Journal of Medicinal Plants
Volume:4 Issue: 16, 2005

هوفاریقون با نام علمی L. Hypericum perforatum یک گیاه علفی دایمی از خانواده Hypericaceae است که بومی غرب اروپا، آسیا و شمال آفریقا می باشد. اهمیت این گیاه در چند سال اخیر به عنوان یک داروی گیاهی به خصوص برای درمان افسردگی ملایم تا متوسط به طور قابل توجهی افزایش یافته است. ترکیبات موثر اصلی این گیاه شامل هیپرفورین (یک فلوروگلوسینول پرنیله شده) و هیپریسین (یک نفتودیانترون) می باشد. البته ترکیبات موثر بیولوژیکی دیگری نظیر فلاونویید و تانن نیز در این گیاه وجود دارد. هرچند هیپریسین به عنوان یک ترکیب کلیدی در اندازه گیری کیفیت و ارزیابی هوفاریقون مورد استفاده قرار می گیرد ولی مطالعات اخیر نشان داده که هیپرفورین ممکن است عامل ضدافسردگی این گیاه باشد. به هر حال، هوفاریقون یک گیاه پرفروش است که دارای جایگاه ارزشمندی در بازارجهانی می باشد.

جنس Salvia متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) و شامل 700 تا 900 گونه در سرتاسر جهان می باشد. در ایران 57 گونه از این جنس شناسایی شده که تعدادی از آنها بومی می باشند. گیاهان متعلق به این جنس دارای خواص دارویی بوده و در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرند.
در این مطالعه مواد تشکیل دهنده موجود در اسانس حاصل از دو اندام برگ و گل های دو گونه Salvia جمع آوری شده از منطقه بروجرد مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند.
دو گونه Salvia syriaca L. و Saliva reuterana Boiss. در خردادماه 1383 از منطقه بروجرد جمع آوری و پس از خشک کردن در سایه، از برگ ها و گل های آنها به طور جداگانه به روش تقطیر با آب با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس گیری شد. اسانس به دست آمده با دستگاه GC/MS مورد بررسی قرار گرفت.
مواد اصلی در اسانس برگ های S. reuterana شامل بتا کاریوفیلن (14/13 درصد)، اسپاتولنول (39/12 درصد) می باشد. ولی در برگ های گونه S. syriaca اسپاتولنول (63/18 درصد)، بورنیل استات (49/10 درصد)، آلفا کادینن (25/10 درصد) و دلتاالمن (91/7 درصد) به وفور یافت می شوند.
همچنین مواد اصلی اسانس گل های S. reuterana شامل بتاکاریوفیلن (00/15 درصد)، ایزواسپاتولنول (75/7 درصد)، بورنیل استات (85/5 درصد) و بتاالمن (98/5 درصد) و در گل های گونه S. syriaca اسپاتولنول (39/21 درصد)، بورنیل استات (57/9 درصد)، جرماکرن ب (37/8 درصد)، آلفاپینن (12/6 درصد)، دلتاکادینن (75/5 درصد) و دلتاالمن (34/5 درصد) بیشترین میزان مواد را به خود اختصاص می دهند.
یافته های این مطالعه نشان می دهد که ترکیبات موجود در اسانس برگ ها و گل های نمونه های مورد بررسی متفاوت بوده و حتی محل تجمع یک ماده (اسپاتولنول) در دو گونه مختلف نیز متفاوت است. ماده عمده موجود در گونه S. reuterena بتاکاریوفیلن و ماده عمده موجود در گونه S. syriaca اسپاتولنول می باشد. مواد عمده شناسایی شده عبارتند از: بتا کاریوفیلن، اسپاتولنول، جرماکرن ب، بورنیل استات و دلتاالمن.

