نشریه تامین اجتماعی
پیاپی 3 (زمستان 1378)

نویسنده این مقاله با توجه به سلطه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشورهای سرمایه داری بر سرزمین ها و کشورهایی که «در حال رشد» «جنوب» و «عقب مانده» و… خوانده می شوند، معتقد است که به واقع این سرزمین ها باید «مستعمرات» نامیده شوند و آنگاه تامل در شیوه تولید مسلط این جوامع «مستعمراتی» را ضروری دانسته و آن را بررسی کرده است. به عقیده او،از این منظر، تامین اجتماعی در «مستعمرات» برای سرمایه گذاران کشورهای سرمایه داری، موضوعی «فرعی و مزاحم» توصیف شده است. مقاله می کوشد بخشی از روابط اقتصادی را که بر موضوع تامین اجتماعی اثر گذارند، تبیین کند. به اعتقاد نویسنده در «مستعمرات» سرمایه تجاری حاکم، به علت خصلت دلالی خود، در چرخه تولید اخلال می کند و با توسعه بیکاری و کم کاری، موجبات افزایش فقر عامه را فراهم می سازد.

مقاله در مقام تبیین این مطلب است که سازوکار بازار، خود به خود تعادل های لازم را در اقتصاد و از آن جمله بین تولید و مصرف ایجاد نمی کند. از این منظر، عدالت یا تامین اجتماعی نه تنها ضرورتی انسانی ارزیابی شده، بلکه ضرورت اقتصادی هم تلقی گردیده است؛ هرچند که اگر تامین اجتماعی فراتر از امکانات تولیدی جامعه باشد، امکان سرمایه گذاری را از بین می برد و باعث توقف رشد و حتی ایجاد رکود می شود. در ادامه این نویسنده ضمن تبیین ضرورت های «عام» و «خاص» عدالت اجتماعی، تصریح می کند که وجود یک نظام کارامد تولید، شرط مقدم برای تحقق عدالت اجتماعی است؛ ضمن این که برای ایجاد تناسب بین میزان تولید و مقیاس تامین اجتماعی، وجود جامعه آزاد یا تشکیل جامعه مدنی، ضرورت تام دارد. به بیان دیگر، درک ضرورت عام و خاص اقتصادی عدالت اجتماعی و ایجاد نهادهایی چون اتحادیه های آزاد کار و اعطای حقوقی چون حق اعتصاب امکان ایجاد یک نظام بخردانه تامین اجتماعی را منطبق با مقیاس تولید جامعه ایجاد می کند.

در این مقاله، ضمن تبیین دلالت ها و ضرورت های تامین اجتماعی در جهان مدرن، به زمینه یابی جامعه شناختی و فرهنگی نظام های سنتی تامین اجتماعی پرداخته شده است. در ادامه، «نظام سنتی تامین اجتماعی» به مجموعه اقداماتی اطلاق شده که در جوامع سنتی از طریق منابع فردی یا سازمان یافته با هدف حمایت اجتماعی از آسیب پذیران و مددجویان «معین» در قالب ارائه خدمات اجتماعی، خدمات تولیدی، کمک اجتماعی و مدد معاش خانوادهآن جام شده است. مؤلف ضمن بررسی نظام های حمایت و تامین اجتماعی سنتی در ایران، سازوکارهای حمایت و تامین اجتماعی سنتی را تبیین کرده است. خانواده و نظام های خویشاوندی، یاری گری بر مبنای نظام های ارزشی و اخلاقی و هنجارهای اجتماعی، تشکل های صنفی و سازمانی، مقررات و دستورالعمل های دینی و مذهبی و سرانجام اوقاف، عمده سازوکارهای تشریح شده در مقاله هستند که نقش مهم و مؤثری در ایجاد نظم اجتماعی، کاهش ستیز های اجتماعی مبتنی بر نابرابری، و افزایش همبستگی های اجتماعی در ایران داشته اند.

این مقاله با تبیین الگوی توسعه و برنامه های توسعه در ایران، برنامه ریزی اقتصادی را در کشور مورد نقد قرار داده و می کوشد توضیح دهد که از منظر «توسعه» و «خوداتکایی» ، برداشت های کلان از منابع نفتی ایران برای صادرات و دریافت وام های کلان خارجی، و در کنار آن تحمیل فقر بر بخش قابل توجهی از مردم و کاهش سطح زندگی اکثر افراد جامعه، چه دستاوردی برای جامعه ایران داشته است. مؤلف با بررسی الگوی توسعه در برنامه اول و دوم که در آن ها تنها بخش خصوصی مورد تاکید قرار گرفته بود تغییرات ساختار اقتصاد و آثار و پیامدهای آن را ارزیابی کرده است. نویسنده مقاله، تجربه توسعه در ایران و برنامه سوم توسعه را که «تداوم الگوی توسعه ناکارامد» عنوان می شود تبیین کرده و بر این عقیده است که الگوی توسعه و راهبرد آن در شرایط ناکارامدی مدیریت توسعه اقتصادی کشور، زیان آور است؛ ضمن این که الگوبرداری از خارج و اجرای برنامه های تقلیدی توسعه، به معنای از دست دادن امکانات مادی، انسانی و زمان، برای آزمون چیزی آزموده، ارزیابی شده است

