فصلنامه بیماریهای گیاهی
سال سی و هفتم شماره 3 (دی 1380)

به منظور بررسی تاثیر رقابت تراکم های یولاف وحشی با ارقام گندم، مطالعه مزرعه ای با استفاده از طرح های افزایشی انجام شد. مطالعه بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا گردید. فاکتورهای مورد مطالعه عبارت بودند از تراکم های یولاف وحشی در 5 سطح (0، 54، 124، 190، 242 بوته در متر مربع) و ارقام گندم با تراکم ثابت 250 بوته در متر مربع در سه سطح (کراس آزادی با ارتفاع 115 - 100 سانتیمتر، نیک نژاد 100 - 95 سانتیمتر و داراب 2، 85 - 75 سانتیمتر). با افزایش تراکم یولاف وحشی ارتفاع نهایی کلهی ارقام کاهش یافت ولی این کاهش از نظر آماری معنی دار بود. رقم داراب 2 بیشترین کاهش تعداد پنجه را نشان داد ضمن آنکه تعداد پنجه یولاف وحشی در رقابت با این رقم بطور معنی داری بیشتر از سایر ارقام بود. عملکرد، اجزاء عملکرد و شاخص برداشت ارقام گندم تحت تاثیر تراکمهای یولاف وحشی قرار گرفت و بطور معنی داری کاهش نشان دادند. تعداد سنبلچه در پانیکول و وزن هزار دانه یولاف وحشی در تراکم های بالا و در رقم کراس آزادی و داراب 2 بترتیب حداقل و حداکثر بود. کاهش عملکرد دانه ارقام کراس آزادی، نیک نژاد و داراب 2 در بالاترین تراکم یولاف وحشی بترتیب 66، 73 و 88 درصد بود.

در این تحقیق اثر عمق، رطوبت و دما خاک در بقاء و جوانه زنی سختینه های قارچ Sclerotinia sclerotiorum و میزان آلودگی بوته های آفتابگردان مورد مطالعه قرار گرفت. برای تولید سختینه های مورد نیاز جهت اجرای آزمایش از محیط کشت دانه های گندم خیس خورده و قطعات هویج به صورت مخلوط استفاده گردید. به منظور برری اثر عمق خاک در جوانه زنی، سختینه ها در عمق های مختلف (صفر تا 20 سانتیمتری) خاک در گلدان های پلاستیکی با و بدون حضور میزان قرار داده شدند. نتایج آزمایش نشان داد که سختینه های مستقر در عمق های صفر، دو و پنج سانتی متری خاک به ترتیب (از زیاد به کم) بالاترین درصد جوانه زنی را در مقایسه با سایر اعماق داشته اند. نتایج آزمایش تاثیر رطوبت در جوانه زنی سختینه ها نشان داد که مناسب ترین شرایط رطوبی برای جوانه زنی، آبیاری یک روز در میان برابر با رطوبت وزنی 24 درصد بوده و افزایش یا کاهش میزان رطوبت از این حد موجب کاهش قدرت تندش سختینه ها می شود. از آزمایش های اثر دما روی سختینه های جوانه زده (در دو حالت کشت در محیط کشت PDA و مایه زنی به گیاهچه های آفتابگردان) این نتیجه حاصل گردید که سختینه های جوانه زده رشد رویشی خود را در محیط کشت از دمای 30 درجه سانتیگراد به بالا از دست داده و قدرت بیماریزایی خود را از دمای 31 درجه سانتی گراد از دست می دهند. اندازه گیری میزان متوسط دما در عمق های 5 و 10 سانتی متر خاک مزارع دیم نشان داد که از شروع کشت و بروز اولین علائم بیماری (ماه های تیر، مرداد و شهریور) تا زمان برداشت دمای خاک بالاتر از 30 درجه سانتی گراد بوده سات نتیجتا چنین به نظر می رسد که کاشت آفتابگردان به صورت دیم راه حل مناسبی جهت جلوگیری از خسارت بیماری باشد. در این سیستم کشت به علت کمبود رطوبت و بالابودن دمای خاک (بالاتراز (30 C سختینه های قارچ قادر به تندش و مآلا ایجاد آلودگی نمی باشند.