گیاه علفی کاه مکی به عنوان یکی از گندمیان معطر در بخش هایی از نواحی گرمسیری جنوب ایران به صورت خودرو پراکنش دارد. از اسانس گونه های مختلف Cymbopogon در طیف وسیعی از صنایع دارویی، آرایشی، بهداشتی و غذایی استفاده می شوند.
مطالعه تغییرات کمی و کیفی اسانس گونه مذکور در شرایط مزرعه و رویشگاه طبیعی. طی این تحقیق در سال 1382 اندام هوایی و ریزوم های این گیاه از رویشگاه طبیعی آن در استان هرمزگان جمع آوری و برای مطالعه به پژوهشکده گیاهان و مواد اولیه دارویی دانشگاه شهید بهشتی انتقال یافت. پس از کاشت ریزوم ها در یک کرت آزمایشی و برداشت اندام هوایی آنها در مرحله گل دهی کامل، اسانس آنها مشابه نمونه رویشگاهی به روش تقطیر با آب استخراج گردید. نوع ترکیب ها به همراه مقادیر آنها بوسیله روش های گازکروماتوگرافی (GC) و گازکروماتوگرافی کوپل شده با طیف سنج جرمی (GC-MS) تعیین و مورد مقایسه توصیفی قرار گرفت.
بازده اسانس این گونه به ترتیب 0.9 و 1.2 درصد حجمی به وزنی برای نمونه رویشگاهی و زراعی محاسبه گردید. در اسانس دو نمونه رویشگاهی و زراعی به ترتیب تعداد 40 و 33 ترکیب شناسایی شدند. ترکیب های piperitone (48.9 درصد و 56.7 درصد)، α-terpinene (13.8 درصد و 14.2 درصد)، limonene (6.3 درصد و 7.5 درصد) و elemol (3.8 درصد و 4 درصد) به ترتیب برای نمونه رویشگاهی و زراعی بالاترین مقدار را دارا بودند.
نتایج حاکی از آن است که ترکیب های غالب در اسانس نمونه زراعی نسبت به نمونه رویشگاهی از نظر کمی افزایش یافته است در حالی که برخی از ترکیب ها در اسانس نمونه زراعی کاهش یافته یا حذف شده اند.

رادیکال های آزاد به خصوص گونه های اکسیژن فعال با ایجاد خسارت به بیومولکول هایی همچون DNA، پروتئین ها، آنزیم ها و یا لیپیدهای غشایی می توانند اختلالاتی را ایجاد کنند. پراکسیداسیون لیپیدها در ذره LDL و دیواره سلول های کبدی در تشکیل آترواسکلروز و بیماری کبدی و همچنین قندی شدن غیر آنزیمی پروتئین ها در کمپلکس شدن دیابت نقش دارند. عدم تعادل سیستم آنتی اکسیدانی و اکسیدانی می تواند باعث بروز اثرات مخرب رادیکال های آزاد در طولانی مدت گردد. در این مطالعه اثرات آنتی اکسیدانی بعضی از چاشنی های معروف از جمله زردچوبه و زعفران بر اختلالات ذکر شده بررسی گردید.
ابتدا چاشنی گیاهان مورد بررسی تهیه و پس از شناسایی هرباریومی عصاره گیری شد. هپاتوسیت های موش تهیه گردید. آنگاه در مجاورت t- بوتیل هیدروپرکساید 5/1 میلی مولار قرار گرفت و میزان مالون دی آلدیید محصول پراکسیداسیون لیپید در حضور و غیاب عصاره گیاهی و میزان آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز (AST) آزاد شده نیز ناشی از پراکسیداسیون لیپیدهای غشایی اندازه گیری گردید. تغییرات گلیکوزیلاسیون هموگلوبین و اکسیداسیون LDL نیز در حضور و غیاب عصاره ها بررسی گشت و میزان درصد مهار اکسیداسیون نسبت به کنترل محاسبه گردید.
نتایج این مطالعه نشان داد که زردچوبه در غلظت 10μg/ml میزان مالون دی آلدیید را 8/28 درصد، تولید AST را به میزان 53/25 درصد و در غلظت μg/ml 1 میزان قندی شدن هموگلوبین را 85/25 درصد مهار می کند. اثر زردچوبه بر مهار اکسیداسیون LDL در غلظت μg/ml 1 بسیار چشمگیر بود. زعفران نسبت به زردچوبه اثرات مهاری محسوسی در هر سه سیستم مورد آزمایش از خود نشان نداد.
بحث: این مطالعه نشان داد که زردچوبه در غلظت های به کار برده شده در هر سه سیستم اکسیداتیو اثرات مهاری آشکاری دارد و در مقایسه با زعفران آثار ضداکسیداسیون LDL و ضدگلیکوزیلاسیون هموگلوبین و حفاظت کننده از سلول های کبدی را دارا می باشد و می توان به عنوان آنتی اکسیدان و مکمل غذایی جهت بیماران دیابتیک، کبدی و افراد مستعد به آترواسکلروز مورد استفاده قرار گیرد.

