مجله علوم انسانی
پیاپی 67 (بهمن و اسفند 1385)

قرآن کریم به عنوان کتاب تشریع یا کتاب تدوین خدای تعالی، همسان با جهان آفرینش، که کتاب تکوین الهی است، ظهور و بطون و طبعا ابعاد گسترده ای از لایه های معنایی و سطوح معرفتی دارد.
شناخت و درک کامل این ظهور و بطون و تمامی ابعاد گوناگون لایه ها و سطوح معنایی تنها به صاحب و خالق هر دو کتاب یعنی خدای تعالی، اختصاص دارد. از این رو، آدمیان با همه زیرکی و هوش و استعداد و تجربه و نبوغشان در طی گذر زمان، صرفا با برخی ابعاد و بخشی از لایه ها و سطوح معنایی، آن هم عمدتا با سطوح ظاهری، می توانند آشنا شوند.
به موازات دو کتاب یاد شده، خدای تعالی کتاب دیگری به نام کتاب نفس دارد که صورت کمال یافته آن، همان انسان کامل است که می تواند نسخه جایگزین هر دو کتاب پیشین باشد.
پیامبران الهی نمونه های انسان کاملند و پیامبر اکرم(ص)، کاملترین و تعالی یافته ترین انسانی است که در نظام آفرینش به عرصه وجود پا نهاده است.
همان گونه که شناخت و درک تمام ابعاد دو کتاب یاد شده برای انسانها، مقدور نیست، درک و شناخت همه ابعاد این کتاب اخیر الهی نیز میسر و ممکن نخواهد بود.
از سوی دیگر، این سه کتاب الهی، که با یکدیگر موازی است، هر کدام می تواند دو کتاب دیگر را بنمایاند و در صورت مطالعه هر کتاب، می توان به دو کتاب دیگر نیز معرفت یافت.
قرآن کریم، یعنی همان کتاب تدوین، که از خزانه غیبی علم الهی برای هدایت بشریت فرود آمده، بهترین منبع شناخت کتابهای الهی، بلکه بهترین منبع هر شناخت دیگری است که آدمی در مسیر هدایت و سعادتش به آن نیاز دارد.
این شماره نشریه به مباحث قرآن پژوهی اختصاص دارد که با عنوان ویژه «پیامبر اعظم(ص) در قرآن کریم» منتشر می شود. در این ویژه نامه، گوشه هایی از ابعاد بیکران آن وجود شریف مورد مطالعه و تحقیق قرار می گیرد تا به حکم قرآن به آن اسوه متعالی تاسی جوییم.
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید

اسلام برای تربیت وتکامل انسان، نظامهای متعدد از قبیل نظام حقوقی و قضایی،نظام تربیتی،نظام اقتصادی و نظام سیاسی و...پیش بینی کرده است.در این میان، نظام سیاسی جایگاه ویژه ای دارد. نظام سیاسی اسلام بر مفهوم عمیق و دقیق ولایت مبتنی است. در عصر حاضر، عده ای تحت تاثیر اندیشه های سکولاریستی غربی بطور کلی منکر نظام ولایی گردیده و حتی ولایت و حکومت پیامبر(ص)را بشری و غیر مرتبط با رسالت الهی و دینی آن بزرگوار دانسته اند. با توجه به اهمیت بحث ولایت و حکومت در اسلام،این مقاله به بررسی و نقد این اندیشه پرداخته است و با استناد به آیات قرآن کریم، اثبات می کند که حکومت و رهبری اجتماعی از لوازم قطعی و جدایی ناپذیر ادیان آسمانی بویژه دین اسلام است.

پیامبر اسلام اولین مفسر قرآن است. در آیات قرآن کریم بر ضرورت و تبیین آیات الهی توسط پیامبر تصریح شده است. ساختار برخی آیات قرآن بویژه در بخش مربوط به احکام دینی، که کلی و مجمل، مطلق و عام است، این ضرورت را خاطرنشان کرده است. پیامبر(ص) با توجه به این ضرورت در دو سطح عام و خاص، آیات را تفسیر کرده است. در بخش خاص، امام علی(ع) به عنوان شاگرد و صحابی ویژه، تمام معانی قرآن را از ایشان فرا گرفت. تفسیر پیامبر به شرط احراز آن بر مبنای معیارهای دقیق حدیث شناسی، حجیت دارد. در این مقاله، ضمن واکاوی نظریات گونه گون و با استناد به منابع مختلف به موارد یاد شده پرداخته شده است.

