نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران
سال چهل و یکم شماره 7 (پیاپی 109، بهمن 1386)

در دنیای مهندسی طرح آزمایش ابزاری فوق العاده مهم برای اصلاح و بهبود عملکرد فرایندهای تولید است. در آزمایش تعیین مشخصه ها، معمولا به تعیین این که کدام متغیرهای فرایند در پاسخ اثر می گذارند علاقه مندیم. علی الاصول مرحله بعدی بهینه سازی است، یعنی تعیین حدود عوامل مهمی، که به بهترین پاسخ ممکن منجر می شود. برای تعیین متغیرهای اثرگذار در پاسخ می توان از تکنیکهای مربوط به طراحی آزمایش های (DOE) 1 برای مرحله بهینه سازی می توان از مباحث روش شناسی رویه پاسخ (RSM) 2 تکنیکهای تحقیق در عملیات (OR)3استفاده نمود. در این مقاله، به عنوان مطالعه موردی اول، شناسایی عوامل موثر بر کیفیت محصول و عمر قالب کشش گلگیر عقب پراید 141 بوسیله طراحی آزمایشها و به صورت دو طرح فاکتوریل 24 و 23 انجام می پذیرد. همچنین به عنوان مطالعه موردی دوم مسئله شناسایی عوامل موثر بر بهبود فرایند قالب گیری تزریق پلاستیک و تعیین متغیرهای وابسته به آنها در چارچوب اهدافی که در طراحی آزمایش ها دنبال می شود در قالب یک طرح فاکتوریل بررسی می شود و پس از آن مقادیر قابل قبول عوامل و متغیرهای مستقل و وابسته با استفاده از مباحث روش شناسی رویه پاسخ و تصمیم گیری چند هدفه(در هردو مطالعه موردی) محاسبه و تعیین می گردد.

این مقاله به بررسی مساله زمانبندی در محیط جریان کاری ترکیبی (Hybrid flow shop) با ماشینهای غیر یکسان و دو تابع هدف کمینه کردن میانگین دیرکردها و میانگین تاریخ تکمیل کارها می پردازد. این مساله تاکنون در ادبیات موضوع مورد بررسی قرار نگرفته است. محیط جریان کاری ترکیبی در اکثر محیطهای تولیدی از قبیل سیم سازی، فنر سازی، صنایع الکترونیک و خطوط تولید محصولات مختلف کاربرد دارد. ابتدا مدل ریاضی عدد صحیح مختلط مساله بیان می گردد و سپس سه الگوریتم ابتکاری با نامهای Cluster، H1 و H2 به منظور حل مساله توسعه داده می شوند. الگوریتم ابتکاری Cluster برای تعیین توالی کارها از خوشه بندی استفاده می کند. الگوریتمهای ابتکاری H1 و H2 نیز بر پایه قواعد SPT و EDD توالی کارها را تعیین می کنند. در ادامه نیز به مقایسه الگوریتمهای ارائه شده با یکدیگر می پردازیم که نتایج نشاندهنده برتری الگوریتم Cluster نسبت به سایر الگوریتمها است.

مدیریت ریسک یکی از فازهای مدیریت پروژه بوده و رتبه بندی ریسک های پروژه قسمت کلیدی فاز ارزیابی ریسک در فرایند مدیریت ریسک پروژه است. رتبه بندی ریسک ها با رویکردهای مختلف کمی و کیفی انجام می شوند. در این مقاله روش های مختلف تصمیم گیری چندشاخصه، به عنوان رویکردی کمی، به منظور امکان استفاده از آنها در مساله رتبه بندی ریسک های پروژه مورد بررسی قرار گرفته اند. در انتخاب روش های تصمیم گیری چندشاخصه توجه به ویژگی های روش و شرایط مساله دارای اهمیت زیادی است، در غیر این صورت حاصل شدن نتایج اشتباه دور از انتظار نخواهند بود. در انتها روش های مناسب تصمیم گیری چند شاخصه برای حل مساله رتبه بندی ریسک های پروژه معرفی شده و کاربرد این رویکرد در رتبه بندی ریسک های یک پروژه واقعی صنعت انرژی در کشور با استفاده از روش تاپ سیس، به عنوان نمونه معرفی شده است.

