیم به خوبی از قرینه سیاق بهره ببریم و به مراد خداوند دست یابیمکلیدواژگان: تحریف، المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبائی، مصونیت، نظم آیات قرآن، سیاق، مبانی تفسیر
-
صفحه 30هر چند خدای متعال قرآن کریم را برای هدایت انسان ها نازل کرده است و لذا فی الجمله، برخی امور انسانی در این زمینه مورد عنایت بوده است، اما قرآن کریم مستقل از امور انسانی بوده و هیچ امر انسانی در آن تاثیر نداشته و هیچ مطلب یا فرهنگ غلطی از زمان نزول، در آن منعکس نشده است؛ زیرا وجود مطالب غیر واقع در قرآن با هدف اصلی آن یعنی هدایت مردم منافات دارد. البته چون خداوند قرآن را برای هدایت فرو فرستاده، به برخی از امور انسانی عنایت داشته و از آنها استفاده و به گزینی کرده است. قرآن به زبان قوم است و از مثال ها، تعبیرات، استعارات، کنایات و لغات دخیل رایج در بین مردم بهره جسته و مصلحت مخاطبان را رعایت نموده است. استقلال قرآن کریم از امور انسانی یکی از مبانی تفسیر به شمار می آید.
کلیدواژگان: قرآن، امور انسانی، استقلال، جاودانگی، نزول، فرهنگ، زبان، مصلحت، مخاطبان -
صفحه 44با نگاه دقیق به آیات قرآن کریم، به اصل وجود پیوند معنایی بین آیات قرآن، که مورد پذیرش اکثر پژوهشگران قرآنی نیز می باشد، پی می بریم. ظهور و بروز پیوند معنایی، بیشتر در شیوه «تفسیر قرآن به قرآن» و «تفسیر موضوعی» است. معیارهای اساسی پیوند معنایی بین آیات قرآن، عبارتند از: 1. پیوند واژگانی؛ 2. پیوند ساختاری؛ 3. پیوند موضوعی که خود شامل مواردی همچون: پیوند عموم و خصوص، پیوند مطلق و مقید، پیوند مجمل و مفصل، پیوند مبهم و مبین، پیوند حقیقت و مجاز، و پیوند ناسخ و منسوخ است. 4. پیوند محکم و متشابه، که برگرفته از خود قرآن است. 5. پیوند سیاقی.
کلیدواژگان: پیوند معنایی، تفسیر قرآن به قرآن، ارتباط موضوعی، محکم و متشابه، پیوند واژگانی -
صفحه 64مفاهیمی که خدای متعال از واژه ها و عبارت های قرآن کریم قصد نموده، متعدد است. این مفاهیم در دو بخش معنای ظاهری و باطنی مطرح می شود.
پژوهش حاضر، نخست چیستی «معنا» و «معنای واژه ها و عبارت های قرآن» را بیان می کند و تعدد معانی ظاهری واژه های قرآن اعم از معنای حقیقی، مجازی و کنایه را بررسی می کند و در پی آن، معانی متعدد ظاهری عبارت های قرآن را منطوق، مفهوم و مدلول سیاقی ذکر می کند. سپس برخی روایاتی را که بر وجود باطن برای تمام آیات دلالت دارد، ذکر کرده و در پایان، به بیان نمونه هایی از معانی باطنی در روایات می پردازد.
کلیدواژگان: واژگان قرآن، عبارت های قرآن، تعدد معنا، معنای ظاهری، معنای باطنی، منطوق، مفهوم، مدلول سیاقی -
صفحه 76یکی از مباحث ارزشمند علوم قرآنی، مسئله «تناسب آیات قرآن با یکدیگر» است. این تناسب و ارتباط در واژگان قرآنی، در درون یک آیه یا آیات هر سوره نمایان است. با وجود اینکه آیات سوره های قرآن به ظاهر پراکنده و هر یک مشتمل بر موضوعاتی متفاوت است، اما با توجه به علم، حکمت و هدف داری خداوند، متن قرآن دارای همگرایی موضوعی و محتوایی در جهت هدف تربیتی و هدایتی است و عناصر محتوایی قرآن همانند اجزای یک ساختمان، به هم پیوسته و ناظر به یکدیگرند. با این طرز تلقی بوده که در میان دانشمندان اسلامی، کسانی کوشیده اند سوره ها را به صورت مجموعی و روی هم رفته بررسی و تحقیق کنند. اینان با نگاه تازه ای که از این دریچه مبارک به حقایق قرآنی دوخته اند، توانسته اند به نتایج گران باری دست یابند.
