مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی
پیاپی 1 (بهار و تابستان 1379)

کیفیت در مدیریت، امروزه از منظر دریافت کنندگان خدمات تعریف می شود و بهبود کیفیت مستلزم ایجاد ابزارهای مناسب برای مسوولیت پذیری و پاسخگویی سیستم بهداشتی – درمانی در قبال خواستهای رو به افزایش مشتریان است.به نظر می رسد با شتاب فراوانی که تغییرات در نظام ارایه خدمات بهداشتی – درمانی دارد، برای روزآمد کردن اطلاعات پایوران نظام ارایه خدمات بهداشتی – درمانی، چاره ای جز گسترش آموزش مداوم و کارآمدسازی سیستم آموزش مداوم وجود ندارد. این مقاله با معرفی ابعاد خدمات کیفی در نظام بهداشتی – درمانی بر نقش محوری آموزش مداوم در افزایش و بهبود کیفیت خدمات اشاره می کند و آن را بستری مناسب برای ارتقا کیفیت معرفی می نماید.

دوره پزشکی عمومی در دانشگاه های ایران بصورت سنتی چهار مرحله ای (علوم پایه، فیزیوپاتولوژی، کارآموزی بالینی و کارورزی) به اجرا درمی آید. عدم تناسب بین مفاهیم تدریس شده در دوره علوم پایه با نیازهای حرفه ای و آموزشی در دوره کارورزی و پس از فراغت از تحصیل و همچنین افت یادداری آموخته ها از مشکلات این روند است. این مطالعه به بررسی این دو مورد می پردازد. برای گردآوری داده های مربوط به آگاهی فعلی کارورزان، از آزمون چندگزینه ای حضوری استفاده شد. نمرات آزمون جامع علوم پایه همین افراد به عنوان آگاهی قبلی درنظر گرفته شد. نگرش افراد نسبت به کاربرد بالینی هر سؤال و دروس مختلف علوم پایه با پرسشهایی همراه مقیاس لیکرت 5 نقطه ای ارزیابی گردید. هفتاد درصد از کارورزان، میزان دقت خود در پاسخ دهی به آزمون را زیاد و بالاتر از متوسط ارزیابی کردند. پس از تصحیح پاسخنامه ها، مشخص شد که میانگین نمرات اخذ شده در آزمون اخیر نسبت به آزمون جامع علوم پایه همین افراد 25 درصد افت داشته است. میانگین کلی نمره نگرش نسبت به کاربرد بالینی موارد مورد پرسش 56/0 ± 07/3 بدست آمد. میزان آگاهی با متغیرهای جمعیت شناختی (Demographic) مورد بررسی در افراد ارتباط نداشت، اما با نمره آزمون جامع علوم پایه خود فرد و معدل وی ارتباط معنی داری را نشان داد. نوع نگرش دانشجو نسبت به مفاهیم مورد پرسش با میزان آگاهی او مرتبط نبود. بیشترین میزان پاسخ دهی مربوط به دروس بهداشت، بافت شناسی و آسیب شناسی بوده است. کاربردی ترین سؤالات آزمون علوم پایه به نظر شرکت کنندگان، مربوط به دروس تغذیه و بهداشت و در درجه بعد، فیزیولوژی، آسیب شناسی، باکتری شناسی انگل و قارچ شناسی و زبان انگلیسی بوده است در حالی که بالاترین نمره نگرش کلی نسبت به کاربرد دروس به بهداشت، تغذیه و فیزیولوژی اختصاص یافته است. بحث: افت میزان دانسته ها پس از طی زمان عادی است ولی مقدار آن (25 درصد) بررسی بیشتری را طلب می کند. به علاوه، عدم هماهنگی بین نگرش کلی به برخی دروس (فیزیک پزشکی و ژنتیک) و کاربرد موارد پرسش شده از محتوا و میزان آگاهی از درس، لزوم دقت بیشتر در طراحی آموزشی دروس و طراحی آزمونها بر مبنای نیازهای حرفه ای را نمایان می سازد.