تنوع فنوتیپ های بیوشیمایی 54 جدایه Fusarium graninearum عامل بلایت فوزاریومی سنبله گندم با استفاده از فعالیت آنزیم های(casein) pectiase، cellulose، lipase، fatty acid esterase، gelatinase، protease? -glucosidase مورد مطالعه قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل جدایه ها در سطح تشابه 73 درصد در چهار گروه عمده قرار گرفتند. به علاوه یک نشانگر جدید ژنتیکی نیز برای این گونه مورد برسی قرار گرفت. برای این منظور یک بلوک میسیلیومی از هر جدایه به محیط حداقل (MM) حاوی یک گرم سلنات سدیم و 0.1 گرم تائورین منتقل گردیدند. بعد از گذشت یک هفته، محیط های کشت، بطور روزانه و برای مدت دو هفته مورد بازبینی قرار گرفته، موتانتهای مقاوم به سلنات (یک ترکیب سمی آنالوگ سولفات) انتخاب شدند. این موتانت ها در دو کلاس فنوتیپی A و B قرار گرفتند. در کلاس فنوتیپ A میزان رشد پرگنه و درصد جوانه زنی اسپورها در محیط حداقل حاوی سلنات سدیم بالا بود، به گونه ای که برای موتانتهای بدست آمده درصد جوانی زنی ماکروکنیدیوم ها بین 61 تا 91 درصد (با متوسط 67%) و میزان رشد پرگنه بعد از شش روز بین 18 تا 29 میلی متر متغیر بود. در کلاس فنوتیپی B درصد جوانه زنی اسپورها پایین (کمتر از 34%) و میزان رشد پرگنه موتانتها در همین مدت بین 4 تا 12 میلی متر بود. موتانتهای این دو کلاس به کرمات مقاوم بودند. در این تحقیق هیچ موتانتی برای کلاس C که حساس به کرومات است بدست نیامد. این اولین گزارش از ایجاد موتانتهای مقاوم به سلنات با دو کلاس فنوتیپی A و B در قارچ F.graninearum می باشد. نتایج حاصل گام مهمی در بکارگیری این موتانتها جهت مطالعه ژنتیکی در قارچ F.graninearum محسوب می شود.

این بررسی در دو ناحیه از سویس به نام های Hausweid با خاک لومی ماسه ای و Longweise با خاک لومی رسی انجام شده است. در این دو ناحیه از سال 1987 آزمایش هایی انجام می شود تا اثرات دراز مدت سیستم های مختلف خاک ورزی بر تولید گیاهان زراعی بررسی شود. تناوب زراعی که همواره اعمال شده، گندم زمستانه، ذرت، گندم زمستانه و کلزا را در بر می گیرد. در سال 1996 که ذرت کاشته شده بود، اثرات خاک ورزی در سه تیمار (شخم عادی، شخم قلمه ای و بدون شخم) بر فعالیت قارچ های میکوریز در هر یک از این دو مکان و با چهار تکرار بررسی شد.
نمونه برداری از ریشه و ساقه ذرت در تاریخهای مختلف انجام شد و درجه کلونیزاسیون ریشه به وسیله قارچ های میکوریز و غلظت عناصر در برگ اندازه گیری شد. ریشه های ذرت در تیمار بدون شخم بسیار زودتر از دو تیمار دیگر به وسیله قارچ های میکوریز کلونیزه شدند و در طول فصل هم درجه کلونیزاسیون بیشتری را حفظ کردند. برگ های ذرت در کرتهای بدون شخم حاوی غلظت های بالاتری از p، Zn، Cu و غلظت کمتری از Mn در مقایسه با دو تیمار شخم خورده بودند.