در این مقاله، یک سیستم لجستیکی تامین کننده/خرده فروش، به عنوان یک محیط دوسطحی مورد بررسی قرار گرفته است. در هر یک از سطوح، یک موقعیت وجود دارد؛ تامین کننده یکتا در سطح اول مسئول تامین سفارشات خرده فروش در سطح دوم می باشد. ضمنا از حالت کمبود باید اجتناب شود. در این راستا یک مدل بر اساس مدل سنتی EOQ ارائه شده است. هزینه موجودی، هزینه سفارش دهی، هزینه حمل و نقل و... در مدل منظور می گردند. در مدل، حمل چند مرحله ای در خلال دوره های سفارش دهی با تعدادی مشخص از وسایل نقلیه مجاز است. تصمیمات مدل برای مدیریت سیستم شامل تصمیمات طراحی (تعداد بهینه وسایل نقلیه مورد نیاز) و تصمیمات عملیاتی (اندازه سفارش بهینه و تعداد و مراحل حمل) می باشد. الگوریتمی جهت حل مدل ارائه گردیده است که پیاده سازی گردیده و در وب سایت این مقاله (www.PedramSahba.com) قابل دسترس و اجرا می باشد. مثال عددی و تحلیل حساسیت جهت نشان دادن قابلیت های مدل و نیز تصدیق و تعیین اعتبار آن ارائه شده است.

امروزه مساله انعطاف پذیری در سازمانها از اهمیت خاصی برخوردار است و بررسی آن به همراه کارایی و میزان عملکرد سازمان مورد توجه می باشد. تصمیم گیری در دنیای واقعی اغلب براساس داده های ذهنی و زبانی می باشد، به همین دلیل استفاده از منطق فازی در مدلسازی مناسب به نظر می رسد. در این مقاله، یک رویکرد فازی برای یک مدل توسعه یافته انعطاف پذیری سازمانی به کار می رود که این مدل، کارایی و انعطاف پذیری سازمان را تؤاما در نظر می گیرد. لذا با در نظر گرفتن این مدل در محیط فازی شرایط واقعی تری برای مساله در نظر گرفته می شود. این مساله در شرایط قطعی و در حالت فازی حل شده و نتایج حل آن ارائه شده است.

مبحث ارزیابی و انتخاب پیمانکاران در مناقصه یکی از موارد تصمیم گیری می باشد که آیین نامه ها و روش های فراوانی برای آن ارایه شده است. در ایران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور وظیفه ی طبقه بندی و تشخیص صلاحیت پیمانکاران را بر عهده دارد و در این راستا آیین نامه ی طبقه بندی و تشخیص صلاحیت پیمانکاران را تدوین کرده است. دستگاه های اجرایی با استناد به آیین نامه ی برگزاری مناقصات و با توجه به آیین نامه تشخیص صلاحیت پیمانکاران، مناقصه های خود را اجرا می نمایند. به طور کلی روند موجود به صورت چند مرحله ای است و در مرحله ی نهایی، بهترین پیمانکار با توجه به قیمت پیشنهادی به عنوان برنده مناقصه اعلام می شود. در این تحقیق یک مدل چند معیاره ارایه شده است که بتواند با در نظر گرفتن همه ی عوامل کیفی و کمی مؤثر در ارزیابی پیمانکاران، بهترین پیمانکار را برای اجرای پروژه انتخاب نماید. در این مدل 6 معیار کلی به عنوان معیارهای مؤثر در انتخاب یک پیمانکار در مناقصه ارایه شده است که بعضی از این معیارها، شامل زیرمعیارهای خاص خود نیز می باشند. در این تحقیق روش MADM فازی با استفاده از شیوه ی متغیرهای بیانی برای رتبه بندی2 و انتخاب بهترین پیمانکار در مناقصه به کار گرفته شده است.

