فهرست مطالب

فصلنامه اقتصاد اسلامی
پیاپی 15 (پاییز 1383)

  • تاریخ انتشار: 1383/08/11
  • تعداد عناوین: 13
|
  • سخن نخست
  • اندیشه
  • اسلامی کردن علم اقتصاد:مفهوم و روش
    صفحه 7
  • صفحه 9
    در این مقاله، تعادل در بازار اجاره و مشارکت نیروی کار را به صورت مستقل و سپس تعادل همزمان دو بازار را بررسی، و شروط تعادل همزمان را معرفی می کنیم؛ آن گاه به تحلیل تاثیر سطح قیمت در دو بازار مزبور پرداخته، با استفاده از تابع تولید، عرضه کل اقتصاد را با دو فرض عدم توهم پولی و انعطاف پذیری کامل دستمزدها در یک مدل کلاسیکی استخراج می کنیم. در این مقاله، اثبات می شود که با دو فرض مزبور عرضه کل در اقتصاد اسلامی نیز عمودی است.
    در ادامه، عللی را که در اقتصاد غرب برای وجود توهم پولی در اقتصاد ذکر شده، بررسی کرده، به این نتیجه می رسیم که در اقتصاد اسلامی با توجه به حاکمیت مصالح فرد و جامعه و نقش دولت اسلامی در جایگاه پاسدار مصالح فرد و جامعه و با توجه به این که عدالت اقتصادی یکی از اهداف مهم نظام اقتصادی اسلام و دولت اسلامی است، دولت وظیفه دارد در جهت شفافیت بازار و توزیع عادلانه اطلاعات، سیاستگذاری و اقدام کند و به همین جهت می توان گفت در اقتصاد اسلامی، توهم پولی وجود ندارد.
    پس از آن، علل چسبندگی دستمزدها را در اقتصاد بررسی کرده، و به این نتیجه رسیده ایم که در اقتصاد اسلامی، دست کم به یک دلیل می توان گفت قیمت ها چسبنده است و آن تعیین حداقل دستمزد به وسیله دولت جهت دفاع از حقوق کارگران و تحقق عدالت اقتصادی است.
    در پایان نیز تاثیر تعیین حداقل دستمزد به وسیله دولت بر عرضه کل در اقتصاد اسلامی را تحلیل کرده ایم.
    کلیدواژگان: عرضه کل، بازار کار، اجاره، مشارکت
  • نقد سخن نخست شماره پیشین
    صفحه 13
  • سید عباس موسویان صفحه 31
    صنعت بانکداری متعارف با تجربه های چند صد ساله در عرصه تجهیز منابع، به سپرده هایی دست یافته که از یک سو هماهنگ با ماهیت بانک در جایگاه بنگاه خاص اقتصادی، و از سوی دیگر متناسب با روحیات سپرده گذاران است. این سپرده ها به سه گروه عمده جاری، پس انداز و مدت دار تقسیم می شوند. از آن جا که سپرده های پس انداز و مدت دار، بر اساس رابطه حقوقی قرض با بهره اند، از نظر فقه اسلامی ربا و حرام بوده، در کشورهای اسلامی قابل اجرا نیستند؛ به همین منظور در قانون بانکداری بدون ربا، این دو نوع سپرده تغییر یافته و سپرده پس انداز قرض الحسنه و سپرده سرمایه گذاری وکالتی جایگزین آن دو شده است.
    گذشت بیش از بیست سال از اجرای قانون بانکداری بدون ربا فرصت مناسبی است تا بخش تجهیز منابع و انواع سپرده های بانکی را از جهات گوناگون چون انطباق با ماهیت بانک، انطباق با روحیات سپرده گذاران و توان استیفای حقوق سپرده گذاران ارزیابی کنیم.
    قانون جدید به رغم این که توانسته خلا حاصل از حذف بهره را تا حدودی پر کند که در جای خود قابل تقدیر است، مشکلاتی را نیز به بار آورده است؛ مانند:1. استفاده از رابطه حقوقی قرض الحسنه که عقد خیرخواهانه است، باعث شده تا بانک، بنگاه خیریه تلقی شود، و آثار این تلقی را در انتظارات خیرخواهانه مردم و تسهیلات تکلیفی دولت و مجلس می بینیم.
