مجله علوم و فنون هسته ای
سال بیست و دوم شماره 2 (پیاپی 26، زمستان 1381)

تشدیدگر ناپایدار خود پالاینده(SFUR) با بزرگنمایی 3- =M در لیزر رزینه ای با دمش به وسیله هماهنگ دوم لیزر نئودیمیوم - یاگ مورد مطالعه قرار گرفت. رنگ به کار رفته رودامین 6G با غلظت 5×10-3mol/lit است. رفتار فضایی تپهای لیزری حاصل از این تشدیدگر با تپهای تشدیدگر صفحه موازی، با طول معادل، مقایسه شد. انرژی های خروجی اندازه گیری شده در این دو تشدیدگر به ترتیب μJ 20 و μJ 26 است که قابل مقایسه اند. اختلاف اساسی این دو تشدیدگر در واگرایی باریکه های آنهاست که برای تشدیدگر خودپالاینده 0/77 میلی رادیان و برای تشدیدگر صفحه موازی 1/6 میلی رادیان اندازه گیری شد. کاهش واگرایی، درخشایی بالایی را (که در دو تشدیدگر به ترتیب 1/5×1011 و 2/2×1010 وات بر سانتی متر مربع بر استرادیان است) به همراه دارد. پهنای تپ در تشدیدگر SFUR برابر 7 نانوثانیه و در تشدیدگر صفحه موازی 17 نانوثانیه اندازه گیری شد. نتایج حاصل نشان می دهند که تشدیدگر خودپالاینده قادر است درخشایی را در واگرایی کسری از میلی رادیان در مقایسه با تشدیدگر صفحه موازی دست کم 10 بار افزایش دهد. به منظور توصیف رفتار دینامیکی تشدیدگر SFUR، محاسبات عددی بر اساس معادلات آهنگ به کار رفت که با نتایج تجربی به دست آمده به خوبی سازگارند.

منابع تغذیه ای که به طور متداول در لیزرهای پالسی با ساز وکار دمش الکتریکی بکار می روند در واقع نوعی دستگاه مولد پالس هستند. این دستگاه ها به علت کاربردهای وسیعشان به ویژه در لیزرهای پالسی از اهمیت خاصی برخوردارند. در این کار پژوهشی، ویژگی های یک دستگاه منبع تغذیه پالسی که در لیزرهای بخار فلزی از جمله لیزر بخار مس بکار برده می شود مورد بحث قرار گرفته است. طراحی مدار، ساخت و اندازه گیری پارامترهای بکار رفته نیز ارائه شده اند. بیشینه ولتاژ خروجی سیستم 10 kv، پهنای پالس تقریبا 1 μs و شدت جریان متوسط 340 mA است. آهنگ تکرار پالس منبع تغذیه تا 29 کیلوهرتز قابل تغییر است.

ارزیابی اثرهای گاز رادون طبیعی در بروز سرطان ریه، کاربرد رادون در پیش بینی زمین لرزه و اکتشاف اورانیوم، نفت و آبهای زیرزمینی در بسیاری از کشورهای پیشرفته مسائل شناخته شده و مهمی می باشند. اما به نظر می رسد در ایران تاکنون به این مسائل توجه کافی مبذول نشده است. در این مقاله، با بررسی منابع متعدد و جدید، نحوهء ایجاد رادون در خاک و آب، ارتباط رادون با سرطان ریه وچگونگی کاستن خطر رادون مرور شده اند. همچنین، به جنبه های مثبت و کاربردی آن نیز اشاره شده است. با این امید که بتوان سطح دانش موجود در مورد رادون را بالا برد و اهمیت پژوهش در این زمینه را نشان داد.

در این طرح، دزیمتر شیمیایی اتانول کلروبنزن (ECB) برپایهء استاندارد ASTM ساخته شده است. ویژگی های این دزیمتر در محدوده دزهای صفر تا 30 کیلوگری مورد بررسی قرار گرفته اند. پرتودهی با چشمه کبالت 60 انجام گرفته است. قرائت دز- پاسخ با سه روش عیارسنجی (تیتراسیون)، اسپکتروفوتومتری و نوسان سنجی (اسیلومتری) انجام گرفته و روش نوسان سنجی به عنوان بهترین روش انتخاب شده است. عوامل موثر بر دز- پاسخ از جمله تاثیر میزان دز، دمای پرتودهی، انرژی پرتو وگذشت زمان بررسی شدند. همچنین قابلیت تکرار پاسخ و یکنواختی آن نیز مورد بررسی قرار گرفت. دزیمتر اتانول کلروبنزن، پایدار و قابل اطمینان است به طوری که می توان آنرا در دزیمتری روزمره سیستم تابش- فراوری گاما در محدوده دزهای 0/5 تا 30 کیلوگری بکار برد.

