فصلنامه راهبرد
پیاپی 45 (پاییز 1386)

مفروض این نوشتار آن است که آموزش مهارت‌های زندگی مختص نظام آموزش و پرورش نیست، بلکه این مساله جایگاه خود را در بین دست‌اندرکاران امور اجتماعی، فرهنگی و... نیز به دست آورده است. مقابله با چالش‌های جدید و جدی در عرصه نظام جهانی و تربیت افرادی لایق در مواجهه با رشد چشمگیر جوامع مجازی و ارتباطات نوین، دغدغه اصلی این نوشتار را تشکیل می‌دهد. توجه به نقش کلیدی و بنیادین نظام آموزش و پرورش و چگونگی رویارویی با مسایل فوق در حوزه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های آموزشی، مواجهه با ناسازه‌های جهانی‌شدن و بومی‌ماندن، بحران سلامتی و تغذیه، فناوری اطلاعات و ارتباطات، اخلاقیات و... از جمله محورهای اساسی این بحث را تشکیل می‌دهد. بنابراین هدف اصلی این نوشتار پاسخ به این پرسش اصلی است که آموزش مهارت‌های زندگی از کجا و بر اساس کدام مبنای نظری سرچشمه می‌گیرد و تا چه اندازه آموزش مهارت‌های زندگی در کنار برنامه آموزشی رسمی کشور در مدارس ضروری می‌باشد

پرسش از هویت به ویژه در چند دهه گذشته، بی‌گمان یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در حوزه روابط میان افراد و جوامع بوده است، چندان که هم خود پیوسته در کانون توجه رسانه‌های همگانی بوده و هم عرصه‌ای برای تفسیر و سنجش هر گونه بیان یا بیانیه فراهم کرده است. توجهی چنین فراگیر به این پرسش بدون در نظر گرفتن سرچشمه‌های گوناگون آن، نشان دهنده اهمیت شناخت هویت است. از سوی دیگر، گوناگونی و تضاد آرایی که به طور مستقیم و غیر مستقیم درباره مفهوم هویت ارایه می‌شوند، پیچیدگی آن را نشان می‌دهد و در نتیجه این امر شرایط مطلوبی را برای بررسی‌های بیشتر درباره هویت ایجاد می‌کند

شکل‌گیری هویت جمعی، عناصر سازنده هویت و نسبت میان هویت‌های موجود در یک جامعه از جمله مباحث مهمی است که در ذیل مبحث هویت می‌توان بدان پرداخت. فرضیه اصلی در این نوشتار آن است که در هر دورانی یک نوع هویت، به عنوان هویت مسلط در جامعه شکل می‌گیرد. این هویت مسلط با تغییر نوع و موضوع علقه‌های اجتماعی باعث می‌شود که هویت‌های جدیدی در جامعه شکل گیرند و نظام‌ معنایی افراد که سازنده و متاثر از هویت‌های آنهاست تغییر پیدا کند. همچنین سایر هویت‌ها به عنوان «زیر هویت»، ذیل هویت مسلط مجددا بازیابی و باز تعریف شوند. بر این اساس، رابطه میان هویت‌ها، رابطه‌ای متداخل است و به راحتی نمی‌توان از برجستگی یک هویت در برابر سایر هویت‌ها بحث کرد. شکل‌گیری زیر هویت‌ها در چارچوب هویت مسلط و ویژگی‌های هویت مسلط در جهان کنونی از دیگر مباحثی است که در این مقاله بدان پرداخته می‌شود

بررسی رویدادها و جریانات سیاسی ایران به‌ویژه تاریخ معاصر کشور و نیز ترسیم تصویری روشن و مستند تاریخی از نسبت میانی نگرش سیاسی نخبگان، لایه‌های تمدنی ایرانی و هویت ایرانی توصیف شده توسط نخبگان فکری- سیاسی، ضرورتی علمی و جامعه‌شناختی است. تحقیق حاضر شاید در کنار پژوهش‌های انجام یافته مرتبط با موضوع مورد بررسی، مکمل بخشی از جریان مطالعات علمی تاریخ معاصر ایران باشد. نویسنده در این نوشتار، ابتدا نگرش سیاسی نخبگان درخصوص هویت ملی ایرانی را تبیین کرده و بدنبال آن، نحوه ارتباط لایه‌های تمدنی ایرانی را با هویت ملی ایرانی توصیف می‌نماید و سپس درصدد کالبدشکافی و ارزیابی نسبت عدم توازن نظری و عملی میان نگرش سیاسی نخبگان و لایه‌های تمدنی ایرانی در ارتباط با هویت ملی ایرانی برمی‌آید