    2. استفاده از رابطه حقوقی قرض الحسنه باعث شده تا بانک ها نتوانند به سپرده گذاران پس انداز، سود دهند؛ در نتیجه برای ایجاد انگیزه به سمت اعطای جوایز رنگارنگ و فریبنده روی آورده اند که این عمل اولا، بانک را به سطح مؤسسات بخت آزمایی تنزل می دهد. ثانیا، ثبات سپرده ها را از بین می برد، و سپرده گذاران به دنبال تبلیغات گوناگون به جابه جایی سپرده ها از بانکی به بانک دیگر اقدام می کنند. ثالثا، جوایز اعطایی بانک ها که حاصل به کارگیری سپرده های پس انداز است، به جای این که به عدالت بین آنان توزیع شود، به قید قرعه که شاید ناسالم ترین شکل توزیع است، تقسیم می شود.
    3. استفاده از رابطه حقوقی قرض الحسنه باعث شده تا بانک ها نتوانند حتی در سال هایی که نرخ تورم به بیش از 48 درصد رسید، سود اسمی به سپرده گذاران پس انداز بپردازند؛ در نتیجه ارزش واقعی سپرده ها هر سال کاهش می یابد و سپرده گذار نه تنها به سود واقعی نمی رسد، پیوسته از ارزش واقعی سپرده اش کاسته می شود و این، عامل دیگری بر عدم ثبات سپرده ها است.
    4. کیفیت استفاده از سپرده های سرمایه گذاری و نحوه توزیع آن (اعلان سود علی الحساب در اول دوره و تصفیه در پایان دوره) به گونه ای است که دست کم از حیث نظری تنوع لازم را ندارد و بخشی از سپرده گذاران جامعه که به دنبال سودهای معین هستند، بی پاسخ می مانند.
    به نظر می رسد با مطالعه دوباره عقود مجاز شرعی، ماهیت بانک، روحیات سپرده گذاران و اوضاع اقتصادی جامعه می توان در روابط حقوقی و کیفیت استفاده از سپرده ها تجدید نظر، و جایگزین بهتری پیشنهاد کرد. در این مقاله با دو فرض، تغییر و حفظ قانون بانکداری بدون ربا انواع سپرده های جدید بانکی پیشنهاد می شود:
    کلیدواژگان: بانک، سپرده بانکی، سپرده جاری، پس انداز، مدت دار، سپرده سرمایه گذاری، قرض بدون بهره، ربا، وکالت عام، عقود مبادله ای، عقود مشارکتی
  • علی معصومی نیا صفحه 55
    مبادله، یکی از اصلی ترین نیازهای بشر بوده و هست. بازار نهادی است که امکان مبادله را فراهم می کند. با وجود این که مسائل مطرح شده در اقتصاد خیلی گسترده هستند، مسائل مربوط به بازار ویژگی خاصی دارند و تمام قسمت ها را تحت تاثیر قرار می دهند. در بازار، عرضه و تقاضا در برابر هم قرار می گیرند و با تعیین قیمت، نحوه تخصیص منابع و چگونگی توزیع را معین می کنند. امروزه بازارها اعم از بازار کالاها و خدمات، بازار عوامل و بازار منابع خیلی گسترده شده اند. این بازارها در بیش تر کشورها تحت تاثیر نظریات اقتصاد سرمایه داری عمل می کنند و نقش بازار در نظام مزبور به قدری بالا است که از آن به «اقتصاد بازار» نیز یاد می کنند؛ از این رو، یکی از امور ضروری شناخت دیدگاه های اقتصاد سرمایه داری است. در مورد بازار با توجه به دیدگاهی که در مورد مبانی آن ارائه می شود مهم ترین عنصر مبنایی بازار، عنصر رقابت است که از زمان نخستین اقتصاددانان کلاسیک تا کنون تفاسیر گوناگونی از آن شده است. از طرفی ما مسلمانان به جامعیت اسلام اعتقاد داریم و معتقدیم که اسلام در زمینه های گوناگون برنامه های خاص خود را دارد. مقاله حاضر بر آن است که تا حد ممکن به ارزیابی بازار سرمایه داری با تاکید بر عنصر رقابت بپردازد؛ سپس به صورت مختصر آموزه های اسلام در این زمینه را بیان کند.