گیاه Dracocephalum polychaetum Bornm. ازخانواده نعناعیان، یکی از گونه های بومی ایران از جنس Dracocephalum می باشد و تاکنون گزارشی از مواد تشکیل دهنده این گونه انجام نگرفته است. این گیاه در طب سنتی منطقه کرمان به دلیل بوی خوش و به عنوان ضد دل درد با نام مفرو استفاده می شود.
در این بررسی مواد تشکیل دهنده اسانس و فلاونوییدهای گیاه مورد مطالعه قرار گرفته اند.
سرشاخه هوایی خشک و پودر شده گیاه با روش تقطیر با آب داغ با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس گیری شد و اسانس حاصل با دستگاه GC-MS مورد تجزیه قرار گرفت. شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده بر اساس مقایسه طیف های جرمی استاندارد و استفاده از ضریب بازداری و تزریق استاندارد صورت گرفت. عصاره متانلی گیاه روی سیلیکاژل PTLC کروماتوگرافی گردید و دو فراکسیون جدا شد. ساختمان این دو ترکیب با استفاده از طیف UV و H-NMR تعیین گردید.
گیاه دارای 3/1 درصد اسانس زرد کمرنگ می باشد که درصد عمده آن را مونوترپن ها تشکیل می دهند. اجزای اصلی شامل: پریل آلدیید (حدود 70 درصد) و لیمونن (حدود 17 درصد) می باشد. دو آگلیکون فلاونی آپی ژنین و لوتئولین در عصاره متانلی سرشاخه های هوایی گیاه وجود دارد.
بحث: اسانس ها و فلاونوییدها معمول ترین مواد شیمیایی گونه های دیگر Dracocephalum می باشند. درصد اسانس در D. polychaetum در مقایسه با سایر گونه ها بالاتر است و پریل آلدیید تاکنون در هیچ گونه ای از Dracocephalum گزارش نشده است. فلاون های آپی ژنین و لوتئولین در سایر گونه های این جنس نیز وجود دارند.

گیاه جعفری معطر (Tagetes minuta L.) یکی از اعضای خانواده Asteraceae می باشد که بومی آمریکای جنوبی بوده و از آنجا به سایر نقاط جهان گسترش یافته است و هم اکنون در هر پنج قاره جهان یافت می شود. این گیاه دارای استفاده های فراوانی در فرهنگ مردم بومی آمریکای جنوبی و آفریقای شرقی دارد که از جمله این استفاده ها دورکنندگی حشرات، طعم دهنده و چاشنی می باشد. مطالعات زیادی بر روی این گیاه گزارش شده است ولی مطالعه روی اثرات ضدلارو و پشه ناقل مالاریا گزارش نگردیده است.
در این مطالعه عصاره هگزانی گیاه با استفاده از روش خیساندن تهیه و سپس ترکیبات تشکیل دهنده عصاره حاصل توسط دستگاه GC/MS شناسایی و تعیین گردید. همچنین اثر ضد لارو پشه آنوفل استفنسی عصاره هگزانی گیاه مورد بررسی قرار گرفت.
بازده کار عصاره گیری با روش خیساندن با حلال هگزان 6/2 درصد وزنی – وزنی بود. شانزده ترکیب که شامل 4/93 درصد کل عصاره بود شناسایی گردید. سیس- بتا- اوسیمن با 39/43 درصد کل عصاره، عمده ترین ترکیب بود. LC50 و LC90 عصاره بر علیه لارو پشه آنوفل استفنسی به ترتیب 1517/3 میلی گرم بر لیتر و 9167/11 میلی گرم بر لیتر تعیین گردید.
بازده میزان روغن فرار حاصل از روش استخراج با هگزان بالاتر از روش تقطیر با آب جوش و غلظت ترکیب عمده آن (سیس – بتا- اوسیمن) نیز بیشتر است. LC50 و LC90 عصاره هگزانی از مشابه مربوط به روغن فرار حاصل از تقطیر با آب داغ بیشتر است و با غلظت بیشتری دارای اثر مشابه می باشد.

توجه و علاقه فزاینده به جایگزینی نگهدارنده های شیمیایی (ضدمیکربی و ضداکسیداسیون) با انواع طبیعی، موجب مطالعات زیادی در مورد منابع گیاهی و جستجوی انواع عصاره ها و اسانس های گیاهی شده است، تا بتوان جایگزینی مناسب و طبیعی برای نگهدارنده های شیمیایی پیدا نمود. برای اثبات کاربرد اثرات نگهدارندگی (ضد میکروبی) انواع اسانس های گیاهی، مطالعه اثرات آنها بر روی عوامل میکربی بیماری زا و فساد مواد غذایی، ابتدا در مدل های آزمایشگاهی و سپس در مدل های غذایی لازم و ضروری می باشد.
در این مطالعه، اثرات اسانس آویشن شیرازی بر روی لگاریتم درصد احتمال رشد باسیلوس سرئوس در یک محیط آبگوشت قلب و مغز متاثر از غلظت های مختلف (صفر، 005/0، 015/0، 03/0 و 045/0درصد) اسانس آویشن شیرازی در طی 43 روز نگهداری در درجات حرارت نگهداری، 30، 20 و10 درجه سانتی گراد مورد بررسی قرار گرفت.
توصیفی لگاریتم درصد احتمال رشد باسیلوس سرئوس به طور معنی داری (05/p بر طبق نتایج به دست آمده، لگاریتم درصد احتمال رشد باسیلوس سرئوس با اندک افزایش غلظت اسانس کاهش پیدا کرد و اسانس مورد نظر در غلظت های اندک مورد مطالعه، دارای اثر جلوگیری از رشد معنی داری (05/p