محیط آموزش بالینی برای دانشجویان پزشکی نسبت به محیطهای قبلی ناآشناست. به نظر می رسد تدوین برنامه ای مبتنی بر نیازهای واقعی دانشجویان برای آشنا ساختن آنها با محیط جدید به مشارکت بیشتر دانشجویان و افزایش بازده آموزشی آنها منجر شود. ابتدا نیازهای آموزشی دانشجویان در دوره بالینی، با نظرخواهی از دانشجویان سال اول بالینی و استادان با تجربه، مشخص گردید و در قالب برنامه دو روزه ای که محتوای آن برمبنای نیازها تدوین شده بود، به صورت سمینار ارائه شد. در پایان درمورد مؤثر بودن قسمتهای گوناگون برنامه از دانشجویان برنامه نظرخواهی شد. علیرغم اختیاری بودن شرکت در سمینار، اکثر شرکت کنندگان تا پایان برنامه شرکت فعال داشتند و رضایت آنان از قسمتهای مختلف برنامه درحد مطلوب بود. بحث: باتوجه به مشارکت فعال دانشجویان در فرآیند طراحی و اجرای برنامه و رضایت آنان از شرکت در دوره آزمایشی، به نظر ما این برنامه، ورود دانشجویان به محیط بالینی را تسهیل و مهارتهای اولیه لازم برای کار بالینی تا حدودی تقویت کرد. ولی به برنامه هایی با مدت بیشتر و مطالب تخصصی تری نیاز است. گرچه دوره آموزشی نشانه شناسی عملی عهده دار چنین رسالتی است، اما ضعف دانشجویان هنگام شروع دوره بالینی در این مهارتهای اولیه، عدم کفایت دوره را اثبات می کند. هماهنگی تمام مسؤولان درگیر در آموزش بالینی برای طراحی یک دوره مقدمات بالینی ضروری به نظر می رسد.

مقدمه. آشنایی دانشجویان با محیط دانشگاه و رسیدن آنها به سطحی از «نگرش»، «دانش» و «مهارت» به گونه ای که از ابتدای تحصیلات دانشگاهی قادر به کارکردهای فعال و دانشجو محور باشند، ضروری به نظر می رسید. کارگاه آموزش مهارتهای دانشجویی در سومین ماه تحصیل دانشجویان پزشکی ورودی بهمن 77 با همکاری معاونت آموزشی و دانشجویان سالهای بالاتر برگزار گردید. روش ها. محتوای کلی برنامه شامل: آشنایی با دوره های پزشکی، رویکردهای مختلف به مطالعه دروس پزشکی، آشنایی کلی با تشکیلات علمی – اجرایی در دانشگاه، یادگیری روش صحیح استفاده از کتابخانه ها و بهره گیری از سایر مکانهای آموزشی و... و روش اجرا به صورت کار گروهی و بحث عمومی بود و برای ارزشیابی کارگاه، پرسشنامه هایی پس از تایید روایی ظاهری و محتوایی طراحی و در قسمتهای مختلف برنامه به دانشجویان داده شد. یافته ها. نتایج به دست آمده نشان می دهد که بیش از 90 درصد دانشجویان از شرکت در کارگاه رضایت داشتند. همچنین نیاز به تکرار آن در دوره های بعد، برگزاری کارگاه هایی متناسب با سالهای بعد برای همین دانشجویان، مورد تاکید آنها قرار گرفت. شرایط فعلی حرفه پزشکی و همچنین آموزش پزشکی از دیدگاه دانشجویان با حالت مطلوب فاصله داشت. بحث. به نظر می رسد سنجش نیازهای دانشجویان، به خصوص دانشجویان ترمهای پایین تر، برآورده نمودن این نیازها و ریشه یابی و رفع علل بی تفاوتی تدریجی در طول سالیان تحصیل، امریست که همکاری وسیع و جدی مسؤولین را با دانشجویان به صورت سازمان یافته می طلبد.

