Strides in Development of Medical Education
Volume:4 Issue: 2, 2008

در رشته پزشکی، هزینه سنگین آموزش، مدت طولانی تحصیل و دشوار بودن دروس همه مبین این واقعیت است که در صورت عدم بکارگیری دانش آموختگان این رشته در فعالیت های حرفه ای، مقادیر هنگفتی از سرمایه ملی بی حاصل خواهد ماند. با توجه به کمبود اطلاعات و مستندات در خصوص فعالیت های شغلی دانش آموختگان رشته پزشکی، این مطالعه با هدف بررسی وضعیت شغلی ایشان پس از فارغ التحصیلی، اجرا شد.
طی یک مطالعه هم گروه گذشته نگر (کوهورت) تمامی 528 نفر دانش آموختگان رشته پزشکی سال های 1380 تا 1386 دانشگاه علوم پزشکی کرمان مورد بررسی قرار گرفتند. برای جمع آوری داده ها و اطلاع از آخرین وضعیت شغلی و تحصیلی دانش آموخته از مصاحبه تلفنی مستقیم و غیر مستقیم استفاده شد. به منظور تعیین ارتباط عوامل مؤثر بر وضعیت شغلی و قبولی در آزمون دستیاری از آنالیز رگرسیون لاجیستک و آنالیز بقا استفاده شد.
میزان دسترسی به دانش آموختگان 86 درصد بود. بعد از حداقل سه سال از اتمام تحصیل، حدود 62 درصد از دانش آموختگان به حرفه پزشکی روی آورده بودند که عمدتا اشتغال در درمانگاه ها و یا در دوره طرح و سربازی، مطب شخصی و تخصص های بالینی بود. از مجموع کلیه دانش آموختگان 40 نفر (6/7 درصد) بی کار بودند، تقریبا همین تعداد نیز به مشاغل غیر پزشکی مشغول بودند، 18 درصد در تخصص های بالینی مشغول به تحصیل یا کار بودند و مابقی به خارج از کشور عزیمت نموده بودند. بر اساس تحلیل بقا خانم ها نه تنها بیشتر بلکه سریع تر به کارهای پزشکی مشغول شده اند (میانه برآورد شده توسط مدل تحلیل بقا برای خانم ها و آقایان به ترتیب 8/3 و 5/4 سال بود، 009/0=P). از نظر فعالیت در مشاغل حرفه ای و همچنین قبولی در امتحان دستیاری، زنان نسبت به مردان به ترتیب حدود 12 و 17 درصد موفق تر بودند که البته از نظر آماری معنی دار نبود. معدل کل دوران پزشکی مهم ترین عامل تاثیرگذار بر قبولی در آزمون دستیاری شناخته شد.
به نظر می رسد که حدود 20 درصد دانش آموختگان پزشکی در کرمان در دراز مدت (گذشت بیش از 3 سال از اتمام تحصیل) به صورت مستقیم در فعالیت های مرتبط به رشته تحصیلی خود وارد نشده یا از کشور خارج شده اند. توجه به دلایل عدم موفقیت پزشکان مرد در مقایسه با پزشکان زن با وجود نیاز زیاد به خدمات پزشکان مرد، امری بسیار مهم است که احتمالا درآمد پایین می تواند تا حدودی این موضوع را توجیه نماید.