گیاه پنج انگشت (Vitex agnus – castus L.) از خانواده شاه پسند (Verbenaceae) از گیاهان دارویی در طب سنتی ایران بوده که از آن در مواردی مثل کاهش میل جنسی و افزایش دادن میزان شیر استفاده می کرده اند. در این تحقیق اثر عصاره میوه و برگ این گیاه بر میزان سرمی هورمون پرولاکتین بررسی شده است.
عصاره به روش خوراندن، در دوران پرواستروس و شیردهی به موش های صحرایی ماده تجویز شده است. گروه های شاهد مربوط به هر دوران، به جای عصاره آب مقطر دریافت کرده اند. برای تهیه نمونه خونی از هر موش در مراحل تعیین شده (پرواستروس و روز سوم شیردهی) حیوان با استنشاق اتر بیهوش شده و پس از برداشت مقدار لازم خون از قلب آن کشته می شد. سرم خون نمونه های بالا به وسیله سانتریفوژ جدا شده و برای اندازه گیری میزان هورمون پرولاکتین سرم به روش رادیوایمنواسی (RIA) مورد استفاده قرار گرفت. نتایج آماری به دست آمده به وسیله آنالیز واریانس یگانه و چندگانه و آزمون آماری LSD با در نظر گرفتن p<0.05 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نتایج به دست آمده نشان می دهند که دوزهای mg/kg/day 70 و 10 عصاره میوه و دوز mg/day 10 عصاره برگ باعث کاهش میزان پرولاکتین در دوره پرواستروس شده ولی دوز mg/kg/day 70 عصاره برگ باعث افزایش پرولاکتین در دوره پرواستروس شده است. از طرفی هر دو دوز و هر دو عصاره باعث افزایش معنی دار میزان پرولاکتین در دوره شیردهی نسبت به گروه شاهد شده اند. افزایش میزان پرولاکتین توسط عصاره میوه در دوران شیردهی با دوز mg/kg/day 70 بیشتر از دوز mg/kg/day 10 بوده است. از طرفی در مقایسه عصاره های برگ و میوه و همچنین مقایسه دوزهای mg/kg/day 70 و 10 عصاره میوه با دوز mg/kg/day 70 در دوره شیردهی باعث بیشترین افزایش در میزان سرمی پرولاکتین شده است.
نتایج این تحقیق با مطالب موجود در طب سنتی در مورد گیاه پنج انگشت مبنی بر اینکه این گیاه باعث افزایش شیر می شود ممکن است همخوانی داشته باشد.

در ایران 7 گونه گیاه علفی یک ساله از جنس شاتره (Fumaria L.) موجود می باشد. گونه دارویی این گیاه در دنیا Fumaria officinalis می باشد که دارای خاصیت صفرابر است. گونه دارویی شاتره (Fumaria officinalis) در ایران موجود نمی باشد و گونه ای از آن که در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار می گیرد و خواص درمانی مشابهی با گونه دارویی آن دارد، گونه F. parviflora است. خواص درمانی که از این گونه ذکر شده است عبارتند از: اثر خلط آور، مدر، معرق، مقوی معده، تصفیه کننده خون، اشتهاآور، ملین، سمیت زدا، قابض، آرام بخش و موثر در رفع بیماری های پوستی.
در این مطالعه مقدار ماده موثره (فوماریک اسید) گیاه شاتره گل ریز(Fumaria parviflora) تعیین گردید.
بخش دارویی گیاه شاتره را اندام هوایی تشکیل می دهد. قسمت های هوایی گیاه در مرحله گلدهی در تیر ماه 1382 از مزرعه نمونه گیاهان دارویی پژوهشکده جهاددانشگاهی واقع در هلجرد جمع آوری گردید. گیاه پودر شده توسط دستگاه سوکسله و به ترتیب با استفاده از حلال های اتردوپترول، کلروفرم، استون و متانول عصاره گیری شد. فوماریک اسید عصاره با روش کروماتوگرافی مایع با کارآیی بالا (HPLC) تعیین مقدار گردید.
مقدار فوماریک اسید در پودر خشک گیاه معادل 0.93 درصد وزنی- وزنی تعیین گردید.