دو ماهنامه دانشور رفتار
پیاپی 3 (اسفند 1382)

برنامه درسی تلفیقی (Integrated Curriculum) همزمان با شکل گیری حوزه برنامه درسی در اوایل قرن بیستم مورد توجه صاحبنظران برنامه ریزی درسی و دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار گرفت و در سالهای اخیر نیز در اکثر کشورهای پیشرفته جهان توجه ویژه ای به این امر شده است. گسترش سریع دانش و اطلاعات، گسیختگی و پراکندگی بخشهای گوناگون برنامه های درسی سنتی، عدم ارتباط آن با واقعیتهای زندگی شخصی و اجتماعی یادگیرندگان و عواقب ناگوار برنامه های درسی موجود، موجب توجه هر چه بیشتر به مقوله تلفیق برنامه های درسی شده است. از طرفی، تجربه های موفقیت آمیز اجرای برنامه درسی تلفیقی، این نظریه را مورد تایید قرار داده است که این رویکرد، دانش آموزان را برای یادگیری بهتر و مداوم بر می انگیزد و قابلیتهای لازم برای زندگی در قرن بیست و یکم را در آنان پرورش میدهد. در این مقوله، الگوی برنامه درسی تلفیقی که حاصل مطالعات و تحقیقات نگارنده میباشد، ارایه شده است. ابتدا، در نتیجه بررسی منابع و ادبیات موجود در زمینه تلفیق برنامه درسی، محورهای اساسی مباحث استخراج شده و براساس آن، اصول راهنمای الگوی مورد نظر تدوین گردیده است. سپس، ارکان الگو که مبین اجزای عمده و بخشهای مختلف برنامه درسی تلفیقی است ارایه شده است. مراحل اجرای الگو گام هایی است که طی آن بخشهای مختلف برنامه درسی در یک بستر واقعی به صورت تدریجی و فراگیر به مرحله اجرا در می آید. درآخر، به منظور به کارگیری رویکرد تلفیقی در نظام آموزشی کشور، به طور نمونه جایگاه الگوی مورد نظر در برنامه درسی دوره ابتدایی بررسی شده و راهنمای برنامه های درسی دوره ابتدایی با الگوی مورد نظر، مقایسه شده است.

پیچیدگی ها و تغییرات سریع زندگی بشری، چالش های فراوانی را در برابر او قرار داده است. چگونگی سازگاری با شرایط و دشواری های ناشی از چالش های موجود، از دل مشغولی های اصلی متخصصان این امر، به ویژه در حوزه تعلیم و تربیت، بوده است. آموزش مهارتهای زندگی برای آماده نمودن افراد، هنگام مقابله با مشکلات، و ایجاد رفتارهای مثبت و در نتیجه دستیابی به زندگی موفقیت آمیز در سالهای اخیر مورد توجه دست اندرکاران نظام های آموزشی قرار گرفته است. در فرایند تصمیم گیری برای برنامه ریزی درسی یا طرح ریزی آموزشی، نیاز سنجی از گامهای اولیه است. لذا این تحقیق به دنبال تعیین مهارتهای زندگی مورد نیاز دانش آموزان مقطع راهنمایی و ارایه راه کارهایی برای اعمال آن در جریان برنامه ریزی درسی مهارتهای زندگی بوده است. در این راستا، تعیین گستره مهارتهای زندگی در بعد بین الملل، و نیاز سنجی از دانش آموزان، مورد توجه قرار گرفته است. روش تحقیق مورد استفاده تحلیلی - استنتاجی و نیاز سنجی به صورت پیمایش بوده، و علاوه بر مطالعات کتابخانه ای از پرسشنامه محقق ساخته نیز در مرحله نیاز سنجی، استفاده شده است. برای تحلیل داده های به دست آمده از نیاز سنجی از تکنیک سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع راهنمایی کشور بوده اند که از آنها 600 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده اند. نتایج تحقیق در پاسخ به دو سؤال پژوهشی تشریح شده است و در پایان نتیجه گیری شده که عمده ترین اولویتهای دانش آموزان مقطع راهنمایی، مهارتهای زندگی خاص توانایی های روانی - اجتماعی، اداره زندگی، شهروندی مسئولانه، بهداشت و سلامتی جسمی و روانی بوده است. لذا می باید در تصمیم گیری نسبت به عناصر برنامه درسی، مهارتهای زندگی مورد توجه قرار گیرند.