    کلیدواژگان: بازار، رقابت، رقابت کامل، انحصار، اقتصاد بازار، قیمت، قیمت عادلانه، منافع شخصی، بازار رقابت سالم، بازار تعاون همگانی
  • مجید رضایی صفحه 81
    خراج، قرن های متمادی جایگاه مهمی در بیت المال دولت اسلامی داشته است و اغلب به صورت اجاره اراضی واگذار شده دولتی از مردم گرفته می شد؛ ولی امروزه همانند خمس و زکات از صحنه اقتصاد خارج شده است و فقط مقدار اندکی از درآمدهای دولت از طریق مستغلات، انحصارات و خالصات دولتی تامین می شود.
    مالکیت گسترده دولت بر شرکت های متعدد که به دلیل الزام قانون اساسی یا مشکلات و بدهی شرکت ها به دولت رخ داده، بحث های گوناگونی را در دو دهه اخیر مطرح ساخته است و افراد متعددی طرح خصوصی سازی شرکت های دولتی را ارائه کرده اند. این طرح نه فقط شرکت های معمول را در بر می گیرد، بلکه اخیرا در مورد واگذاری بانک ها، بیمه ها، صنایع بزرگ که در اصل 44 مالکیت دولتی آن تصریح شده، قوانینی در حال تصویب است.
    این مقاله، ضمن بیان جایگاه خراج در صدر اسلام و چگونگی رابطه دولت و مردم در مورد اراضی دولتی با تعمیم مفهوم خراج به واگذاری انواع مختلف دارایی های دولتی به بخش خصوصی (نه فقط اراضی دولتی)، پیشنهاد واگذاری مدیریت شرکت های دولتی غیر راهبردی و مشمول اصل 44 قانون اساسی را به بخش خصوصی در ازای دریافت مبلغی به صورت خراج افزون بر مالیات مطرح کرده تا در چارچوب آن، ضمن حفظ اصول قانون اساسی و عدم نیاز به تغییر آن در مواردی که مدیریت بخش خصوصی توفیق بیش تری دارد، از مدیریت آن استفاده شود. در ضمن، واگذاری این شرکت ها در قالب اوراق مشارکت مدیریت در بازار بورس برای فعال ساختن بازار سرمایه مطرح خواهد شد.
    کلیدواژگان: خراج، شرکت های دولتی، خصوصی سازی، نظام مالی، اسلام، اوراق مشارکت
  • غلام رضا مصباحی صفحه 99
    نظام بانکداری بدون ربا، به جهت مشتمل بودن بر انواع فعالیت های گوناگون بانکی در جانب تخصیص و تجهیز منابع، پیچیدگی خاصی دارد. این در حالی است که در بانکداری ربوی بیش تر فعالیت ها در قالب قرض ربوی است و انجام آن به وسیله بانک به سهولت انجام می گیرد. این مساله سبب شده است که آموزش بانکداری در جمهوری اسلامی اهمیت خاصی داشته باشد.
    در این مقاله آموزش تخصصی بانکداری بدون ربا را در دو سطح 1. برنامه مراکز آموزشی، و 2. کتاب های مرتبط با موضوع بررسی کرده، کاستی های آن را باز می گوییم.
    کلیدواژگان: بانکداری بدون ربا، آموزش تخصصی، کتاب های پول و بانکداری، واحدهای درسی پولی، بانکی
  • برسی واحدهای سنجش وزن،کیل،طول و سطح در تاریخاقتصادی مسلمانان
    منصور زراءنژاد صفحه 157
    واحدهای سنجش و مقیاس های گوناگون قدیم که در ادبیات تاریخ اقتصادی مسلمانان مورد استفاده قرار می گیرد، بسیار مختلف، متفاوت و متنوع است. این مقاله به بررسی این مقیاس ها و ارزیابی آن ها بر حسب واحدهای سنجش رایج پرداخته است. با استفاده از نتایج این بررسی، امکان مطالعه اقتصاد دولت های اولیه اسلامی بهتر فراهم می شود.