در این مقاله، نگارنده در پی واکاوی و بررسی ریشه های هویتی ایرانیان در طول تاریخ پیش و پس از اسلام است. برای تشریح هویت ایرانیان به قدرت تمدنی ایرانزمین و پتانسیل فرهنگی و علمی آن در پیوند با خلقوخوها، استعدادها، اخلاقیات و نبوغ مردمان این سرزمین اشاراتی صورت پذیرفته است. ایرانیان از معدود اقوامی بودند که تبحر و هنر «اخذ» دانش و فرهنگ از سایر ملل و «آمیزش» آن با انگاره های فرهنگی خود در قالب سنتزی جدید برای عرضه به سایر اقوام و ممالک مفتوح و غیر آن را داشتهاند. در مسیر چارهجویی برای بسط و توسعه گفتمانی هویت ایرانی در فضای پرآشوب جهان معاصر، همین ویژگی میتواند نقش و تاثیر عمدهای در تعاملات فرهنگی تمدنی در عرصه فراملی ایجاد نماید و مسیر نابرابر مبادله فرهنگی را بهسوی تعادل و توازن بازگرداند

فهم چیستی و چگونگی خود در برابر دیگری که مشخصه هویت است نه تنها در ساختار روانی فرد بلکه در تکاپوهای جامعه انسانی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. این مقاله با توجه به اهمیت بحث «هویت خود ملی» در نقش‌آفرینی در کنش‌های یک کشور و اهمیت بحث همبستگی ملی به عنوان پیش نیاز دیگر اقدامات اجتماعی، سعی در بازشناسی عناصر هویت ملی ایران در دوره‌های تاریخی و بازشناسی حاملان آنها با استفاده از رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی دارد

از مشخصات هویت ملی شکل گرفته ایرانیان، می‌توان دو دسته از عناصر را برشمرد که قسمتی متعلق به ایران و گذشته تاریخی آن است و بخش دیگر به اسلام و ویژگی‌های مذهبی آن باز می‌گردد. از ورود اسلام به ایران تا رسمیت مذهب شیعه در دوره صفوی و تشکیل دولت ملی گسترده شده در مرزهای تاریخی ایران قبل از اسلام نه قرن طول کشید. طی این دوره امتزاجی ظریف و دقیق و جداناشدنی بین اسلام و مردم و فرهنگ ایرانی به‌وجود آمد که حاصل آن هویت ملی بود. در دوره جدید تاریخ ایران که با رسمیت مذهب شیعه توسط شاه اسماعیل صفوی در سال 907 قمری آغاز می‌شود. سوگواری سالار شهیدان هم به لحاظ شکل و ظاهر و هم کیفیت و محتوا بخشی از نماد و سمبل هویت ایرانی می‌گردد. این مقاله فتح بابی است برای بررسی ادبیات مرثیه ترکی از منظر هویت ملی و ویژگی‌های ایرانی این گنجینه ارزشمند ادبی، هنری و فرهنگی

سیاستگذاری فرهنگی به عنوان یکی از ارکان مهندسی فرهنگی تنها هنگامی می‌تواند اهداف مطلوب فرهنگی را در جامعه محقق کند،که ابزارهای سیاستگذاری را به طور فرابخشی و جامع برگزیند. ابزارهای سیاستگذاری متعدد می‌باشند که از دیدگاه هاولت می‌توان همه آنها را به هشت گونه اساسی تقسیم کرد و همه سیاستها ترکیبی از این هشت گونه پایه می‌باشند. در راستای انتخاب بهینه و صحیح ابزارها فورست چهارچوبی پیشنهاد می‌کند که با ارایه رویکردهای گوناگون، جامعیت و تناسب ابزارهای انتخابی در سیاستگذاری فرهنگی را تضمین می‌نماید. مطالعه موردی سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی در برنامه ملی نروژ در مبارزه با تبعیض نژادی، نحوه استفاده عملی از این چهارچوب را روشن می‌سازد

بنابر تعاریف موجود، سیاست‌های اجتماعی سیاست‌هایی هستند که به مقوله رفاه، بهزیستی جامعه و افراد تحت پوشش این برنامه‌ها و اقدامات به منظور نیل به یک زندگی رضایت مند اطلاق می‌شود. این مفهوم، گاه با برنامه‌ها و فعالیت‌های دولت به منظور تامین خدمات رفاهی در جامعه، گاه با مفهوم حمایت‌های اجتماعی و گاه به شکلی گسترده‌تر برای سیاست‌های راهبردی، ایجاد توسعه اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است که هر یک از این رویکردها از نظر مفهومی و عملی در جهان امروز تفاوت‌هایی را در بر دارد. در این نوشتار تلاش شده با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران ضمن ارایه تعریفی جامع از این مفهوم، راهکارهای عملی تحقق آن در عرصه سیاست‌های کلان اقتصادی و اجتماعی ایران تبیین گردد