نیروی انسانی وآموزش آنها محور توسعه کشور در زمینه های مختلف به شمار می رود و انگیزه، موتور محرکه یادگیری در انسان است. برای ایجاد تغییر رفتار در فراگیران، باید به عوامل مرتبط با انگیزه و میزان تاثیر آنها پی برد. این مطالعه به منظور بررسی رابطه برخی از عوامل با انگیزه تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گلستان انجام شد.
این مطالعه توصیفی تحلیلی در سال 1385 بر روی کلیه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گلستان که حداقل یک نیم سال، واحد کارآموزی را گذرانده بودند (535 نفر)، صورت گرفت. داده ها به وسیله پرسشنامه معتبر انگیزش تحصیلی (Situational Motivation Scale، SIMS) و پرسشنامه محقق ساخته عوامل مرتبط (رفاه دانشجویی دانشگاه، آموزشی دانشکده، مراکز آموزشی درمانی و آینده شغلی) که روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفته بود، جمع آوری گردید.
نتایج نشان داد 474 نفر در پژوهش شرکت کردند (میزان پاسخ 6/88 درصد)؛ 2/73 درصد آنها زن و مابقی مرد بودند. از نظر انگیزه تحصیلی، دانشجوی کاملا بی انگیزه وجود نداشت و بیشتر دانشجویان (5/52 درصد) با انگیزه بودند. بین انگیزه تحصیلی با عوامل مرتبط چهارگانه رابطه مستقیم و ضعیف و معنی داری وجود داشت (001/0=P). کم ترین ضریب همبستگی(14/0) مربوط به ارتباط انگیزه تحصیلی با عامل مراکز بهداشتی و درمانی و بیشترین همبستگی (24/0) با عامل آموزشی دانشکده ها بوده است. همچنین بین انگیزه تحصیلی با توجه به جنسیت و رشته تحصیلی تفاوتی وجود نداشت.
با وجود ارتباط بین انگیزه تحصیلی و عوامل مرتبط چهارگانه همچنین وجود انگیزه تحصیلی پائین تر از متوسط در 9/46 درصد از دانشجویان، نیاز توجه هرچه بیشتر متولیان آموزشی به این مهم را طلب می کنند، هر چند توجه به آینده شغلی دانشجویان در عمل از حیطه فعالیت دانشگاه ها خارج می باشد و به یک همت ملی نیازمند است.

کارآموزی بخش اساسی و مهم آموزش در هر رشته به خصوص رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی است. بسیاری از دانسته های دانشجویان در طول تحصیل از رهگذر دروس کارآموزی تحقق می یابد. با توجه به اهمیت و نقش دروس کارآموزی در توانمندسازی دانشجو این مطالعه باهدف بررسی وضعیت اجرای دروس کارآموزی رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی از دید مربیان و دانشجویان، اجرا شد.

در این مطالعه توصیفی تحلیلی، 102 نفر مربی و دانشجوی رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان شرکت کردند. جمع آوری داده ها به وسیله پرسشنامه پژوهشگر ساخته ای که در آن وضعیت کلی دروس کارآموزی در قالب 4 حیطه شامل فرآیند آموزش، یاد دهنده، یاد گیرنده و عرصه های کارآموزی، تنظیم شده بود، صورت گرفت.

تحلیل نظرات پاسخگویان نشان داد، گروه مربیان وضعیت کارآموزی را با میانگین نمره 36/39 درسطح خوب و گروه دانشجویان با نمره 06/28 در سطح متوسط ارزیابی کردند. تحلیل نتایج برحسب حیطه های مختلف کارآموزی نشان داد که گروه دانشجویان کم ترین میانگین را به حیطه عرصه های کارآموزی (6/22) و گروه مربیان به حیطه یاد گیرنده (4/33)، اختصاص دادند از دید مربیان بیشترین مشکل مربوط به امکانات ایاب و ذهاب (25=) و از دید دانشجویان بیشترین مشکل مربوط به آشنا نبودن پرسنل مراکز بهداشتی درمانی با نیارهای آموزشی آنان (43/18=) بود.

دروس کارآموزی خصوصا در حیطه عرصه های کارآموزی که پاسخگویان کمترین میانگین نمره را به آن داده بودند نیاز به توجه و دقت نظر بیشتری دارد. در این زمینه برای تسهیل و سودمند بودن کارآموزی ها، بایستی تمرکز مسوولان و برنامه ریزان آموزشی بر آشنایی، توجیه و جلب مشارکت پرسنل مراکز بهداشتی درمانی باشد.