تحقیق حاضر به بررسی نقش آزمونهای تکوینی در پیشرفت دانش آموزان پایه سوم راهنمایی در درس ریاضیات پرداخته است. علاوه بر بررسی، تکرار این آزمونها نیز در طول ترم و تاثیر تراکمی آنها طی یکسال تحصیلی بر پیشرفت دانش آموزان در درس ریاضیات هدف عمده دیگر تحقیق بوده است. برای آزمون فرضیه ها از یک طرح آزمایشی استفاده شد. از کلاسهای پسرانه و دخترانه مدارس مرفه و نامرفه، هر یک سه کلاس به طور تصادفی انتخاب شد و از بین آنها یک کلاس به آزمونهای تکوینی با فراوانی زیاد، یک کلاس به آزمونهای تکوینی با فراوانی متوسط، وبالاخره یک کلاس برای شرکت در آزمونهای تکوینی با فراوانی کم اختصاص یافت. بنابراین 12 کلاس از هر ناحیه و در مجموع 48 کلاس از چهار ناحیه آموزش و پرورش، گروه های آزمایشی این تحقیق را تشکیل دادند. از مدارس مرفه و نامرفه پسرانه و دخترانه هر ناحیه، هر کدام یک کلاس به طور تصادفی در گروه های گواه جای گرفتند. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که اختلاف معناداری در پیشرفت درس ریاضیات دانش آموزان گروه های آزمایشی به لحاظ جنسیت و وضعیت اقتصادی - اجتماعی در مقایسه با همکلاسی های خود که تحت تاثیر آزمونهای تکوینی قرار نگرفته بودند وجود دارد. علاوه بر این، در بین گروه های آزمایشی، آن دسته از دانش آموزان که در طول ترم در آزمونهای تکوینی با فراوانی متوسط (سه آزمون تکوینی در هر ترم) شرکت داشتند نسبت به گروه های آزمایشی که آزمونهای تکوینی را در زمان مشابه و در فراوانی های زیاد (چهار آزمون تکوینی) و کم (دو آزمون تکوینی) دریافت داشتند، پیشرفت بیشتری در درس ریاضیات از خود نشان دادند.

تحقیق حاضر به بررسی اثر بخشی روش آموزش الفبای فارسی (جایگاه سازی همراه با آوا) بر یادگیری دانش آموزان کم توان ذهنی پرداخته است. هدف اصلی این پژوهش اندازه گیری تاثیر علائم و محرک های خارجی بر یادگیری است (که به صورت نماد و نشانه به دانش آموزان نشان داده میشود) و این که چه میزان یادآوری مطالب آموختنی را افزایش می دهد و چه اندازه بر مدت زمان نگهداری داده ها در حافظه اثر می گذارد. این تحقیق در موفقیت واقعی، دو گروه کنترل و آزمایش را مورد مطالعه قرار داده و سعی داشته تا از دو روش تدریس، روش برتر را مشخص نماید. جامعه آماری مورد نظر 70 نفر از دانش آموزان استثنایی دختر شهر کرمان بوده اند که با استفاده از نمونه گیری تصادفی، یک نمونه به حجم 30 نفر انتخاب شده و به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شده اند سپس حروف الفبا با روش متداول به گروه کنترل و روش جایگاه سازی همراه با آوا، به گروه آزمایش آموزش داده شد و سپس از آنها پس آزمون به عمل آمد. داده های به دست آمده از پیش آزمون و پس آزمون با استفاده از آمار توصیفی و همچنین از طریق آزمون T و ضریب همبستگی پیرسون و اسپیرمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش هر چهار فرضیه، تحقیق تایید شد. استفاده از راهبرد مرور ذهنی، سازماندهی، به کارگیری علائم به عنوان محرکهای فراخوان و آموزش ریتمیک و آهنگین در روش مورد مطالعه موجب گردیده است تا نه تنها یادآوری مواد نزد فراگیر ساده تر باشد بلکه مدت زمان نگهداری این اطلاعات را هم در حافظه افزایش دهد. این نتیجه دانش آموز را قادر می سازد تا حروف آموخته شده را با یکدیگر ترکیب نموده و کلمات بیشتری را به وجود آورده و در خواندن و نوشتن مهارت کافی کسب نماید.