    کلیدواژگان: اقتصاد اسلامی، تاریخ اقتصادی مسلمانان، واحدهای سنجش، مثقال، درهم، صاع، مد، قفیز، ذراع، رطل
  • گوناگون
|
  • Syed Abbas Musavian Page 31
    Common banking industry with more than one hundred year experiences in provide the resources, now is dealing with new deposits which are in accordance with the nature of banks in the economical special firm on one hand and with the behavior of depositors on the other. These deposits are categorized in to three groups; sight deposits, savings and long _ term deposits.From the Islamic Fighi perception, savings and gong _ term deposits are illegal and usury and they are not enforceable in the Islamic countries; therefore in non _ interest banking law, interest free saving deposits and investment deposits had been placed instead of them.The execution of non _ interest banking law for more than twenty year, gives us the opportunity to investigate the resource providing sector and different kinds of bank deposits in the following respects.1. The adoption of the deposits to the nature of banks.2. The adoption of the deposits to the behavior of depositors and (3) vindication of depositor's rights.Although the new law was not useful in compensation of the interest omission, it was appreciated any how.The following problems were caused by the execution of the new law.1. Using the interest _ free legal relation which itself is a charitable contract caused banks to be viewed as charity institutions. The effects of such interpretation are observable in the people's charitable expectations, government and Majlis facilities.2. Using the interest _ free legal relation caused banks not to pay interest to the depositors. In such case, banks return to the deceptive bounties as means of motivation. This action has the following consequences: (1) banks fall in to a decline and become instable, (3) deposits will be transferred from one bank to the other because of different advertisements (4) The unjust distribution of bounties among depositors by lotting which is not the sound distributive from.3. Using the interest _ free legal relation caused banks not to pay nominal advantage to the depositors, so the real value of deposits will decrease. In such case, depositors not only could receive their real advantage but also the real value of their despites will be decreased and this could cause instability of deposits4. From theoretical perception, in using investment deposits and their distribution there is not enough variation so some of the depositors who seek certain interest are left with out any answer.If we restudy the legal contracts, the bank's nature, the depositor's behavior and economical situation, we could revise legal relations and the manner of using deposits much more better.In the following article various kinds of banking deposits are suggested on the basis of two assumptions changing non _ interest banking law and keeping it.
  • Ali Masumi Nia Page 55
    Trade is one of the human's basic needs. Market is an institution in which the possibility of trade is provided. Although the propounded issues in economic are so expanded, market related issues have special features; and influence all parts.In market, supply and demand face each other and prices determine how the resources be allocated and distributed.Today,(goods and services, labor and…) markets have more expanded.In most of the countries such markets are run by the influence of capitalist economic's opinion and Since markets have a main role in the said system, has called ''market economy''. So knowing capitalist economics view points are one of the essential matters. In market, the most important basic element would be competition which received many interpretations from the time of early economists up to now. On the other hand we as Muslims belief in Islam's universality and know that Islam has assigned special programs for every situation. The author tries to investigate capitalist market with an emphasis on the competition and then states Islamic doctrines briefly.
  • Majid Rezaei Page 81
    Kharaj was considered as an important matter in Islamic government treasury (Baitolmal) for many centuries. It was taken from people as rent of land which was transferred by government. Nowadays, Kharaj like khoms and zakat is left from the arena of economy and only a little amount of government's income is provided through public tenement, net incomes (khalesejat) and monopolies.The expanded ownership of government over the companies - that was occurred through the necessity of constitution, problems and dept of companies,- propounded many arguments in the last two decades and Many individuals present the privatization plan of public companies. This plan not only includes the common companies, but also some new laws are going to be approved regarding the privatization of banks, insurance and macro industries which were stipulated about public ownership of them in the 44 article of constitution.The following matters are propounded in this article: (1), the place of Kharaj in the early Islamic history. (2) The description of the manner of the government-people relation toward public lands with the extension of Kharaj meaning in transferring of public properties to private sectors (not only the public lands) (3), the suggestion of privatization toward public companie's management in exchange for receiving some money as Kharaj there with tax. _ by public companies we mean those which are not strategic and are liabled to 44 article.Through these fram works, it is hoped that by keeping constitution articles and not needing to change some of its articles in which the private sector' management are more successful, we use its management. In addition the privatization of these companies in management participatory voucher form in the stock exchange which are used to activate the capital market would be propounded.
  • Gholamreza Mesbahi Page 99
    Non-interest banking system is considered as an complex system Because of its suppling resources. In interest base banking most of the activities are based on interest loans and it could be performed by banks easily. So banking instruction is of great significance in Islamic Republic. The fallowing article will present the special instruction of non-interest banking on two levels (1) the educational centers program and (2) related books. Key word:.
  • The Evaluation of Measurment Units of weight, measure, length and surface in the economical history of Muslims.
    Mansoor Zarra Nejad Page 157
    Weighing units and traditional scales which were used in the literature of economical history of Muslims are of many different and various kinds. The author tries to investigate such scales and evaluate them on the basis of common weighing units.Using the investigation results, we could study the economic of the primitive Islamic government.