اعضای هیات علمی از ارکان اساسی درون داد در سیستم آموزش می باشند، از این رو شناخت دقیق عوامل مؤثر در رضایت شغلی ایشان اهمیت اساسی دارد. این مطالعه با هدف بررسی عوامل مؤثر بر رضایت شغلی اعضای هیات علمی دانشکده پزشکی مازندران در سال 1385 صورت گرفت.
در این مطالعه توصیفی مقطعی، کلیه اعضای هیات علمی (پیمانی و رسمی) دانشکده پزشکی (135 نفر) به عنوان نمونه پژوهش، پرسشنامه سنجش عوامل مؤثر در رضایت شغلی بر اساس نظریه هرزبرگ (Herzberg) را تکمیل کردند. این پرسشنامه حاوی اطلاعات زمینه ای و 40 عامل در 11 حیطه بر اساس درجه بندی لیکرت 4 گزینه ای بود.
106 نفر از اعضای هیات علمی در مطالعه شرکت نمودند (میزان پاسخ 5/87 درصد). از نظر تحصیلات بیشترین درصد، متخصص یا فوق تخصص و از نظر مرتبه علمی بیشترین درصد، استادیار (5/73 درصد) بودند. بیشترین میانگین (انحراف معیار±) نمره عوامل مؤثر بر رضایت شغلی شامل حیطه های حقوق و دستمزد 81/3 (61/0±)، شرایط محیط کار 72/3 (75/0±) و موقعیت شغلی 3/3 (81/0±) و کمترین میانگین (انحراف معیار±) نمره عوامل مربوط به نحوه سرپرستی و نظارت 91/1 (63/0±)، شناخت و قدردانی 2 (74/0±) و ارتباطات 02/2 (85/0±) بودند. اساتید علوم پایه به طور معنی داری به عوامل حقوق و دستمزد، امنیت شغلی، شرایط محیط کار، نحوه سرپرستی و نظارت مسئولین، شناخت و قدردانی و ماهیت کار و دانشیاران به خط و مشی محیط و مسؤولیت شغلی اهمیت بیشتری می دادند..
نتایج نشان داد که عوامل بیرونی شامل حقوق ودستمزد و شرایط محیط کار مؤثرترین عوامل در رضایت شغلی بودند و عوامل مربوط به موقعیت سازمانی (ارتباطات و نحوه سرپرستی مسؤولین) اهمیت کمتری داشتند. این یافته ها کمرنگ بودن تفکر تیمی و سازمانی و غلبه منافع فردی را در رضایت شغلی نشان میدهد که باید در جهت تغییر نگرش اعضای هیات علمی تدابیر مناسب اندیشیده شود.

کلاس های درس محل مناسبی برای انتقال تجربیات اساتید به دانشجویان و درک بهتر مطالب درسی است. عدم حضور دانشجویان در کلاس های درس نظری یکی از مهم ترین مشکلات آموزشی رو به افزایش سال های اخیر دانشگاه های علوم پزشکی بوده است. این مطالعه به منظور تعیین عوامل مؤثر بر حضور در کلاس های درس نظری از دیدگاه دانشجویان دانشکده پرستاری و مامائی رازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در سال 1382 انجام شد. در این مطالعه توصیفی تحلیلی، با استفاده از پرسشنامه خود ایفا و به صورت سر شماری از 320 نفر از دانشجویان پرستاری و مامائی دانشکده پرستاری و مامایی رازی درخواست شد که به پرسشنامه پاسخ دهند. در مجموع 217 پرسشنامه تکمیل و عودت داده شد.
از 217 دانشجوی مورد مطالعه 9/87 درصد مؤنث و 7/75 درصد مجرد بودند. میانگین (انحراف معیار±) سن دانشجویان 7/22(4±) بود. 7/56 درصد بومی و تنها 6/14 درصد شاغل بودند. از بین عوامل مؤثر بر حضور درکلاس های درس نظری بیشترین میانگین نمره به ترتیب مربوط به تسلط علمی اساتید به موضوع مورد مطالعه (7/4)، علاقه دانشجو به مباحث درسی (47/4)، روش تدریس مناسب (66/4) و اهمیت حضور در کلاس جهت فهم بهتر مطالب مورد بحث (58/4) بود. شرایط فیزیکی کلاس(85/3)، عدم شرکت در کلاس به عنوان وظیفه (88/3) و استفاده از وسایل سمعی بصری و آموزشی (95/3) از جمله عواملی بود که کمترین میانگین نمره به آنها اختصاص یافت.
با عنایت به یافته های این پژوهش، می توان نتیجه گرفت که حضور در کلاس های درس متاثر از عوامل مربوط به هر دو گروه مدرسین و دانشجویان می باشد، اما میزان تسلط اساتید، روش تدریس و مشارکت دانشجویان در مباحث درسی است که میزان و تداوم حضور مؤثر آنان را در کلاس درس تعیین می کند.

