نشریه معارف عقلی
پیاپی 2 (تابستان 1385)

این مقال، حاصل گفت وگویی میان علامه مصباح یزدی، استاد فیاضی و دکتر لگنهاوسن در باب تعریف «تصور و تصدیق» از دیدگاه فیلسوفان مسلمان است.
در این نشست، اساتید معظم، براساس ترتیب زمانی، تعریف های مطرح شده برای تصور و تصدیق را بیان کرده، پس از نقد و بررسی، به وجه جامع آنها اشاره و به نقد و بررسی اشکال های مطرح شده پرداخته اند.

این مقاله به نه فرض درباره اقسام بدیهی و نسبت آنها با علم نظری اشاره کرده است و نیز به پنج دیدگاه درباره فرض قابل قبول از فرض های مزبور پرداخته و پس از نقد و بررسی آنها به این گزینه رهنمون شده که دانسته ها، نه همه نظری است و نه همه بدیهی، بلکه برخی بدیهی و بعضی نظری اند.
دراین مقاله همچنین به تفصیل از دیدگاه فخر رازی درباره بداهت همه تصورات بحث شده، و پس از پی گیری ریشه این فکر، این نتیجه به دست آمده که این نظریه متاثر از نگرش منون است. در نهایت با نقد این نظریه، امکان نظری بودن برخی تصورات اثبات گردیده است.

تفکیکیان معتقدند امامان معصوم، و به تبع ایشان اصحابشان، از فلسفه و فلاسفه روی گردان بوده اند. این مقاله با بررسی دو روایتی که تفکیکیان آنها را نشانه مخالفت امامان با فلسفه می دانند و همچنین ادله ای که تفکیکیان آنها را نشانه مخالفت اصحاب با فلسفه می شمرند نشان داده است که نه تنها ایشان با فلسفه مخالف نبوده اند بلکه شماری از اصحاب ضمن ابراز علاقه به فلسفه، و فراگیری آن، به سهم خود در تکامل این علم کوشیده اند.

با توجه به نقش تعیین کننده علوم عقلی در میان دیگر شاخه های علوم انسانی، بررسی کارشناسانه و تبیین جایگاه علوم عقلی در مهندسی ساختار علوم اسلامی برای جهان اسلام، و به ویژه برای محققان و مراکزی که نگاه دائره‎‎ المعارفی به علوم دارند، از مسائل بسیار مهم است. مبانی و فضای فکری و نوع برداشت متفکران اسلامی از آموزه های دینی امری بوده است که در تعیین موقعیت این علوم و نقض و ابرام های موجود در این زمینه نقشی تعیین کننده داشته است. این نوشتار با گذری بر مفهوم شناسی و بیان خصیصه های علوم عقلی، به تبیین و توجیه جایگاه این علوم در میان دیگر دانش ها پرداخته است.

پس از آن که ثابت شد اثولوجیا ترجمه آزاد انئادهای (Enneads) چهارم، پنجم و ششم فلوطین بوده و از آن ارسطو نیست، سهم ارسطو در خداشناسی اندک شمرده شد و صبغه طبیعی فلسفه او برجسته گشت. اما گرچه اثولوجیای معروف از آن ارسطو نیست، به گواهی رساله ای که از اسکندر افرودیسی در دست است، وی کتابی به نام اثولوجیا داشته که اسکندر در این رساله، مطالب آن را گزارش کرده است.
برخی مطالب این رساله در آثار فیلسوفان مسلمان آمده است، و از این روی، می توان گفت فیلسوفان مسلمان به این اثر توجه داشته اند، اما ظاهرا به دلیل آنکه اثولوجیای منحول ارسطو، اثولوجیای ارسطو تلقی شده بود، چندان اعتنایی به خلاصه اسکندر از اثولوجیای راستین ارسطو نکرده اند.
انتشار گزارش اسکندر از اثولوجیای ارسطو، تحول مهمی در ارسطوپژوهی معاصر پدید خواهد آورد و دوباره صبغه الهی فلسفه او را برجسته خواهد ساخت.

رساله حاضر، رساله ای است از آن اسکندر افرودیسی. این رساله در مجموعه ای از رساله های اسکندر یافت شده است که قبل از آن مقاله «فی العقل» و بعد از آن رساله «الرد علی جالینوس فیما طعن علی ارسطو...» آمده است. محل نگهداری این مجموعه کتابخانه سلیمانیه ترکیه است. غیر از نسخه یاد شده از نسخه دیگری از آن رساله آگاه نیستیم، جز رساله ای به نام «قول استخرجه الاسکندر من کتاب ثالوجیا ای الربوبیه، فی تثبیت العله الاولی» که در گنجینه نسخ خطی دانشگاه تهران دو نسخه از آن نگهداری می شود و عبدالرحمن بدوی آن را درکتاب شروح علی ارسطو مفقوده فی الیونانیه و رسائل اخری منتشر کرده است. متاسفانه این نسخه فقط دو صفحه اول رساله حاضر را تشکیل می دهد و مترجم آن نیز شخص دیگری است. مترجم رساله حاضر دقیقا معلوم نیست، اما احتمالا ابی عثمان دمشقی است، زیرا در حاشیه صفحه 61 ب از رساله حاضر نوشته شده است: «ترجمه ابی عثمان»...

کتاب شناسی ها زحمات طاقت فرسای بشر را برای ارتقای علم و دانش در گذر تاریخ انعکاس می دهند. به دلیل اهمیت این دسته از کتاب های مرجع، این نوشتار کوشیده است تا پس از بیان تعریف کتاب شناسی و اشاره ای مختصر به ضرورت تدوین آن، سیر تاریخی تدوین کتاب شناسی ها در جهان، و به ویژه دنیای اسلام و عالم تشیع، را کانون مطالعه و بررسی قرار دهد. در ضمن، اشاره کوتاهی نیز به تاریخچه آن در ایران و دوره های مختلف کتاب شناسی های اسلامی رفته است.