در جهان معاصر، اصول، مبانی و آموزه های پست مدرنیستی در حال گسترش است. آن گونه که در عرصه های مختلف علمی چون سیاست، هنر، ادبیات و از جمله تعلیم و تربیت، مسائل تازه ای را باعث شده است. در عرصه تعلیم و تربیت، پست مدرنیسم بیشتر به تبیین بحران زدگی تعلیم و تربیت مدرن می پردازد و در واقع منتقد وضع کلی تربیت در دوره مدرن است. تعلیم و تربیت مورد نظر پست مدرنیستها بنیان های ثابت و جهانی ندارد و تکثر گرایانه، مبتنی بر گفتمان با تاکید بر تفاوتها، غیریت و مطالعات فرهنگی، ضداقتدارگرا و انتقادی است. در این مقاله تلاش شده است، پس از مفهوم شناسی واژه پست مدرنیسم، ابتدا به تبیین دیدگاه های تربیتی پست مدرنیسم به طور کل پرداخته شود و سپس دیدگاه های پست مدرنیسم به طور خاص در مورد اهداف تعلیم و تربیت، معلم و دانش آموز، برنامه درسی، روش های یاددهی - یادگیری، مدیریت مدرسه، روش های پژوهشی تربیتی به ویژه از دیدگاه فوکوودریدا مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در انتها مقاله نیز به نقد برخی از دیدگاه های تربیتی پست مدرنیسم پرداخته شده است. دیدگاه های تربیتی، پست مدرنیسم، معلم، دانش آموز، برناین مقاله تلاش شده است، پس از مفهوم شناسی واژه پست مدرنیسم، ابتدا به تبیین دیدگاه های تربیتی پست مدرنیسم به طور کل پرداخته شود و سپس دیدگاه های پست مدرنیسم به طور خاص در مورد اهداف تعلیم و تربیت، معلم و دانش آموز، برنامه درسی، روش های یاددهی - یادگیری، مدیریت مدرسه، روش های پژوهشی تربیتی به ویژه از دیدگاه فوکو و دریدا مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در انتها مقاله نیز به نقد برخی از دیدگاه های تربیتی پست مدرنیسم پرداخته شده است.

آموزشهای دینی در نظام مکتب خانه ای و در نظام مدرسه ای ایران، همواره مطرح بوده اند. از زمان شکل گیری آموزشهای جدید و قانونمند در ایران (1288 ش) بنا به توصیه "قانون اساسی معارف، به تعلیم مقدار لازم واجبات دینی"، هیچ گاه برنامه آموزش ابتدایی خالی از هدفهای آموزش دینی نبوده است. هدفهای آموزش دینی در طول عمر آموزشهای نوین، گسترده تر شده اند و صراحت بیشتری یافته اند و روش آموزش دستخوش تحولاتی شده است؛ طوری که اختیار انتخاب محتوا به برنامه ریزان مرکز سپرده شده، اصول سازمان دهی بیشتر رعایت شده و استفاده از شیوه ارایه کتبی غلبه یافته است. هم چنین آموزشهای دینی به پایه های پایین تر سرایت داده شده و مدت آموزش با فراز و نشیبهای همراه بوده است. در برنامه های آموزش دینی، ارزشیابی برنامه درسی نقش لازم را ایفا نکرده و تصمیم گیری ها، کم تر مبتنی بر یافته های ارزشیابی بوده است. بنابراین در مجموع، برنامه های آموزش دینی دوره ابتدایی، گرچه روندی رو به بهبود داشته اند، اما با شکل مطلوب فاصله دارند و نیازمند بازنگری و اصلاح هستند.