این مقاله ضمن بررسی سابقه تاریخی تعاون و تبیین واژه «تعاون» ، تعاونی های یاری دهنده جریان اقتصادی (تعاونی های ارائه دهنده خدمات و پشتیبانی کننده تولیدات) را توضیح داده است. نویسنده با تفکیک ویژگی تعاونی ها، به توضیح استراتژی اصلاحات و تحول کشاورزی و سیاست تحول در ساختار واحدهای تولیدی پرداخته و برای طراحی الگوی نظام، اجزای تشکیل دهنده آن، یعنی تولید (زمین، نیروی انسانی و سرمایه) را بررسی کرده است. در این مقاله، طراحی الگوی تعاونی های مولد بررسی گردیده و علاوه بر ویژگی های آن، شاخه های تشکل های مولد در اقتصاد مواد غذایی نیز تشریح شده است. به عقیده نویسنده، با توجه به این که بخش کشاورزی شاخه غالب اقتصاد روستایی کشور است و واحدهای تولید این بخش ، حد و ترکیب عوامل تولید نارساست، با طراحی الگوهای تعاونی می توان بهینه سازی ترکیب عوامل تولید را محقق ساخت. از این منظر، بسط شبکه های تعاونی خودجوش ، بازده عوامل تولید را افزایش می دهد و ظرفیت های بالقوه و بالفعل ساختار تامین را در جامعه بهبود می بخشد.

این مقاله، دو مبحث خصوصی سازی و تامین اجتماعی فراگیر را در پیوند با یکدیگر، و نیز مباحث «کارگستری» و «رفاه گستری» را در جهان بررسی می کند. به این ترتیب، ضمن مروری بر مباحث جدید در عرصه تامین اجتماعی و تشریح خصوصی سازی صورت گرفته در انگلستان، و نیز تبیین دیدگاه های حزب کارگر در مورد خصوصی سازی، کارنامه اقتصادی اجتماعی دوران زمامداری مارگارت تاچر در انگلستان ارزیابی شده است. بررسی مقوله خصوصی سازی در سطح جهانی از دیگر مباحث این مقاله است که از جمله موضوع خصوصی سازی بنگاه ها و سازمان های دولتی و مالکیت شخصی سهام شرکت های تولیدی و خدماتی را شامل می گردد. این بحث به طور مشخص و علاوه بر موارد پیشین در آفریقا، کشورهای اسکاندیناوی و ایالات متحده نیز پیگیری و تشریح شده است. نویسنده همچنین سیاست کارگستری و خاستگاه های ارزشی آن در آمریکا و نتایج این سیاست را مورد ارزیابی قرار می دهد. به عقیده او، هم لیبرال ها و هم محافظه کاران، اشتغال را موجب رهایی از فقر می دانند. نویسنده برقراری مجدد و تجدید مباحث دولت رفاه گستر را نیز تشریح کرده که از این منظر، اساسی ترین تغییر و جا به جایی از حوزه حکومت مرکزی به سوی حوزه اقتدار روز افزون فرد، جریان دارد.

این مقاله، نظام بیمه درمانی کنونی ژاپن را تشریح کرده، سابقه کار این نظام و نیز مبانی فکری ناظر بر اصلاحات و مسیر تحولات آینده را توضیح می دهد. همچنین در آن، جزئیات اصلاحات صورت گرفته در سال 1997 مطرح شده و به گام های دیگری که باید در مسیر اجرای یک برنامه اصلاحی در نظام بیمه درمانی ژاپن برداشته شود، اشاره شده است. مبانی فکری اصلاحات مزبور نیز مورد توجه نویسندگان مقاله قرار گرفته است. به عقیده آنان، دگرگونی های شدید و اخیر در ساختار جمعیت، اهمیت نظام مراقبت های درمانی را مضاعف ساخته است. از این رو، اجرای یک برنامه جامع اصلاحی در نظام بیمه درمانی ژاپن، به خصوص بر اثر شتاب پیر شدن جمعیت، کاهش نرخ زاد و ولد و بحران مالی طرح های بیمه درمانی، ضرورت یافته است.