برای ارزیابی میزان خسارت ویروس موزائیک رگه ای گندم (Wheat streak mosaic virus) از یکی از مزراع گندم دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز که در آن رقم مرودشت کشت شده بود بطور تصادفی نمونه برداری بعمل آمد. برای اینکار کلیه گیاهان از 10 کرت یک متر مربعی از زمین خارج و در سه گروه شدیدا آلوده، کوتوله و سالم قرار داده شدند و صفات آگرونومیکی آنها اندازه گیری شد. بین بوته های سالم و آلوده از لحاظ ارتفاع و وزن پنجه و تعداد بذر در سنبله در سطح 1% و از لحاظ تعداد پنجه در بوته در سطح 5% اختلاف معنی دار وجود داشت. عملکرد هر کرت، درصد بوته ها و پنجه های آلوده، درصد وزنی بذر آلوده و عملکرد نسبی بوته و پنجه و درصد پتانسیل عملکرد محاسبه گردید. عملکرد نسبی بوته و پنجه آلوده و سالم نیز در سطح 1% با سالم اختلاف معنی دار داشت. برای محاسبه عملکرد و درصد پتانسیل عملکرد، از 20 کرت یک متر مربعی به طریق فوق نمونه برداری و اندازه گیری انجام شد. وزن هزار دانه در دو مزرعه مجاور با شرایط یکسان با آلودگی 43% و 100% با سالم مقیاسه گردید که بترتیب 18.73 و 41.04 درصد کاهش وزن داشت. مقایسه اندازه بذور آلوده و سالم که بالاک های 3.36، 2.83، 2 و یک میلی متری جدا شده بود، نشان داد که کاهش شدیدی در اندازه بذور آلوده بوجود آمده است. در آزمایش جوانه زنی بیش از 98% از بذور گندم سالم جوانه زد، در حالیکه این مقدار برای گندم آلوده حداکثر 13% بود. ارزیابی و مقایسه عملکرد کرت ها، عملکرد نسبی بوته و پنجه و درصد پتانسیل عملکرد نشان داد که درصد پتانسیل عملکرد بهتر از سایر متغیرها میزان کاهش محصول را نشان می دهد. درصد بوته های آلوده نسبت به سایر صفات و متغیرها، همبستگی بیشتری با درصد پتانسیل عملکرد داشت. لذا رگرسیون بین درصد بوته های آلوده بعنوان شاخص آلودگی و پتانسیل عملکرد با معادله(y= 101.164-0.755x(r=0.969محاسبه گردید. این معادله برای محاسبه میزان کاهش محصول برازش بسیار مناسبی دارد. ارزیابی و محاسبات آماری نشان داد که این بیماری در کلیه صفات زراعی و اجزاء عملکرد تاثیر محسوسی می گذارد و موجب خسارت می گردد. بر اساس محاسبات انجام شده میزان کاهش محصول در یک مزرعه 100 درصد آلوده 74.38 و در مزرعه ای با آلودگی 43.67 درصد برابر با 31.83 درصد بود.

سیتولوژی Tilletia indica، عامل سیاهک هندی یا ناقص گندم با میکروسکوپ زمینه روشن و فلورسنت بررسی شد. به دنبال تقسیمهای میوز و میتوز هنگام جوانه زنی تلیوسپور، پیش میسلیومها (پرومیسلیومها) چند هسته ای مشاهده شد. پیش میسلیوم یک دسته اسپوریدیومهای اولیه نخی شکل تولید کردند که در ابتدا تک حجره ای و تک هسته ای بودند. پس از جدا شدن، تقسیم سلولی در آنها مشاهده شد، با اینحال حجره ها تک هسته ای باقی ماندند. اسپوریدیومهای اولیه مستقیما جوانه زدند و میسلیوم رویشی یا اسپوریدیومهای ثانویه سوسیسی شکل روی استریگما تولید کردند که هر دو تک هسته ای بودند. هسته های پیش میسلیوم، اسپوریدیومهای ثانویه و میسلیومهای اسپورزا اغلب نیمه گرد یا بیضوی، در صورتیکه هسته های اسپوریدیومهای نخی شکل و ریسه های رویشی کشیده بودند. میسلیوم اسپورزای جفت هسته ای (دیکاریوتیک) که از میوه های گندمه جوان گندم آلوده جدا شد، روی سیب زمینی دکستروز آگار حاوی 0.1% عصاره مخمر تولید تلیوسپور کرد. طی تولید تلیوسپور در شرایط درون شیشه ای، دو هسته از میسلیوم اسپورزا به پروبازیدیومهای اولیه که با زاویه راست روی ریسه های مادری تولید شدند، مهاجرت کردند. اغلب پروبازیدیومهای جفت هسته ای با جداره عرضی Y شکل از ریسه های اسپورزا مجزا شدند. این مطالعه نشان داد که هسته آمیزی (کاریوگامی) در مراحل بسیار اولیه توسعه پروبازیدیوم اتفاق می افتد زیرا حتی تلیوسپورهای نابالغ تک هسته ای بودند. وضعیت هسته ای مراحل تولید تلیوسپور در محیط کشت به راحتی مشاهده شد، اما در شرایط طبیعی بدلیل طبیعت ژلاتینی میسلیومها در بافت میزبان این امر با مشکل همراه بود.