مقدمه. دوران تحصیل دانشگاهی برای بسیاری از دانشجویان، به ویژه دانشجویان پزشکی، ممکن است همراه با خطرات و آسیبهای جدی باشد. افسردگی، اضطراب، استرسهای شدید، تغییر در سبک زندگی، مشکلات شغلی، احساس بدرفتاری از سوی دست اندرکاران آموزشی و اجرایی در دانشگاه و...، ازجمله عواملی هستند که می توانند در بروز آسیبهای روانشناختی و به تبع آن افت عملکرد تحصیلی دانشجویان مؤثر باشند. ضرورت دارد که پس از شناخت این عوامل، ازطریق مشاوره، درجهت کاهش اثر منفی آنها اقدام شود. روش ها. از بین کلیه دانشجویان مراجعه کننده به مرکز مشاوره در طول یکسال که تمامی آنها از خدمات تخصصی این مرکز برخوردار شدند، 152 نفر به عنوان نمونه گزینش گردیدند. نمونه گیری براساس دو ملاک عمده، یعنی مراجعه بیش از یک بار به مرکز مشاوره و اینکه عمده ترین مشکل مراجعه کننده، مشکلات تحصیلی بوده باشد، انجام گرفت. پس از اختصاص صدها ساعت مشاوره تحصیلی و روانشناختی، عملکرد تحصیلی گروه نمونه ازطریق مقایسه معدل ترمهای قبل از مشاوره و بعد از مشاوره آنها، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت. یافته ها. یافته های این پژوهش نشاندهنده آن بود که انجام مشاوره های تحصیلی و مراقبتهای روانشناختی به طور کلی مؤثر و مثبت بوده است، این تاثیر برای دانشجویانی که عملکرد تحصیلی ضعیف تری داشتند و پیشینه تحصیلی آنان (معدل دیپلم) بهتر و از سهمیه مراکز استانها وارد دانشگاه شده بودند، بیشتر بود؛ همچنین مجردها بهتر از متاهلین و کسانی که بیش از سه جلسه مشاوره داشتند، بهتر از افراد دیگر از مداخلات مشاوره ای تاثیر پذیرفته اند. بحث. ضرورت پرداختن به ضایعه افت تحصیلی در دانشگاه و شناخت عوامل آن، پیشگیری از آن و درنهایت مداخله برای رفع این پدیده، ایجاب می کند که دانشگاه ها چارچوب خاصی مشابه با آنچه که پژوهشگران این مقاله در پیش گرفتند، برای حل این مشکل و ارتقای کیفیت آموزش و سطح کارآمدی در دانشگاه، طراحی و اجرا نمایند. یافته های این پژوهش بر تاثیر حتمی مداخلات و حمایتهای کارشناسانه از دانشجویان در رویارویی با مشکلات محیطی، عاطفی و تحصیلی را بیش از پیش تاکید می کند.

مقدمه. موضوع ارتباط بین سبک یادگیری فراگیران و روش تدریس ترجیحی مورد پسند آنها، در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. مطالعه حاضر به بررسی این رابطه می پردازد. روش ها. در این مطالعه توصیفی – تحلیلی با استفاده از پرسشنامه سبک های یادگیری کلب، ارتباط سبک یادگیری دانشجویان ترم اول تا هشتم پرستاری با روش تدریس مورد پسند آنها، مورد مطالعه قرار گرفت. آزمودنی ها به صورت نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. یافته ها. نتایج به دست آمده نشان داد که بین سبک یادگیری و برخی روش های تدریس رابطه وجود دارد. این ارتباط در دروس عملی مشاهده نشد. بحث. توجه معلمان به سبک یادگیری دانشجویان و شناسایی آنها احتمالا در انتخاب شیوه مناسب تدریس، آنها را یاری خواهد کرد.

مقدمه. با عنایت به ضرورت درگیری فعال دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی با مطالب درسی، به منظور تعمیق هرچه بیشتر یادگیری آنان، روش آموزش با رویکرد مبتنی بر مساله در درس اپیدمیولوژی دوره عالی بهداشت MPH طراحی و نتایج آن مورد ارزشیابی واقع شد. روش ها. در این آزمایش یک گروهی، با توجیه دانشجویان نسبت به اهداف دوره، برای تحقق هدفهای درس 14، مساله ای طراحی گردید که دانشجویان در قالب گروه های کوچک سه نفری برای حل مساله تقسیم و به همکاری فعال پرداختند و نتایج کار آنها در کلاس عرضه و مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در پایان روش آموزشی بکار گرفته شده، نظریات دانشجویان در هفت حیطه ازطریق 19 سؤال بسته پاسخ با مقیاس پنج درجه لیکرت و دو سؤال باز پاسخ مورد ارزشیابی قرار گرفت. یافته ها. مشاهدات طول دوره حاکی از استقبال شرکت کنندگان از روش جدید یاددهی – یادگیری و انجام به موقع تکالیف بود و یافته های نظرسنجی نشان داد که در 7 حیطه مورد سنجش، معدل نمرات از 97/3 تا 3/4 از 5 متغیر بود. میانگین و انحراف معیار نمره رضایت مندی از روش آموزش 2/1±18 از 20 بود. بحث. مشابه تحقیقات انجام شده به وسیله سایرین، این روش یاددهی – یادگیری با محوریت دانشجو، با استقبال فراگیران مواجه شد. مشاهدات مدرس در طول نیمسال و یافته های ارزشیابی انجام گرفته حاکی از موفقیت آمیز بودن روش بود. لذا توصیه می شود روش فوق الذکر در آموزش دروس مشابه در دوره های تحصیلات تکمیلی مورد استفاده قرار گیرد.