نگارش پایان نامه فرصتی است تا دانشجو در طول دوره تحصیل با چگونگی انجام تحقیق آشنا شود. در سال های اخیر بر ساختار مناسب طرح های تحقیقاتی و همچنین رویه یکسان و علمی در نگارش گزارش طرح های تحقیقاتی و پایان نامه های دانشجویی تاکید شده است. برگزاری کارگاه های روش تحقیق برای اساتید و دانشجویان و تدوین کتابچه های راهنما کمک های زیادی به این امر کرده است، ولی همچنان تا رسیدن به شرایط مطلوب فاصله زیادی وجود دارد. این مطالعه به منظور بررسی کیفیت پایان نامه های فارغ التحصیلان سال های 1375 تا 1383 رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی گلستان از نظر ساختار متدولوژی تحقیق انجام گرفت.
در این مطالعه توصیفی تحلیلی، جمع آوری داده ها از تمام 257 پایان نامه دانشکده پزشکی از ابتدای تاسیس این رشته تا پایان اسفند 1383 صورت گرفت. برای سهولت مقایسه نتایج این تحقیق با تحقیق مشابه کشوری که در سال 1381 به اتمام رسیده، از چک لیست تحقیق مذکور استفاده گردید. حداکثر امتیاز برای هر پایان نامه 500 در نظر گرفته شد.
نتایج این تحقیق نشان داد که میانگین (انحراف معیار±) امتیاز پایان نامه ها از 9/269 (78 ±) در سال 1375 به 5/351 (1/33±) در سال 1383 افزایش یافته است. 9/76 درصد از پایان نامه ها استاد مشاور آماری داشتند و به لحاظ متدولوژی، بیشترین نوع مطالعه، مقطعی بود. بین نمره ای که به دانشجو تعلق یافته بود و امتیاز کل، همبستگی معنی داری وجود داشت. (39/0=P، 38/0=r). ضعیف ترین بخش پایان نامه ها، روش بررسی، بیان مساله و سپس بحث بود.
اگر چه ساختار پایان نامه ها به طور قابل توجهی بهبود یافته است، اما هنوز تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله زیادی وجود دارد و به نظر می رسد آموزش به دانشجویان و اساتید در خصوص پژوهش و راهنمایی دانشجویان برای انجام هر چه بهتر تحقیقات و همچنین فراهم نمودن زمینه اجرای پژوهش های کاربردی به بهبود کیفی پایان نامه ها کمک خواهد کرد.

گذر از مرحله داخل رحمی و قدم نهادن به دنیای خارج از رحم احتمالا پر مخاطره ترین واقعه زندگی است. حدود یک درصد از نوزادان برای ادامه حیات نیاز به اقدامات گسترده احیاء دارند. با به کار بستن ماهرانه روش های احیاء نوزاد، پیش آگهی بیش از یک میلیون مرگ نوزاد در سال بهبود می یابد. در این پژوهش تاثیر آموزش بر میزان آگاهی و مهارت دانشجویان مامایی در خصوص احیاء نوزاد مورد ارزیابی قرار گرفت.
در این پژوهش مداخله ای از نوع قبل و بعد، 81 دانشجوی مامائی شرکت کردند. ابزار جمع آوری داده ها برای سنجش آگاهی پرسشنامه، و برای سنجش مهارت چک لیست مشاهده بود. روایی و پایایی پرسشنامه و چک لیست مشاهده قبل از جمع آوری داده ها مورد تایید قرار گرفت.
یافته های پژوهش نشان داد کلیه دانشجویان قبل از آموزش آگاهی ضعیف یا متوسط داشته که بعد از آموزش آگاهی اغلب آنها در حد خوب بود. میانگین نمره آگاهی قبل از آموزش 46/24 بود که بعد از آموزش به 34/29 افزایش یافت. میانگین نمره مهارت قبل از آموزش 83/13 بود که بعد از آموزش به 75/91 افزایش یافت. مقایسه نمرات آگاهی و مهارت دانشجویان قبل و بعد از آموزش در هر دو مورد تفاوت معنی داری را نشان داد (به ترتیب 003/0=P و 0001/0=P).
آگاهی و مهارت دانشجویان مامایی در خصوص انجام احیاء نوزاد قبل از آموزش در اکثر موارد در سطح پایین بود و اختلاف معنی داری بین میزان آگاهی و مهارت دانشجویان قبل و بعد از آموزش در این پژوهش مشاهده گردید و با توجه به تاثیر انجام احیا در کاهش شاخص مرگ و میر نوزادان تازه متولد شده، نقش مهم آموزش علمی و عملی با استفاده از تکنیک ها و ابزارهای پیشرفته ضروری است.