پرورش گیاه به وسیلهء موتاسیون به منظور ایجاد جهش و تنوع ژنتیکی در ساختار توارثی گیاهان، چندین سال است که در عرصه بهنژادی بکار می رود. در این کار پژوهشی از گیاه برنج رقم “موسی طارم” به عنوان رقمی با کیفیت خوب ولی پابلند و حساس به خوابیدگی استفاده شده است. هدف از اجرای این طرح، تولید لاین های “مقاوم به خوابیدگی” با کیفیت و کمیت برتر است. بذرهای دستچین رقم انتخابی، پس از تنظیم مقدار رطوبتشان، به وسیلهء چشمهء کبالت- 60 مرکز تحقیقات هسته ای با دزهای 100، 200 و 300 گری پرتودهی و همراه با بذرهای شاهد (نمونه های پرتودهی نشده) بطور جداگانه در خزانه موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت کاشته شدند. در نسل اول (M1)، بذرهای هر گیاه به تفکیک بوته برداشت شد و در نسل دوم(M2)، این بذرها در یک خط (بوته در خط) کاشته شدند. از میان جمعیت گیاهی نسل دوم، تعداد 203 بوته جهش یافته به همراه بوته های شاهد با در نظر گرفتن هدفهای اصلاح برگزیده شدند. در پی گزینش های مکرر و طی نسلهای بعدی (M3تا M5)، بوته هایی که از نظر ایستادگی، طول بوته و عاملهای موثر در مقدار محصول نسبت به گیاهان شاهد برتری داشتند با دقت بیشتر برداشت گردیدند. پس از یک رشته آزمایشهای ابتدایی و انتهایی برای مقایسهء میزان محصول، 13 لاین جهش یافته از میان آنها برگزیده شد و لاین 3-43 که صفت مقاوم بودن به خوابیدگی و افزایش محصول در آن اصلاح شده بود، به عنوان لاینی نویدبخش برای منطقه گیلان، به وزارت جهاد کشاورزی معرفی شد.

برای تعیین سطح مقدار مناسب اوره به منظور افزایش کارایی مصرف ازت و میزان تولید محصول در سیستم کود- آبیاری قطره ای و مقایسه آن با “روش شیاری “کود و آب دهی سنتی، آزمایشی به صورت طرح قطعه های کاملا تصادفی در پنج تیمار و چهار تکرار در کرتهای 35 متر مربعی به اجرا درآمد. تیمارهای N3,N2،N1،N0 به ترتیب با مقادیر 0، 100، 150 و 200 میلی گرم ازت در لیتر (بصورت کود اوره) و همراه با آب در سیستم کود- آبیاری قطره ای به عمل آمد. در تیمار شیاری (Ns)، از معادل سطح کودی تیمار N2 به صورت کاشت ردیفی استفاده شد. شش گیاه در وسط هر کرت انتخاب و کود اوره نشاندار شده با ازت – 15 به آنها داده شد. کنترل رطوبت ناحیه ریشه گیاه و برنامه ریزی آبیاری، به وسیلهء دستگاه نوترون سنج صورت گرفت. نتایج حاصل نشان می دهند که با وجود افزایش مقادیر کود در سیستم کود- آبیاری، سهم گیاه در جذب عنصر ازت تقریبا ثابت می ماند و در نتیجه به مقدار اتلاف افزوده می شود. بر این اساس، تیمار N1 با استحصال 54 % ازت از کود، بیشترین کارایی مصرف کود اوره را در شرایط بکار رفته داشته است. تیمارهای N3,N2 به ترتیب مقادیر 39% و 31 % ازت دریافت کرده اند، و سیستم آبیاری شیاری با اتلاف 83 % از ازت کود، کمترین بازدهی را داشته است.