با توجه به اهمیت روزافزون برنامه‌ریزی استراتژیک در عرصه مدیریت و نظر به توجه ویژه مدیران و دست‌اندرکاران اداره امور کشورها به نقش سرمایه اجتماعی در توسعه، این مقاله در صدد بررسی ارتباط میان این دو مقوله می‌باشد. در راستای رسیدن به این مهم، نخست به تاثیر مدیریت استراتژیک و لزوم تدوین برنامه‌های بلندمدت برای اداره امور کشور اشاره نموده و پاره‌ای از ویژگی‌های سند چشم‌انداز که در راستای اهمیت ارتقاء سرمایه اجتماعی می‌باشد مطرح و در ادامه مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد چهارگانه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن توصیف می‌گردد. از آنجا که کلیه ارکان نظام موظف به پیروی از سیاست‌های برنامه چهارم توسعه و اهداف کلی چشم‌انداز بیست ساله می‌باشند، سیاست‌هایی را که در چهار بعد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در راستای ارتقاء سرمایه اجتماعی می‌باشند، معرفی و ضمن تشریح مولفه‌ها و اجزاء سرمایه اجتماعی در این چهار بعد به لزوم برنامه‌ریزی برای ارتقاء سرمایه اجتماعی، جهت تحقق اهداف چشم‌انداز در سه سطح خرد، میانی و کلان اشاره می‌گردد. در پایان نیز ضمن توصیف برخی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی نظیر مشارکت، اعتماد عمومی و . . . اهمیت آنها را در پیشبرد اهداف چشم‌انداز ذکر می‌گردد

مفروض اصلی این تحقیق آن است که مهم‌ترین و قوی‌ترین مولفه تبیین‌کننده مسئله رضایت از زندگی متغیر فرهنگی است. از این منظر، به غیر از اقتصاد و وضعیت اقتصادی، متغیرهای سن، تحصیلات و سنخ‌های ارزشی اعم از مادی و فرامادی بر متغیر رضایت از زندگی و احساس خوشبختی تاثیر چندانی ندارند. از سویی دیگر، فرهنگی بودن رضایت از زندگی و احساس خوشبختی به این معناست که ملیت، مهم‌ترین متغیر پیشگویی‌کننده این دو شاخص است و رضایت از زندگی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف تفاوت‌های معنادار و بسیاری دارند. در نهایت مهم‌ترین ادعای این گفتار را به این صورت نیز می‌توان بیان نمود: رضایت از زندگی و احساس خوشبختی یکی از مولفه‌های پایدار فرهنگ است

مقاله حاضر کوششی است برای طرح موضوع مهم استفاده از بازی‌های ویدیویی و کامپیوتری که به نظر می‌رسد زمان زیادی از اوقات فراغت کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص داده است. طرح دیدگاه‌های موافق و مخالف و شرایط برخورد در برخی از کشورها به هرحال بیانگر تاثیرات مختلف این بازی‌ها می‌باشند که بار فرهنگی، سیاسی و پیامدهای اجتماعی نیز به دنبال دارند. از این رو، برای شناخت این بازی‌ها باید به ‌دور از هرگونه پیش‌داوری به تحقیقات لازم و براساس معیارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در کشور تحقیقات مفصلی انجام داد و براساس نتایج این تحقیقات دست به ارایه استراتژی و راهکارهای عملی نظارت بر انتشار این بازی‌ها زد

تحلیل نقش و جایگاه دولت امریکا در کنترل رسانه‌ها از یکسو و تشریح وابستگی یا عدم وابستگی رسانه‌ها از دولت پس از حادثه یازدهم سپتامبر از سوی دیگر هدف اصلی این نوشتار را تشکیل می‌دهد. مفروض این نوشتار عبارت از آن است که بین دولت و کارکرد رسانه در امریکا رابطه معناداری وجود دارد به‌طوری که پس از حادثه یازدهم سپتامبر بنا به ماهیت رسانه‌ها در این کشور، رسانه‌ها تا حدود زیادی در اختیار صاحبان قدرت و دولتمردان و در راستای دیپلماسی رسانه‌ای دولت بوش قرار گرفتند. با این وجود برای پاسخ به سوال اصلی نوشتار یعنی اینکه چه رابطه‌ای بین دولت و رسانه‌ها در امریکا وجود دارد به واکاوی رسانه‌ها و همچنین دیپلماسی رسانه‌ای امریکا پس از حادثه یازدهم سپتامبر به عنوان دغدغه اصلی این نوشتار پرداخته می‌شود