مایه زنی مکانیکی جدایه ایرانی ویروس موزائیک توته ای نخودفرنگی (Pea enation mosaic virus, PEMV) موجب بروز لکه های موضوعی در Chenopodium quinoa و C. amaranticolor و علائم سیستمیک رگبرگ روشنی و موزائیک در Lathyrus odoratus، Lens culinaris، Medicago sativa، Melilotus officinalis، Phaseolus vulgaris cv. Bountiful، Pisum sativum، Trifolium alexandrinum، T. repens و Vicia faba گردید. گیاهان Glycyrhiza glabra مایه زنی شده علائمی نشان ندادند. گیاهان Amaranthus retroflexus، Chenopodium album، Glycine max، کولتیوارهای Kentucky، Goli و Top crop از Phaseolus vulgaris، Phaseolus aureus cv. Gohar و unguiculata Vigna به این ویروس حساس نبوده و آلوده نشدند. PEMV با استفاده از دو روش Izadpanah و Shepherd سانتریفوژ کردن دو باند اختصاصی تشکیل گردید. باند بالا (T) ضعیف و باند پایین (B) قوی بود. در الکترون میکروسکوپ در هر دو باند پیکره های ایزومتریک به قطر 30 - 28 نانومتر قابل مشاهده بود. راندمان خالص سازی ویروس 35 و 12.5 میلی گرم ویروس به ازاء هر 100 گرم بافت آلوده به ترتیب با استفاده از روش Izadpanah و Shepherd و Mahmood و Peters بود. استفاده از Triton X-100 موجب افزایش راندمان خالص سازی گردید. نتایج آزمون الیزای مستقیم با IgG و IgG-E تهیه شده در این تحقیق نشان داد که گیاهان Medicago sativa، Melilotus officinalis، Trifolium alexandrinum، T. repens و Glycyrrhiza glabra میزبان های طبیعی این ویروس در باجگاه Trifolium alexandrinum میزبان طبیعی این ویروس در کرج می باشد. این اولین گزارش از آلودگی G. glabra و T. alexandrinum در دنیا می باشد. در آنالیز SDS-PAGE و western-blot وزن مولکولی پروتئین های ساختمانی ویروس در حدود 56000 و 22000 دالتون تعیین گردید. یک باند 44000 دالتونی نیز در این آزمونها دیده شد که احتمالا ناشی از دیمر شدن باند 22 کیلو دالتونی می باشد. الکتروفورز آر. ان. ای استخراج شده از آموده ویروس خالص در ژل آگاروز منجر به تشکیل دو باند با وزن تقریبی 106×1.7 و 106×1.4دالتون گردید که به ترتیب مربوط به آر. ان. ای شماره یک (RNA-1) و آر. ان. ای شماره دو (RNA-2) ویروس موزائیک توته ای نخودفرنگی می باشد. باند مربوط به آر. ان. ای وابسته (RNA3) مشاهده نگردید. همچنین بررسی پراکنش آلودگی PEMV با استفاده از آزمون DAS-ELISA نشان داد که مزارع نخودفرنگی، نخود معمولی، باقلا، ماش و سویا در استان های فارس، تهران، قزوین، گلستان، مازندران و لرستان به این ویروس آلوده می باشند. نتایج این بررسی ها نشان می دهد که جدایه ایرانی PEMV از لحاظ سرولوژیکی و برخی خصوصیات دیگر مشابهت نزدیکی با جدایه آمریکایی این ویروس دارد. پراکندگی وسیع و وجود میزبانهای دایمی حاکی از آن است که این ویروس در ایران از قدمت قابل توجهی برخوردار است.