پرستاری ترکیبی از علم و هنر است و بایستی تمامی آموزش های نظری و بالینی آن بر ترکیب این دو جنبه تاکید داشته باشند ولی در عمل فاصله بین آنچه درکلاس درس آموخته می شود و آن چیزی که در بالین به کار گرفته می شود بسیار زیاد است، لذا در این پژوهش کاربرد برخی دروس دانشگاهی رشته پرستاری در کار بالین از دیدگاه پرستاران طرحی مورد بررسی قرار گرفت.
در این پژوهش توصیفی تحلیلی از بین بیمارستان های شهر اصفهان 6 بیمارستان به صورت تصادفی انتخاب شد و تمامی پرستاران طرحی آنها که مجموعا 78 نفر را شامل می شدند توسط پرسشنامه ای شامل دو بخش اطلاعات دموگرافیک و بخش نظر سنجی مرتبط با کاربرد دروس در کار بالینی، مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج پژوهش نشان داد که بیشتر پرستاران مورد مطالعه، مونث (6/84 درصد)، فارغ التحصیل دانشگاه های آزاد (1/64 درصد) و با سابقه کار بین 12-6 ماه (4/47 درصد) بوده و در بخش اورژانس کار می کردند (5/20 درصد). در مجموع بیشترین میانگین (انحراف معیار±) کاربرد دروس مربوط به دروس داخلی جراحی 68/34 (43/2 ±) و کم ترین آن مربوط به پرستاری مادران و نوزادان 58/11 (34/4 ±) بود. در مقایسه میانگین کاربرد دروس مختلف تفاوت آماری معنی داری بین میانگین ها مشاهده نشد، که این مسئله با توجه به جنس نیز صادق بود ولی افزایش سابقه کار، کاهش میانگین نمره کاربرد بالینی دروس پرستاری بهداشت جامعه و پرستاری بیماری های روان پزشکی را نشان می داد (به ترتیب 025/0=P، 04/0=P) و دروس پرستاری داخلی- جراحی و بهداشت مادران و نوزادان از دیدگاه فارغ االتحصیلان دانشگاه های آزاد کاربرد بیشتری درکار بالین داشتند (به ترتیب 03/0=P، 016/0=P).
با توجه به نتایج این مطالعه و نتایج مطالعات انجام شده قبلی به نظر می رسد که شکاف تئوری- عمل قابل توجهی در حرفه پرستاری وجود دارد و لذا بایستی این فاصله با تغییراتی در سر فصل دروس و یا شیوه برنامه ریزی دروس پرستاری، رفع گردد.