مقدمه. در سالهای اخیر تکامل حرفه ای مدرسین به عنوان یکی از اجزاء با اهمیت نظام آموزش، مورد تاکید قرار گرفته و این موضوع درحال حاضر مطرح است که چگونه نظارتی بر فعالیتهای مدرسین معمول گردد تا بتوانند باتوجه به تحولات روزافزون دنیای امروز، در هر شرایط و با هر امکانی در انجام وظایف و نقشهای محوله موفق گردند و با مشکلات حرفه ای مقابله مناسبی داشته باشند. این پژوهش به منظور دستیابی به پاسخی مناسب برای این سؤال صورت گرفته است. روش ها. این تحقیق مطالعه ای است که در دو مرحله صورت پذیرفته. در مرحله اول مطالعه ای نیمه تجربی بر روی 372 نفر دانشجو که به طور تصادفی ساده انتخاب شدند، در دو گروه اصلی و شاهد انجام شد. مدرسین دانشجویان گروه اصلی تحت نظارت بالینی قرار گرفتند و مدرسین گروه شاهد به طور معمول نظارت شدند. سپس بهبود یادگیری دانشجویان و نیز ارزشیابی ایشان از رفتارهای حرفه ای مدرسین خود در دو گروه اندازه گیری و مقایسه گردید. در مرحله دوم الگوی نظارت بالینی مورد آزمایش درمعرض نظرخواهی 50 نفر از استادان و مسؤولان آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که به طور تصادفی ساده انتخاب گردیده بودند، قرار گرفت. یافته ها. یادگیری دانشجویان گروه اصلی به طور معنی داری از گروه شاهد بهتر بوده و نیز ایشان رفتارهای حرفه ای مدرسین خود را به میزان بیشتری مثبت ارزشیابی نموده اند) 001/0(P<. همچنین 5/62 درصد از اساتید و مسؤولین آموزشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی استان اصفهان با اجرای الگوی نظارت بالینی مطرح شده موافق و کاملا موافق بودند، 7/91 درصد با انجام خودارزیابی موافق و کاملا موافق بودند و آن را یکی از بهترین راه حلهای بهبود تدریس دانسته اند. به علاوه، اکثریت پاسخ دهندگان بر فراهم نمودن شرایط محیطی با ثبات، برکاهش تعداد دانشجو و انتخاب صحیح علمی و عملی مدرسین تاکید داشتند. بحث: اجرای نظارت بالینی می تواند بر بهبودی یادگیری دانشجویان و رفتارهای حرفه ای مدرسین تاثیر مثبت داشته باشد و لذا به عنوان یکی از راه حلهای اساسی در توسعه نظام آموزش علوم پزشکی بایستی مورد توجه قرار بگیرد.