این مقاله ابتدا با بررسی نقش و مقصود ترتیبات رسمی و غیررسمی مربوط به تامین اجتماعی، تمایز بین تامین اجتماعی به عنوان یک ابزار، و حمایت اجتماعی به عنوان یک هدف را در سیاستگذاری به اجمال بررسی کرده و آنگاه برخی از مشکلات اساسی که در قاره آسیا رویاروی تامین اجتماعی قرار دارد، تبیین شده است. نویسنده در ادامه، مدارک و شواهد موجود در مورد ارتباط بین رشد اقتصادی، حمایت اجتماعی و تامین اجتماعی را بررسی کرده، به تبعات رابطه مزبور برای آسیا نیز می پردازد. در قسمت های بعدی، تحولات مربوط به تامین اجتماعی در آسیا از سال 1996 بررسی شده و برخی موضوعات اساسی و مکرر، شناسایی گردیده است. اشکال جدید تامین اجتماعی، تدابیر لازم برای افزایش تبعیت از برنامه های تامین اجتماعی، توسعه نقش مزایای زایمان، اصلاحات در واکنش نسبت به سالخوردگی جمعیت، و بهبود کارایی و نحوه ارائه خدمات از دیگر مطالب مطرح شده در این مقاله اند.

این مقاله، ابتدا زمینه تاریخی بیمه اجتماعی در عربستان سعودی و نیز نظام موجود بیمه اجتماعی در این کشور و برنامه های مربوط به آن را تشریح می کند و سپس به ویژگی های نظام بیمه اجتماعی در عربستان و گستره پوشش بیمه می پردازد. آنگاه مراقبت ها و مقرری های مربوط به سوانح شغلی، از جمله مراقبت های درمانی جامع، از کار افتادگی کلی و جزئی، تعیین میزان معلولیت و معاینات ادواری، مقرری برای شخص مراقبت کننده، کمک عائله مندی، غرامت مقطوع، مقرری بازماندگان ایتام و کمک هزینه کفن و دفن توصیف گردیده است. در ادامه مقاله، مقرری های بیمه مستمری سالانه، از جمله مستمری بازنشستگی و شرایط آن، مستمری بازنشستگی معلولیت غیرشغلی و شرایط لازم، و حق مستمری بازماندگان، بیان می شود. چگونگی تامین بودجه در عربستان، هزینه های اداری سازمان بیمه اجتماعی و نحوه مدیریت نظام بیمه اجتماعی نیز در مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در پایان مقاله، نویسنده اصلاحات نظام بیمه اجتماعی عربستان را به اجمال بیان کرده است.

این مقاله، پژوهشی است در مورد مراسم «زار» که به صورت دسته جمعی در سراسر سواحل خلیج فارس و دریای عمانآن جام می شود. این مراسم به قصد شفای بیماران و بیرون راندن «ارواح خبیث» از تن بیماران برگزار می گردد. مقاله، شرح گونه ای است از این مراسم که در روستای سلخ قشمآن جام شده است. دکتر زند مقدم کوشیده در گفتگو با درویش سالم، راهبر این مراسم، آگاهی های ضروری را برای شناخت و درک چگونگیآن جام گرفتن این آیین ها وانواع زارها (یا بادها) ارائه دهد. همچنین چگونگی تحول این مراسم طی قرن ها و آمیختن آن با اعتقادها و باورهای بعضی طریقت های درویشی و عرفانی، تبیین شده است. در پایان مقاله ، گفتگویی دیگر با ملای آبادی «به پاتان» (واقع در دره سرباز بلوچستان) آن جام گرفته که همانندی و البته تفاوت های باورهای موجود در خصوص این طریق آیینی را در بلوچستان و قشم آشکار می سازد.

در این مقاله، وضع زنان خانه دار ایرانی در دوران گذار مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده در ابتدا مشخصات «دوران گذار» را بیان می کند و آنگاه با بررسی نقش و اهمیت زنان در کارهای خانگی، به ریشه یابی ترس و ناامنی در قوانین ناظر بر خانواده می پردازد. نویسنده معتقد است زنان ایرانی شریک اموال شوهر نیستند، امنیت مالی و اجتماعی ندارند، در صورت طلاق همه امکانات رفاهی را از دست می دهند، در صورت فوت شوهر، خطر بی خانمانی آن ها را تهدید می کند، و نمی توانند آزادانه از فرصت های شغلی استفاده کنند. از این منظر، مؤلف در مقام پاسخ به پرسش «چه باید کرد؟» برمی آید و «تنها چاره» را لزوم توجه خاص به «سیاست های حمایتی تامین اجتماعی» زنان خانه دار اعلام می کند.