یک بیماری لگه برگی و سوختگی برگ چغندرقند (Beta vulgaris L) با عامل ناشناخته ای در مزارع اطراف اصفهان از سال 1372 مشاهده شده است. لکه های سوخته دایره ای یا نامنظم به قطر کمتر از یک تا چندین سانتیمتر روی برگ ها ظاهر شده و با گسترش لکه ها و بهم پیوستن آنها سطح وسیعی از برگ سوخته به نظر می رسد. یک باکتری گرم منفی، هوازی، غیر متحرک و میله ای شکل از برگهای دارای علایم جدا گردید. کلنی باکتری روی محیط آگار غذایی حوای ساکارز زرد، برجسته، صاف و غیر لعاب دار بود. جدایه ها اکسیداز منفی و غیر فلورسانت بوده و کازئین، ژلاتین، اسکولین، نشاسته و توئین - 80 را هیدرولیز کردند. نتایج آزمونهای تولید آرجی نین دی هیدرولاز، اوره آز و لسیتیناز، احیاء نیترات و تولید اندول و استوئین منفی بود. بعضی جدایه های از سیستین SH2 تولید کردند. رشد باکتری در حضور 0.1 درصد تری فنیل تترازولیوم کلراید، 2.5 درصد کلرید سدیم و 30 درصد گلوکز متوقف گردید. فرکتوز، گلوکز، سلوبیوز، ترهالوز، ساکارز، مالتوز، ملی بیوز، زایلوز، گلیسرول، نشاسته، دکسترین، آمیگدالین، اربوتین، لاکتات، مالات، D و L آلانین و پرولین از جمله منابع کربن قابل استفاده برای رشد باکتری بودند. هیچ یک از جدایه نتوانستند از ادونیتول، دلسیتول، اینوزیتول، رامنوز یا تارتارات استفاده کنند. جدایه ها تولید رنگدانه زانتومونادین نمودند. بیماریزایی جدایه ها با مایه زنی روی جدایه های بدست آمده از چغندر قند به اثبات رسید. بر اساس ویژگی های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی جدایه های بدست آمده از چغندر به عنوان Xanthomonas sp. شناسایی شدند. ویژگی های فنوتیپی، نقوش الکتروفورزی پروتئین های سلولی و نوع علائم ایجاد شده توسط جدایه ها در چغندرقند با ویژگی های مربوط به باکتری Xanthomonas sp. Betae)قبلا (X. campestris pv. Betae گزارش شده از برزیل، متفاوت است. به نظر می رسد سوختگی برگ چغندرقند در ایران یک بیماری قبلا توصیف نشده و باکتری عامل گونه یا پاتووار جدیدی از جنس Xanthomonas باشد.

به منظور بررسی و شناسایی فون نماتودهای انگل گیاهی از راسته Tylenchida در مزارع برنج طی سال های 1374 و 1375، تعداد 75 نمونه خاک و ریشه از مناطق مختلف برنجکاری استان گیلان جمع آوری گردید. نماتودهای موجود در نمونه ها با روش سانتریفوژ استخراج گردید. از نماتودهای مورد نظر پس از فیکس کردن، انتقال به گلیسیرین و تهیه برشهای لازم، اسلایدهای دایمی تهیه شده و توسط میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند.جهت شناسایی گونه های موجود خصوصیات مرفولوژیک و مرفومتریک آنها مورد بررسی میکروسکوپی قرار گرفت. در این بررسی در مجموع ده گونه نماتود انگلی گیاهی متعلق به هشت جنس مختلف شامل: Aphelenchoides besseyi و A. bicaudatus و Basiria graminophilaو Criconemella (criconomoides) paragoodeyiو Filenchus facultiravus و F. polyhypnus و Helichotylenchus crenacaudaو H. digitiformis و Heterodera oryzae و Tylenchorhynchus annulatus مورد شناسایی قرار گرفت. از میان گونه های مذکور، سه گونه F. polyhypnus و H. digitiformis و H.oryzae برای فون نماتودهای ایران تازگی داشته و گونه H.oryzae به عنوان یک گونه قرنطینه ای در ایران، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

طی سالهای 78 - 1374 مطالعات مستمری در زمینه بیولوژی و استقرار جدایه ای از Paecilomyces liliacinus در خاک و فراریشه لیمو ترش (rhizosphere) انجام گرفت. از میان بیش از ده بستر (substrate) رشد قارچ که مورد آزمایش قرار گرفت، کاه گندم خرد شده و غنی شده با عصاره سیب زمینی و دکستروز (PD) مناسب تشخیص داده شد. پایداری قارچ در سه محیط](ماسه + کاه گندم غنی شده)، (ماسه + کاه گندم) و (ماسه)[در دماهای 15، 20، 25 و 30 درجه سانتی گراد بررسی شد. نتایج نشان داد P. lilacinus توانست در تمام دماها به جز °C 30 تا 480 و 280 روز به ترتیب در بستره های کاه دار و ماسه پایدار بماند. بیشترین پایداری در دمای °C 20 و محیط کاه خرد شده تعیین گردید (P<%1). بررسی قدرت رقابتی ساپروفیتی این قارچ با استفاده از بستره کاه خرد شده و در نسبت های مختلف اختلاط با خاک باغ مرکبات نشان داد که P. lilacinus در جمعیت زیاد می تواند با ساپروفتی ها و عوامل میکروبی خاک رقابت کند. با توجه به بستره مناسب کاه گندم، تغییرات جمعیت قارچ با بستره غنی شده در شرایط گلخانه ای و طبیعی بر روی لیمو ترش مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان دهنده استقرار p. lilacinus در فراریشه لیموترش بمدت بیش از 180 و 300 روز بترتیب در شرایط گلخانه ای و طبیعی بود.