http://www.eriche.org مرکز منابع آموزشی برای آموزش عالی، بخشی از پایگاه اطلاعاتی ERIC است که مجموعه ای ارزشمند از خلاصه مقالات، معرفی کتب، بروشورها و سایر اسناد کتبی مرتبط با آموزش عالی را فراهم نموده و همچون مجموعه مدلاین در علوم پزشکی، مرور منابع را برای پژوهشگران عرضه آموزش تسهیل می کند. امکان جستجوی پیشرفته در منابع فوق و نیز دسترسی به متن کامل برخی مقالات گزیده (در بخش ERIC Digest) مراجعه به این پایگاه را مطلوب و کارآمد می سازد. http://www.wmich.edu/evalctr این پایگاه متعلق به مرکز ارزشیابی دانشگاه میشیگان غربی است. مدیریت این مرکز را آقای دانیل استافل بیم Daniel Stufflebeam به عهده دارد که از پیشگامان و نظریه پردازان ارزشیابی آموزشی به شمار می رود. با مراجعه به این پایگاه می توانید به مجموعه ای از مقالات، پروژه ها و ابزارهای ارزشیابی آموزشی و نیز انتشارات جدید در زمینه ارزشیابی برنامه های آموزشی دست یابید. http://trochim.cornell.edu مرکز روش های تحقیق در علوم اجتماعی که تحت پوشش دانشگاه Cornell قرار دارد، مجموعه ای ارزشمند از پژوهشهای آموزشی را در پایگاه فوق ارائه می نماید. با ورود به بخش Course center می توانید ضمن آشنایی با دوره طراحی تحقیق و ارزشیابی برنامه و مشاهده جدول زمان بندی (Schedule) درس مذکور که برای دانشجویان دوره دکتری ارائه می شود، همپای دانشجویان مذکور از کتاب چند رسانه ای روش تحقیق (Knowledge base) بهره مند شده و نمونه هایی از پژوهشهای ارزشیابی را نیز دراین مجموعه ملاحظه نمایید. بخش ارزشمند دیگر در این پایگاه، selecting statistics است که بازدیدکننده را گام به گام در انتخاب آزمون آماری مناسب برای تحلیل نتایج پژوهش یاری می کند. http://edu.polyu.edu.hk مرکز توسعه آموزش دانشگاه پلی تکنیک هنگ کنگ را می توان یکی از مراکز توسعه آموزش استاندارد تلقی نمود. پایگاه این مرکز حاوی اطلاعات ارزشمندی در زمینه فعالیتهای گوناگون توسعه آموزش، ازجمله: آموزش اساتید، ارزشیابی برنامه ها و دروس، برنامه ریزی درسی و... می باشد. بازدید از این پایگاه برای مدیران و کارشناسان مراکز توسعه آموزش قابل توصیه است. گفتنی است که این مرکز اختصاص به دانشگاه پلی تکنیک داشته و طبعا جنبه های خاص مراکز توسعه آموزش در دانشگاه های علوم پزشکی در مجموعه فعالیتهای آن به چشم نمی خورد.

و اجرا می شود. این فرایندها به اختصار عبارتند از: تعیین اهداف یک برنامه، مشخص ساختن محتوا و تدارک فرصتها و تجربیات یادگیری، تعیین چگونگی اجرای برنامه و ارزشیابی آن. Core Curriculum این واژه اشاره به برنامه های آموزشی مشترکی دارد که کلیه فراگیران یک مؤسسه آموزشی بایستی آن را فرا گیرند. همچنین در معنای واحدهای درسی ضروری که در یک رشته تحصیلی بایستی ارائه شود نیز، بکار رفته است. Curriculum Vitae این واژه که اختصارا به آن «CV» اطلاق می شود اشاره به بیان جزئیات بیوگرافی فردی دارد که خود را نامزد موقعیت علمی ویژه ای کرده است. در تهیه CV تاکید بر جنبه های گوناگون فعالیتهای آموزشی و پژوهشی فرد است. اصطلاح تقریبا معادل با Resume، CV است که به بیان سوابق کاری و اجرایی افرادی اشاره می کند که خود را برای انجام یک کار تخصصی کاندیدا کرده اند. Teaching-Learning تدریس – یادگیری به عنوان محور فعالیتها و جهت گیری های یک مؤسسه آموزشی محسوب می شود. یادگیری یک پدیده مستمر در نزد فراگیران است که با واسطه تدریس و یا بدون واسطه آن صورت می گیرد. تدریس مانند فروش که مستلزم خریدار است، نیازمند به طرف دریافت کننده دارد، به این معنا که تدریس باید تسهیل کننده یادگیری فراگیران باشد و درصورت عدم تحقق یادگیری از سوی دریافت کننده، به واقع سودمند و مؤثر نبوده است. Training در زبان فارسی به «عادت دادن، سازگار ساختن و آموزش دادن» برگردان شده است. این واژه معمولا به دوره های کوتاه مدت آموزشی اطلاق می شود که در طی آن ایجاد مهارت حرفه ای خاصی در نزد شرکت کنندگان مورد نظر می باشد. همچنین این واژه اگر در معنای آموزشهای بلندمدت بکار گرفته شود، اشاره به مؤسسات آموزشی دارد که فراگیران را برای انجام مهارت خاصی آماده می کنند مانند هنرستانهای فنی و حرفه ای. Transfer در زبان فارسی این واژه به «انتقال» ترجمه شده است، اما در آموزش معنای وسیعی دارد و به واقع مهمترین خاصیت یادگیری مؤسسه ای، خاصیت انتقالی آن می باشد. ازجنبه آموزشی، انتقال هم به معنای تاثیر تجربیات یادگیری قبلی در یادگیری بعدی است و هم به معنای توانایی بکارگیری یادگیری های آموزشگاهی در محیط های واقعی و موقعیتهای واقعی است که فرد با آن مواجه می شود.