به اعتقاد نویسنده، امنیت اجتماعی برمبنای تجربیات زندگی اجتماعی هر فرد تعریف می‌شود. به عبارتی دیگر، امنیت اجتماعی تحت قواعد اخلاق غریزی و تجربی بنا می‌شود تا بدین‌وسیله بتواند غرایز زیستی و زیست‌اجتماعی را ارضا نماید. از این منظر کشمکش و مبارزه، ضرورتی تاریخی محسوب می‌شود که از بدو تشکل اجتماع، همراه با اجتماع بوده است و ماهیت کشمکش نیز مبتنی بر اصل دفاع است. به عبارتی، اجتماع برای آزادساختن کنشگران، گروه‌ها و اجتماع از تهدید دیگران به بازاندیشی قواعد و منابع امنیت پرداخته که خود منشایی برای ایجاد ناامنی است. در این نوشتار، ضمن تبیین درک ابعاد امنیت اجتماعی، ماهیت تغییرات اجتماعی پس از انقلاب اسلامی و تغییرات سه دهه اخیر مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است

هدف اصلی این نوشتار بررسی و معرفی مفهوم و سیر تحولات پیش‌بینی و حوزه مطالعاتی آینده‌نگری می‌باشد. نویسنده به جایگاه مطالعات آینده در رشته‌های مختلف علمی اشاره کرده و در نهایت مطالعات آینده را رشته‌ علمی مستقل دانسته است. سپس بررسی مختصری پیرامون مطالعات استراتژیک به عمل آمده و به نقش آینده‌شناسی در این مطالعات پرداخته است و بر این نکته تاکید نموده که جوهر هرگونه مطالعه راهبردی، آینده‌شناسی است و مطالعات و پیش‌بینی آینده‌های ممکن مقدمه اساسی برای هرگونه بررسی استراتژیک به شمار می‌آید. همچنین رابطه سیاست پژوهی با آینده‌نگری، استلزامات و اصول علمی حاکم بر پیش‌بینی‏، مراحل پیش‌بینی اشاره شده است

مفروض این مقاله آن است که تفاوت‌های عمده فرهنگی در بین ملت‌ها ریشه در ارزش‌های آنها دارد و برنامه‌های فرهنگی یک گروه یا طبقه از افراد با گروه یا طبقه دیگر متفاوت می‌باشند. در این مقاله ضمن اشاره به برخی از نتایج تحقیق گرت هافستده پیرامون تفاوت فرهنگ‌های ملی- که در شرکت بزرگ چندملیتی IBM به انجام رسیده- نخست به موضوع اخلاق و اهمیت درخصوص آموزش و اهمیت آن در تفاهم بین‌فرهنگی و برخورد مناسب با تفاوت‌های فرهنگی مطالبی ارایه گردیده و پیشنهادهایی برای والدین و مدیران در این رابطه مطرح می‌گردد. گسترش درک چندفرهنگی و اهمیت آن برای رسانه‌ها، چالش‌های جهانی فراروی همکاری بین‌فرهنگی و اهمیت فرهنگ در رابطه با توسعه‌های سیاسی از جمله مواردی است که در این نوشتار به آن پرداخته می‌شود

در راستای تبیین مبانی طراحی مدل ارزیابی امور فرهنگی در سطح خرد، در این نوشتار ضمن ارایه تعاریفی از صاحب‌نظران مدیریت، پیرامون ارزیابی به اهمیت ارزیابی در خصوص فعالیت‌‌های فرهنگی اشاره نموده و ضمن ارایه تعاریفی از الگو و الگوپردازی، مفهوم ارزیابی 360 درجه تبیین می‌گردد. سپس نمودار فرایند تعیین مفاهیم در طراحی الگوی ارزیابی فرهنگ بومی در سطح خرد ارایه و ارزیابی امور فرهنگی در سطح خرد، تشریح می‌گردد. در ادامه به تعریف عملیاتی متغیرها در سطح ابعاد پرداخته و شاخص‌های اندازه‌گیری امور فرهنگی در سطح کلان و خرد معرفی گردیده و ارزیابی مدیریتی امور فرهنگی در سطح ملی و سازمانی به تصویر کشیده می‌شود. در پایان ضمن تاکید بر به‌کارگیری روش‌های علمی در ارزیابی عملکرد مدیران تاکید می‌گردد که حوزه فرهنگی نیز باید از این امر مستثنی نباشند و صاحب‌نظران در صدد طراحی الگویی جامع جهت ارزیابی فعالیت‌های فرهنگی به شیوه‌های علمی باشند