این مقاله بر آن است که با اثبات تناسب آیات، در پی بردن به ژرفای معنایی آیات و نکات ظریف آن ما را یاری رساند و نیز پاسخگوی کسانی باشد که سبک قرآن را پراکنده می دانند.
کلیدواژگان: تناسب، وحدت موضوعی، توقیفی بودن آیات، شیوه بیانی قرآن، حسن مطلع، حسن ختام -
صفحه 96مسئله «سرپرستی خانواده» از جمله مباحث مهمی است که در همه نظام های حقوقی، از جمله نظام حقوقی اسلام مورد توجه قرار گرفته و آیاتی از قرآن درباره آن نازل شده است. از دیدگاه صاحب نظران مسلمان در حقوق خانواده، ریاست مرد بر خانواده پذیرفته شده است، اما در محدوده این ریاست و نیز در شرایط آن و در علل انتخاب مرد به عنوان رئیس خانواده اتفاق نظر وجود ندارد. این مقاله با نگاهی به آیات قرآن، درصدد تبیین معنا و مفهوم این ریاست و نیز بیان محدوده آن است. به نظر نگارنده، مراد از «قوامیت مردان بر زنان» در آیه 34 سوره نساء، مسئول بودن و سرپرستی ایشان نسبت به زنان در چارچوب مسائل خانواده است.
کلیدواژگان: قوامیت، سرپرستی، حقوق، سلطه، زنان، مردان، خانواده -
صفحه 107یکی از لوازم حضور زنان در اجتماع، ارتباط گفتاری آنان با مردان نامحرم است که ممکن است به یکی از صورت های گفت وگو، پرسش و پاسخ و سخنرانی باشد. سؤال اصلی این است که این ارتباط از نظر کتاب و سنت چگونه است؟ آیا زنان مجازند با مردان ارتباط گفتاری به هر یک از صور یاد شده داشته باشند؟ و در صورت جواز، آیا در کیفیت ادای کلمات نیز می توانند به هرگونه سخن بگویند یا باید مقرراتی را رعایت نمایند؟ و در هر صورت، آیا باید به مقدار ضرورت اکتفا کنند یا در این مسئله نیز محدودیتی ندارند؟
با مراجعه به کتاب و سنت و مشاهده نقل های قرآن از گفت وگوهای انبیا علیهم السلام با زنان و گفت وگوی برخی از زنان نمونه و پاک دامن با برخی از مردان غیرمحرم و با مراجعه به روایاتی که راویان زن از پیامبر و ائمه اطهار علیهم السلام نقل کرده یا مسائلی را از آنان پرسیده و جواب شنیده اند، به این نتیجه می رسیم که اصل ارتباط گفتاری زن و مرد نامحرم به یکی از صورت های یاد شده بدون قصد لذت اشکالی ندارد. اما بر اساس آیه «فلا تخضعن بالقول»(احزاب: 32) باید ادای کلمات و طرز سخن گفتن به گونه معروف و دور از هرگونه عشوه گری باشد تا زمینه فساد و ارتباط نامشروع فراهم نشود. همچنین در سخنان خود باید، به مقدار ضرورت بسنده کنند و از به درازا کشیدن کلام و رد و بدل کردن مطالب غیرضروری پرهیز نمایندکلیدواژگان: زن، اجتماع، سخنرانی، مردان، نامحرم، مستور بودن، ارتباط -
المحتویات / Abstractsصفحه 133