مجله علوم انسانی
پیاپی 68 (فروردین و اردیبهشت 1386)

به رغم اینکه پیامبر اکرم(ص) به عنوان حاکم، احکام حکومتی متعددی صادر کردند و با توجه به اینکه روایات زیادی تحت عنوان «فرض الله » و فرض النبی(ص) در مجامع روایی نقل شده است، آیا آن حضرت در جایگاه تبلیغ و به عنوان مبلغ احکام الهی، حق تشریع حکم کلی الهی را داشته اند یا خیر؟ این نوشتار، حق تشریع در احکام الهی و تفویض این حق به رسول اکرم(ص) را در موارد محدودی تایید میکند. با این تاکید که شارع بودن پیامبر(ص) در طول شارع بودن خداوند است. در نتیجه آن حضرت هم شارع بودند و هم شارح؛ ضمن اینکه تشریعات او با اجتهاد به معنای مصطلح فقهی متمایز است.

از جمله مسائلی که مسلمانان باید بدان اهتمام ورزند، مسئله تکریم و بزرگداشت مقام پیامبر اکرم(ص) است. خداوند، پیامبران و در راس همه آنان نبی معظم اسلام را کاملترین انسانها یافت؛ آن گاه ایشان را به مقام نبوت برگزید.
خلق عظیم نبوی به همراه عصمت از لوازم موفقیت اوست که در اجرای وظایف رسالت و استفاده امت از آموزه های دینی کارامد بوده، رعایت اصول و ضوابط اخلاقی و نگهداشت حریم او در گفتار و کردار و پندار از سوی مؤمنان مورد تاکید قرآن است.
در مواردی برخی از صحابه به دلیل رشد نایافتگی و عدم درک جایگاه آن حضرت(ص) اقداماتی ناشایست کردند که موجب نزول آیاتی از قرآن شد و در مواردی خداوند ابتدائا تذکراتی در این زمینه میدهد تا هیچ گونه مانعی در استفاده از تعالیم پیامبر(ص) برای مسلمانان بر جا نماند. این امر مختص به زمان حیات ظاهری آن حضرت(ص) نیست؛ زیرا این احترام به جسم او نیست بلکه به فضایل اوست. از طرفی او خاتم انبیا است و همواره باید عظمت او مطرح شود و تعظیم او برقرار باشد. این مقاله پژوهشی درباره مصادیق این حرمتگزاری در قرآن است.

مکتب توحیدی رسول خدا(ص)، دشمنی سردمداران شرک و بیعدالتی را بر انگیخت و آنها ناامید از حذف فیزیکی میراث جاودانه رسول خدا(ص) به نبردی پنهان و فکری به منظور تحریف حقایق ناب آن روی آوردند. ورود اسرائیلیات و احادیث وضعی در مجموعه های روایی مسلمین از جمله این اقدامات فکری بود. یکی از این روایات جعلی برای تخریب چهره رسول خدا(ص) و تحریف محتوای وحی، افسانه غرانیق بود که امروزه مستشرقان برای مخدوش ساختن اعتبار اسلام در عصر بیداری امت اسلام از آن بهرهبرداری میکنند. این نوشتار پس از نقل داستان غرانیق از تاریخ طبری با سه روش منطقی – عقلانی، تفسیری- قرآنی و تاریخی - روایی آن را مورد بررسی و تحقیق قرار داده و به این نتیجه رسیده است که این داستان افسانهای ساختگی بیش نیست و با دلایل عقلی عصمت انبیا و روح کلی حاکم بر آیات قرآن و منطق حدیث شناسی ناسازگار است.

جوامع بشری در گذر تاریخ به پیچیدگی های افزونتر تمدنی دست می یابند و در این راستا مقوله های تمدنی همچون سیاست، اقتصاد، فرهنگ، سبک های زندگی و فناوری های پیشرفته، تاثیرات شبکهای و چندجانبهای بر هم میگذارند. غفلت جوامع معاصر وتک ساحتنگری مدیریتی آنها و نگاه استقلالی در مقام نظر به این مقولات است که خود برانگیزاننده خیزش بحرانهای گسترده در زندگی فردی و گروهی انسان شده است. افزون بر آن، حاکمیت منطق بازار و سود،محمل از میان رفتن ارزشهای اخلاقی در هدفگذاری های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شده است.
نگرش چندساحتی قرآن و به تبع آن مدیریتی رسول اکرم(ص) و حاکمیت اصول اخلاقی بر نهادهای تمدنی در سیرۀ نبوی می تواند الگوی بیبدیلی برای چارهسازی بحران مورد اشاره باشد. این مقاله، تلاشی است در جهت نمایاندن نگرش جامع چند ساحتی به نهادهای تمدنی و هدفگذاری اخلاقی در برنامه های توسعه که از ویژگی های برجسته قرآن کریم و سیره نبوی است.

در این نوشتار تلاش کرده ایم تا با نگاهی به قرآن عظیم یا کلام تدوینی الهی و توضیحات عارفان، اندکی از مقامات معنوی پیامبر خاتم، تجلی اعظم خداوندی و قرآن تکوینی الهی در عالم امکان سخن گوییم. او گل سرسبد خلقت، سرخیل همه ممکنات، سرآمد اولاد آدم، جلوه اتم رحمانی، اسم اعظم خداوندی، منشا همه فیوضات امکانی، صادر و تعین اول عالم امکان، نور الانوار و اصل همه کلمات نوری، مظهر تام اسم « الله »، کمال عصمت، آیت کبرای حق، معنی و سر خلقت و سر نزولی از مقام هویت مطلقه است. پاره ای از مقامات معنوی آن بزرگوار با عنایت به قرآن به دست داده شده و در مقام دنی و تدلی و نیز مقام قاب قوسین او ادنی و مقام المنتهی با تامل بیشتری مرور شده است.