کانسار چند فلزی (مس، روی، آهن، نقره، طلای) اسکارن انارگ در پانزده کیلومتری غرب روستای پشت بادام در شمال شرق استان یزد واقع است. این ناحیه به لحاظ تقسیم بندی زمین شناسی در منطقهء ایران مرکزی و کمربند مس دار انارک- سرچشمه- خارستان قرار دارد. توده خارا مانند (گرانیتوئیدی) انارگ در مرکز این منطقه و در راستای شمالی- جنوبی جای گرفته است. سن مطلق آن که به روشK/Ar تعیین شده است، زمان تزریق این توده را دوره “ائوسن میانی” نشان می دهد. ترکیب سنگ شناختی این توده خارا مانند، متشکل از گرانیت، گرانودیوریت، کوارتزمونزونیت و مقادیر کمتر تونالیت و کوارتزدیوریت متعلق به گرانیتوئیدهای نوع (I) است. در اطراف این توده نفوذی به طور کلی یک نوع اسکارن کلسیک وجود دارد و مهمترین سنگ همبر، بخش مرمر کلسیتی متعلق به مجموعهء کمپلکس پشت بادام است. منطقهء اسکارن برونی اغلب ازگارنت، کلینوپیروکسن، آمفیبول، اپیدوت، کلریت، کلسیت، کوارتز، مگنتیت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت تشکیل شده است، که بیشترین دگرگونی رخساره آن به رخساره آغازین پیروکسن- هورنفلس می رسد. مجموعهء کانی منطقه اسکارن درونی متشکل ازگروسولار، آندرادیت، اپیدوت، کلریت، کلسیت، ترمولیت، اکتینولیت است که ضخامت آن از یک تا سه متر متغیر می باشد. کانه ها در سه وضع مختلف به نام نابهنجاری های A, B, C تشکیل شده اند. بخش اصلی ذخیره اقتصادی در منطقهء اسکارن درونی قرار دارد. نوع پرازاد موجود به نحوی است که نمی تواند تنها به ترکیب سنگ میزبان مرتبط باشد، بلکه متاثر از فرایندهای تکاملی در طی جایگیری توده نفوذی نیز می باشد. سیالهای ناشی از تفریق ماگمایی در طی تبلور تفریقی مذاب آذرین و تاثیر متقابل آن با سنگ همبر، موجب تمرکز مواد معدنی در اسکارن چند فلزی به طریق متاسوماتیک شده است. اسکارن زایی در ناحیه انارگ در سه مرحله آغازین، متاسوماتیسم پسین و گرمابی صورت گرفته وعمده کانه زایی متعلق به مرحله دوم است. دمای تشکیل منطقه های پیروکسن اسکارن و گارنت اسکارن، با توجه به ویژگی های کانی شناسی و مطابقت با نمودارهای تعادل فاز به ترتیب بین 450- 600 و 380- 480 درجهء سانتی گراد اندازه گیری شد. ساز و کار تشکیل این اسکارن نتیجهء تاثیر متقابل “همبری – تراوش” محلولهای ماگمایی است. این فرایندها در اثر شکستگی های تودهء نفوذی و سنگهای همبر شدت یافته اند. مطالعات کانی شناسی (تجزیه و تحلیل با X.R.D و مطالعه مقاطع صیقلی) نشان می دهند که کانه زایی اصلی شامل کالکوپیریت، مگنتیت، گالن و اسفالریت است. عیار مس از 0/35 تا 12 درصد حساب شده است، که کانسار قابل توجهی را برای معدن کاری نشان می دهد. این ذخیره به کانسارهای اسکارن چند فلزی (مس، روی، آهن، نقره، طلا) وابستگی دارد که بر طبق شواهد، خاستگاه زمین ساختی آن مرتبط با ماگماتیسم ناشی از فرورانش حاشیه قاره ای با شیب کم است.

روش فروشویی تپه ای سنگ معدن اورانیوم دار به سبب داشتن هزینه های کمتر و مزایای دیگر مورد توجه تعدادی از کشورهای جهان قرار گرفته و در بسیاری از موارد جایگزین روش فروشویی متداول شده است. برای طراحی و برپایی تپه هائی از سنگ معدن و اجرای فرایند با شرایط مطلوب، پارامترهای موثری از جمله نوع و غلظت محلول شوینده، قابلیت نفوذ و دبی محلول، مدت عملیات فروشویی، اندازه سنگ معدن، نسبت محلول به جامد (L/S) در فرایند مورد نیازند. این پارامترها ابتدا در مقیاس کوچکتر، طی آزمایشهایی با عنوان فروشویی ستونی بدست آمده اند. در این طرح، سه نوع نمونه (از هر یک دو ستون) برای انجام آزمایش فروشویی ستونی در نظر گرفته شده است:1- مخلوطی از توده معدنی اصلی در کانسار 22- نمونه های معرف از کانسارهای 1 و 2 در طی پیشرفت عملیات اکتشافی 3- نمونه سطحی کانسار 1 که به روش “تابش سنجی دسته بندی” با عیارهای آستانه ای 100 و 300ppm تغلیظ شده بود.
در این آزمایشها پارامترهای زمان، مقدار اسید (l/t)L/S, (Kg/t)، مقدار اکسیدان EMF,PH,(kg/t) بررسی شدند. نتیجه آزمایشها قابلیت نفوذ خوب همه نمونه ها را نشان می دهد. مقایسه سه نمونه متفاوت از کانسار 2 مشخص نمود که اورانیوم هر سه نمونه به سهولت، و با شرایط مطلوب، کاملا" قابل بازیابی است، به طوریکه بازده استحصال اورانیوم در مدت کمتر ازسه هفته، بیش از 90% و مصرف اسید برای هر تن نمونه 55 کیلوگرم می باشد (در مقایسه با مقدار 100کیلوگرم اسید مورد نیاز در روش متداول) و در صورت ادامه عملیات، به 98% هم می رسد. نمونه معرف کانسار 1 نیز به آسانی فروشویی شده است اما نتایج حاصل مصرف مقدار بیشتری اسید (مشابه آزمایشهای فروشویی متداول) نشان داده اند. بازدهی استحصال اورانیوم از نمونه سطحی کانسار 1 که با روش تابش سنجی تغلیظ شده بود، بیشتر از 80% بدست آمد.