این مقاله یک مدل شبکه عصبی تلفیقی برای پیش بینی پیک بار الکتریکی(PLF) روزانه ارائه می کند. از آنجاییکه الگوهای مشابهی در داده های پیک بار وجود دارد، خوشه‎بندی داده ها دقت پیش‎بینی ها را افزایش خواهد داد. اکثر خوشه‎بندی های ارائه شده در ادبیات بدون دلیل و صرفا شهودی بوده‎اند. در این مقاله، ما رویکرد جدیدی برای خوشه‎بندی داده ها با استفاده از دو نقشه خودسازمانده پیاپی ارائه می کنیم. یک شبکه عصبی پیشخوراند(FFNN) برای هر یک از خوشه ها جهت پیش‎بینیPLF توسعه داده شده است. جهت ارزیابی اثربخشی مدل تلفیقی پیشنهادی، پیش‎بینی بوسیله توسعه یک شبکه عصبی پیشخوراند که از داده های خوشه‎بندی نشده استفاده می کند، انجام شده است. نتایج برتری اثربخشی مدل تلفیقی پیشنهادی را ثابت می کند. همچنین، مدلهای رگرسیون خطی برای PLF توسعه داده شده است و نتایج نشان می دهد که مدل تلفیقی پیشنهادی به میزان قابل‎توجهی، پیش‎‎بینی های بهتری را نسبت به مدلهای رگرسیون خطی تلفیقی تولید می کند. لازم بذکر است که از داده های پیک بار شرکت برق منطقه ای تهران جهت آزمایش و اعتبارسنجی مدل استفاده شده است.

شبکه های عصبی به دلیل قابلیت های موجود در آنها جهت شناسایی الگوها مورد استفاده قرار می گیرند. در نمودارهای مختلف کنترل فرآیند آماری، بواسطه رخداد نوسانات طبیعی در فرآیند تولید، تشخیص صحیح و سریع الگوهای غیرطبیعی و انحرافات معنی دار در بازه زمانی کوتاه با چالش هایی مواجه است. از اینرو ارائه مدل های مبتنی بر شبکه های عصبی با هدف شناسایی و تفسیر الگوهای نمودارهای کنترل فرآیند منطقی می باشد. اکثر تحقیقات انجام شده در زمینه کاربرد شبکه های عصبی برای تشخیص الگوها در نمودار کنترل، صرفا بر شناسایی الگوها تاکید داشته و تجزیه و تحلیل و استخراج اطلاعات مفصلی را که به طور موثر در کشف علل تغییرات غیرتصادفی ضروری است مورد توجه قرار نداده اند. بعلاوه برخی از توابع مولد الگوها شرایط واقعی را به صورت کامل معرفی نمی کنند. پژوهش جاری مدلی را جهت تشخیص و بررسی الگوهای پایه و همزمان پیشنهاد می نماید. این مدل ابتدا الگوهای غیرطبیعی را شناسایی می کند؛ سپس نقطه شروع آنها را برآورد می نماید و در نهایت مقادیر پارامترهای متناظرشان را تعیین خواهد کرد. در تدوین مدل جاری بسط حیطه های کاربردی آن نیز مورد تاکید بوده است. نتایج آزمایشهای انجام شده عملکرد اجزاء مدل پیشنهادی را مناسب و مطمئن ارزیابی می کنند.