بیماران حق آگاهی و برخورداری از اطلاعات مربوط به سلامتی و منجمله اخبار بد مربوط به وضعیت سلامتی خود را دارند و گاها کادر پزشکی ناگزیر از دادن چنین اطلاعاتی به بیماران می باشند.. تاثیر منفی خبر بر بیماران، منجر به ارزیابی آن به عنوان «خبر بد» می گردد و متاسفانه چنین اخباری به فراوانی در محیط پزشکی، برای کادر پزشکی، بیماران و اطرافیان بیماران وجود دارد. مسئولیت اعلام «خبر بد» به بیمار و اطرافیان وی یکی از مشکل ترین جنبه های حرفه ای حرف پزشکی می باشد و در این میان، انتظارات نامعقول بیمار و اطرافیان وی از پزشک و همچنین برخوردهای نابجای آنان با کادر پزشکی نیز بر صعوبت امر در حالی می افزاید که کادر پزشکی در آن شرایط متلاطم، مسئولیت مضاعف آرامش بخشی به دیگران را نیز بر دوش می کشند.
صعوبت بیشتر اعلام «خبر بد» به علت عدم مهارت قبلی پزشکان، حتی پزشکان پر سابقه، برای مواجهه با موقعیت اعلام «خبر بد» و مدیریت فضا و شرایط اعلام «خبر بد» و موقعیت مابعد اعلام می باشد که ممکن است مدیریت موقعیت اعلام «خبر بد» به بیمار را از کنترل پزشک خارج نموده و مسیر حوادث را به سمت سلب اعتماد بیمار و اطرافیان وی از کادر درمانی و یا محیط بیمارستانی برده و به تبع آن، ادامه برنامه های مفید آتی و لازم برای مراحل بعدی نیز دچار گسیختگی و عدم انتظام می گردد. این وضعیت، چرخه ای معیوب از وقایع نامطلوب را به دنبال می آورد که برخلاف روح امور پزشکی می باشد و بنابراین اعلام مدبرانه و دور اندیشانه «خبر بد» به بیمار و اطرافیان وی، تسکین خاطر عمده ای را به وجود آورده و کنترل تبعات آنی و آتی «خبر بد» را بسیار آسان می نماید و این مهم با ممارست و بکارگیری هوشمندانه استراتژی S- P -I- K- E- S توسط پزشک حاذق و ماهر قابل وصول خواهد بود.

آموزش مداوم به منظور ارائه دانش در حال گسترش، فنون جدید و جهت دهی نوین برای تمام مراقبین بهداشتی حیاتی است اما برای بهبود نحوه انجام و اثر بخش بودن آن تلاش های فراوانی مورد نیاز است. این مطالعه با هدف بررسی وضعیت آموزش مداوم جامعه پزشکی ایران بر اساس مرور مطالعات انجام شده در این زمینه صورت گرفت.
در این مطالعه مروری نظام دار کلیه منابع و مطالعات انجام شده در دسترس مورد بررسی قرار گرفت. عموما مقالات چاپ شده یکی از سه محور 1) عوامل انگیزشی، 2) عوامل مرتبط با نیازسنجی و اولویت های آموزشی و 3) عوامل مربوط به محتوی و روش اجرا را شامل بود.
براساس نتایج مطالعات مرور شده، از دیدگاه شرکت کنندگان، آموختن تازه های علمی، اولین انتخاب و کسب امتیاز لازم در مرتبه بعدی قرار داشت، اکثر آنها معتقد به حذف امتیاز بازآموزی و ارائه مباحث بر اساس نیازهای شغلی بودند. بعضی از کارشناسان آموزش مداوم اذعان داشتند که نیازسنجی علمی جهت این برنامه ها صورت نمی گیرد. نتایج چندین مطالعه نیز نشان داد که روش غالب تدریس در برنامه های آموزش مداوم سخنرانی است.
علی رغم نقاط مثبت قانون، در مجموع مشمولین برنامه، نحوه اجرای آن را در سطح متوسط ارزیابی کردند. لذا پیشنهاد می شود ضمن به کارگیری صحیح قوانین و دستورالعمل های اجرایی، به منظور افزایش اثربخشی این برنامه ها، نیازسنجی مستمر و دوره ای، انجام ارزشیابی های مجدد از طریق اهرم هایی نظیر تمدید مدرک و مجوز، توسعه روش های آموزش الکترونیکی، تربیت مدرسین زبده و اندازه گیری اثربخشی برنامه ها از طریق بررسی شاخص های بهداشتی و... انجام گیرد.