پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله
سال ششم شماره 2 (پیاپی 20، تابستان 1382)

کشور ایران با قرار داشتن بر نوار لرزه خیز آلپ – هیمالیا همواره در معرض خطر زمین لرزه های مخرب می باشد و هر از چندی، زلزله ای مهلک جان تعداد زیادی از هموطنان را می گیرد. این مساله ایجاب می کند که زمین لرزه با حسسایتی ویژه مورد توجه قرار گیرد. یکی از اقدامات اولیه برای پیشبرد تحقیقات مربوط به زمین لرزه، تهیه طیفهای پاسخ زمین لرزه های اتفاق افتاده و اقدام بعدی ارائه طیفهای ارتجاعی و غیرارتجاعی طرح می باشد. این مطالعه با هدف تهیه طیفهای ارتجاعی و غیرارتجاعی با استفاده از شتابنگاشتهای موجود و ارائه طیف ارتجاعی و غیرارتجاعی طرح صورت گرفته است. در این تحقیق، طیفهای غیرارتجاعی به دست آمده در ضرایب اطمینان طراحی نظیر چهار نوع ساختمان ضرب شده و با طیفهای آیین نامه زلزله ایران مقایسه شده اند.

ساختمانهای آجری، یکی از پر تعدادترین نوع ساختمانها در کشور می باشند که زمین لرزه های گذشته مؤید آسیب پذیری زیاد آنها می باشد. ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای این ساختمانها براساس تشخیص نقاط ضعف متداول در آنها، روشی ساده و عملی می باشد که در این مقاله تشریح گردیده است.
ساختمانهای آجری در ایران، در دو دسته غیرمسلح و کلاف دار و عموما بدون انجام محاسبات مهندسی ساخته شده اند و در زمین لرزه های بزرگ بیشترین آمار تلفات جانی و خسارات اقتصادی را نسبت به ساختمانهای اداری اسکلت به خود اختصاص داده اند. این ساختمانها که مصالح مصرفی متنوعی دارند، بیشتر به دلیل نامناسب بودن شکل هندسی، عدم انسجام و یکپارچگی لازم، کیفیت نامطلوب مصالح و ضعف در اجرا دچار خسارت لرزه ای می شوند. در این مقاله، ابتدا به نواقصی که در عموم ساختمانهای آجری وجود دارد، اشاره شده است. سپس، براساس آن، آسیب پذیری مصالح، آسیب پذیری سیستم سازه ای شامل مسید انتقال بار، مقاومت برشی ساختمان، انسجام ساختمان، نظم در پلان و ارتفاع، اثر ساختمانهای مجاور، آسیب پذیری دیوارهای باربر، دال ها، اتصالات، سیستم کلاف و اعضای غیرسازه ای بررسی گردیده است.

افزایش جمعیت در شهرهای بزرگ، کمیابی و هزینه سنگین زمین، کاربری ساختمانهای بلند برای محل سکونت و یا کار را ضروری می نماید. به لحاظ ارتفاع، ساختمانهای بلندتر از ده طبقه را می توان در زمره ساختمانهای بلند به شمار آورد. با افزایش ارتفاع ساختمان، اثر نیروی جانبی به سرعت افزوده می شود؛ بنابراین برای کاهش تغییرمکان جانبی ساختمان، می توان از سیستم های سخت کننده مثل کمربندهای خرپایی استفاده نمود.
در این مقاله ابتدا معادله حرکت دینامیکی یک سازه دارای کمربند خرپایی در وسط ارتفاع و در بالای سازه تعیین گردیده، سپس با حل مثالهای عددی، محل بهینه قرارگیری کمربند خرپایی در ارتفاع سازه، به دست آمده است.

بی توجهی به ساخت و ساز صحیح و عدم کنترل کیفیت اجرای ساختمانها با وجود لرزه خیزی زیاد بخشهای عمده ای از کشور و خسارتهای چشمگیر وارده به ساختمانها بر اثر زمین لرزه قابل قبول نمی باشد. در این مقاله، نحوه اجرای ساختمانهای فولادی در کشور و نقاط ضعف اجرایی که به علت سهل انگاری یا عدم تسلط کافی مهندس ناظر به اصول اجرای ساختمانهای مقاوم در برابر زمین لرزه رخ می دهد مرور و راهکارهای مناسبی برای بهبود ساخت و ساز پیشنهاد گردیده است.

زمین لرزه 19/4/82 زرین دشت جهرم با بزرگای Ms=5.6 در منطقه ای روی داد که سابقه لرزه خیزی ندارد. مختصات این زمین لرزه، براساس تحلیل لرزه نگاشتهای ثبت شده در ایستگاه های لرزه نگاری شبکه باند پهن پژوهشگاه، 30/28 درجه عرض شمالی و 21/54 درجه طول شرقی تعیین شده است. این زمین لرزه پس از لرزه های متعددی داشت که قویترین آنها با بزرگای Ms=5.5، 34 دقیقه بعد از زمین لرزه به وقوع پیوست.
سازوکار ژرفی این زمین لرزه در منطقه زرین دشت، وجود گسلش فشاری (معکوس) با مؤلفه امتداد لغز را نشان می دهد که همخوانی خوبی با روند گسله های پنهان گزارش شده در نقشه زمین شناسی منطقه دارد.