انرژی الکتریکی امروزه به عنوان یکی از ارکان مهم توسعه اقتصادی جوامع به شمار می رود. از این رو پیش بینی تقاضای آن در بخشهای مختلف اقتصادی، از جمله صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است. اکثر مطالعاتی که تا کنون در زمینه تقاضای برق در ایران صورت گرفته به روش اقتصادسنجی بوده است. در روش های اقتصادسنجی نمی توان تاثیرات سیاست های مختلف را بر تقاضای برق بررسی کرد. روش سیستم داینامیک ضمن برطرف نمودن مشکل مذکور امکان تحلیل های متفاوت و کلان را برای تصمیم گیری فراهم نموده است. از این رو در این مقاله به تحلیل تقاضای برق در بخش صنعت با این روش پرداخته شده است. ابتدا با توجه به مطالعات انجام شده در زمینه تقاضای برق بخش صنعت، عوامل مؤثر بر تقاضای برق که عبارتند از ارزش افزوده، تعرفه برق صنعتی و بهره وری تجهیزات مورد استفاده در صنعت شناخته شده و سپس چگونگی تاثیر این عوامل بر تقاضای برق مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که عامل بهره وری به عنوان یک عامل کیفی به شمار می رود، از شاخص شدت برق برای اندازه گیری آن استفاده شده است و در نهایت با توجه به این عوامل و تقسیم بندی مصارف برق صنعتی به دو دسته مصارف متغیر با تولید و مصارف ثابت و نیز مفهوم شدت برق، مدل تقاضای برق بخش صنعت با استفاده از روش سیستم داینامیک بدست آمده است. مدل برای سالهای 82-1376 اجرا شده است و برای تصدیق اعتبار آن، تقاضای برق بدست آمده از مدل با مقادیر واقعی تقاضای برق در طی این سالها مقایسه گردیده است، با توجه به پایین بودن خطای مدل مقدار تقاضای برق تا سال 1400 تخمین زده شده است.

قدرت چانه زنی یکی از موضوع های مهم در مذاکرات نفتی است. در این مقاله دو عامل موثر در قدرت چانه زنی یعنی زمان قابل تحمل تا انجام معامله و انتخابهای بیرونی هر بازیکن در نظر گرفته شده اند. روابط ریاضی مورد نیاز برای انتقال منابع قدرت در مذاکرات استخراج گردیده اند.

این مقاله مدلی اقتصادی برای نمونه گیری پذیرش دو متغیری در حالتیکه خطای بازرسی وجود دارد ارایه میکند.در اینجا مدل هزینه ای تاگوچی بعنوان مدلی برای هزینه پذیرش در حالی که توابع مشخصه های کیفی دارای توزیع نرمال با واریانس معلوم میباشند،مورد استفاده قرارمیگیرد.مدلی بهینه برای طراحی اقتصادی نمونه گیری پذیرش متغیری در حالتیکه خطای بازرسی ثابت ویا متغیر (تابع نمایی افزایشی /کاهشی)باشد،ایجاد گردیده است. زماینکه مقدار خطا بصورت متغیر تعریف میگردد مدل توانایییافتن مقدار بهینه خطا را به ازای اندازه نمونه اقتصادی اخذ شده دارا خواهد بود. در انتها آنالیز حساسیتی روی پارامترهای مدل صورت گرفته است و مثالهای عددی پس از مدلسازی مساله با نرم افزار Maple ارایه شده است.

در محیط پویا و متلاطم کسب و کارهای امروزی، شرکتهایی که در بازار جهانی رقابت می کنند، مجبور به تغییر شیوه های سنتی انجام کسب و کارهای خود می باشند. توسعه های اخیر در زمینه کاربرد فناوری اطلاعات، فرصتهای زیادی را برای رقابت در بازارهای جهانی فراهم کرده است. از آنجائیکه تجارت الکترونیکی یک عامل اساسی موفقیت شرکتها است، آنها باید تمام استراتژی های خود را مجددا بازبینی کنند و سریعا به محیط جدید الکترونیکی کسب و کار وارد شوند. سنجش آمادگی الکترونیکی، ابزاری برای اندازه گیری نرخ انتشار فناوری اطلاعات است. از آنجائیکه شرکتهای کوچک و متوسط در اقتصاد همه کشورها از جمله کشورهای در حال توسعه حیاتی هستند، باید توجه لازم به آنها شود. بسیاری از این شرکتها قوت خود را در ایجاد فرصتهای کارآفرینی با بهره بردن از قابلیتهای ایجاد شده توسط فناوری اطلاعات نشان داده اند. در این مقاله ابتدا مدلهای سنجش آمادگی الکترونیکی کشورها مرور شده اند. سپس با انجام یک مطالعه اکتشافی، مدلی برای سنجش آمادگی الکترونیکی شرکتهای کوچک و متوسط پیشنهاد شده است. در پایان با استفاده از مدل پیشنهادی، به ارزیابی و مقایسه میزان آمادگی الکترونیکی سه شرکت کوچک و متوسط ایرانی پرداخته شده است.