عصمت انبیا(ص) ضامن تحقق فلسفه بعثت آنان است و در سه حوزه دریافت و ابلاغ وحی و اعتقاد و عمل بر اساس وحی مورد بررسی قرار گرفته است. پس از بحث لغوی درباره عصمت، تعریف آن از دیدگاه متکلمان، مورد جرح و تعدیل واقع، و تعریف برگزیده، عرضه شده است. در این نوشتار به عنوان مقدمه ای بر عصمت رسول خدا(ص)، بحثی عقلی درباره عصمت انبیا مطرح و آنگاه به دلایل قرآنی آن پرداخته شده، و ضمن رد شائبه دور بودن اثبات عصمت رسول خدا(ص) با قرآن کریم با استنادات قرآنی، عصمت آن حضرت اثبات شده است. همچنین دیدگاه دانشمندان درباره آیاتی که کلمه ذنب را به رسول خدا(ص) نسبت داده اند، نقد و بررسی گردیده است.

مهمترین مبنای دینداری و دین باوری در ادیان آسمانی وحیانیت آموزه ها و دستورهای پیامبران خداست که انکار آن با انکار نبوت و ایمان دینی مساوی است.
وحی نبوی اقسام و مراتب چهارگانه ای دارد که سه قسم نخست آن، وحی کلامی است. وحی کلامی شامل وحی مستقیم خدای تعالی به پیامبر، وحی از پس پرده به پیامبر و وحی به واسطه فرشته یا جبرئیل امین است. مرتبه چهارم، وحی به پیامبر در عالم رؤیاست.
در میان این چهار قسم وحی نبوی، مرتبه نخست، که خدای تعالی بی واسطه به طور مستقیم با پیامبر خود سخن می گوید، عالیترین قسم وحی نبوی است که تحمل آن بر پیامبران بزرگ نیز بسیار سنگین و گران بوده است. پیامبر اسلام(ص) از همه اقسام چهارگانه وحی نبوی بهره مند بوده که مرتبه نخست آن برای آن حضرت نیز بسیار سنگین و گران بوده است. قرآن کریم عمدتا به واسطه جبرئیل امین یعنی قسم سوم وحی نبوی نازل شده است. قرآن کریم مصداق عالیترین اقسام وحی نبوی است که هم تمام محتوا و معانی آن و هم همه الفاظ و عبارات آن از سوی خدای تعالی وحی شده است.
در این مقاله معانی لغوی و اصطلاحی وحی و کاربرد آن در قرآن و سپس انواع وحی اصطلاحی یا وحی نبوی مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و به طور ویژه، انواع وحی هایی که بر پیامبر اکرم(ص) نازل گردیده، کاوش شده است.

خدای تعالی در قرآن کریم بنا به حکمت خویش برای رفتار با اهل کتاب به پیامبر(ص) و نیز مؤمنان دستورهایی داده است. سیر نزولی آیاتی که در بردارنده این دستورهاست. از پیشی گرفتن مدارا بر شدت در رفتار با اهل کتاب، حکایت دارد. دستور به رفتارهای مداراجویانه را می توان در فرمان به مجادله احسن، فراخوانی به مشترکات دینی، دعوت به عفو و گذشت و شکیبایی، دوری از لجاجت و موکول کردن امور به خدای تعالی یافت. پس از طی مدارا برخوردها متفاوت می گردد؛ به گونه ای که فرمان به پیروی نکردن و دوست نگرفتن از آنان صادر شده به عیبجویی های آنان پاسخ داده، و از پیامبر(ص) خواسته می شود برای آنان اندوهگین نباشد و سرانجام، فرمان مبارزه با اهل کتاب و دریافت جزیه صادر می گردد.

مجله علوم انسانی دانشگاه امام حسین(ع) در راستای گسترش پژوهشهای عمیق در حوزه مباحث تخصصی علوم انسانی بویژه در دو گرایش تعلیم و تربیت اسلامی و مدیریت از تمام پژوهشگران، اندیشمندان، استادان محترم حوزه و دانشگاه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای چاپ مقالات علمی و پژوهشی در محورهای ذیل به همکاری دعوت می کند..