فهرست مطالب

نشریه علوم سیاسی
سال نهم شماره 2 (پیاپی 34، تابستان 1385)

  • تاریخ انتشار: 1385/05/16
  • تعداد عناوین: 16
|
  • اقتراح
  • آیت الله نورالدین شریعتمداری جزایری، اصغر افتخاری، نجف لک زایی صفحه 7
  • مقالات
  • کاظم قاضی زاده صفحه 51

    پرسش اصلی مقاله حاضر این است که آیا قرآن کریم، در روابط خارجی دولت اسلامی با غیرمسلمانان، اصل را بر جنگ (اصاله الجهاد) می گذارد یا بر هم زیستی مسالمت آمیز (اصاله الصلح)؟ این مقاله ضمن اشاره به نظریه پردازان به طرح دو نظریه و نقد دلایل آنها پرداخته است. در این باره سه گزاره «جهاد اسلامی فقط جهاد دفاعی است»، «قیود جهاد ابتدایی مانع تحقق گسترده آن می شود» و «جهاد ابتدایی اختصاص به زمان تاسیس دولت اسلامی داشته است» مورد بررسی و تحلیل مستقل قرار گرفته است. نویسنده در نهایت موضعی میانه اتخاذ کرده و اصالت را متعلق به دعوت موثر در جهت گسترش توحید دانسته است (اصاله الدعوه).

    کلیدواژگان: قرآن، جنگ، جهاد، صلح، دولت اسلامی، دارالحرب، دارالعهد، دارالاسلام
  • ابوالفضل سلطان محمدی صفحه 75

    جنگ و صلح از نگاه آموزه های دینی مانند سایر رفتارهای اجتماعی بشر، مشمول قوانین و قواعدی است که حاکمان، فرماندهان و لشکریان ملزم به رعایت آن ها هستند. حصول اهداف انسانی و اسلامی جنگ و صلح زمانی میسور است که این پدیده غیر طبیعی که گاهی ناخواسته و گاهی بر اساس ضرورت رخ می دهد، بر مبنای قوانین شریعت مدیریت شود.نوشتار حاضر مشتمل بر گزیده ای از قواعد، احکام، آیین جنگ و صلح و دیگر آموزه های نظامی اسلام با تمرکز بر روایات موسوعه بزرگ حدیثی «بحارالانوار» می باشد. لازم به ذکر است در ارجاعات احادیث به منابع اصلی، از تخریج بحارالانوار که در پی نوشت آن آمده استفاده شده است.

    کلیدواژگان: جنگ، جهاد، مرابطه، فرماندهی، مقابله به مثل، جنگ روانی، اخلاق و جنگ، منافقان، بغات، سیره نظامی معصومین(ع)
  • رضوان السید ترجمه: مجید مرادی صفحه 111

    این مقاله ضمن اشاره اجمالی به رویکردهای همگرایانه و آشتی جویانه در اوایل قرن بیستم در جهان اسلام به تفصیل زمینه های شکل گیری و تداوم جریان واگرایی و صلح ستیز بررسی شده و نویسنده نتیجه گرفته است که بحران پدید آمده در جهان اسلام ناشی از بحران در آگاهی اسلامی است و نه فرهنگ و نصوص اسلامی؛ و در نتیجه نمی توان اسلام را صلح ستیز دانست. مشکل واگرایی و عزلت گزینی از سویی مشکل نخبگان مسلمان است که با ذهنیتی منفی از واقعیات و روندهای جهانی پیرامون خود به سراغ متون و نمادهای مقدس می روند و از سوی دیگر مشکل نظام سلطه است که مسلمانان را در نظم جهانی مشارکت نمی دهد و یا این که مسلمانان خود در آن فعالانه مشارکت نمی کنند و بلکه خود را هدف آن می بینند.

    کلیدواژگان: فرهنگ اسلامی، فرهنگ صلح، رویکرد همگرایانه، رویکرد واگرایانه
  • شریف لک زایی صفحه 131

    در نوشته حاضر، مناسبات آزادی و امنیت بررسی شده است. از این رو، سه نگره مطرح شده است: تقدم امنیت بر آزادی، تقدم آزادی بر امنیت و تعامل آزادی و امنیت. نویسنده مقاله مدعای خود را بر نگره سوم استوار ساخته و به این بحث در اندیشه سیاسی امام خمینی؛ پرداخته است. از این رو بر این باور است که در نگاه امام خمینی، مناسبات آزادی و امنیت، از سنخ تعاملی و تاثیر و تاثری است. در یک سویه، آزادی، در تامین و تضمین امنیت مساعدت می کند و در سویه مقابل، امنیت نیز فضا و گونه های گسترده تحقق آزادی را برای افراد و نهادها بسط و گسترش می دهد. تفصیل مباحث را به همراه مستندات در ادامه می خوانید.

    کلیدواژگان: آزادی، امنیت، امام خمینی رحمه الله، اندیشه سیاسی اسلام
  • رشید رکابیان صفحه 153

    مقاله حاضر دیدگاه مرحوم حاج آقا نورالله نجفی و شهید مدرس را در مورد دفاع از امنیت ایران مورد بحث قرار می دهد. پرسش اصلی این است که مرحوم حاج آقا نورالله نجفی و شهید مدرس در امنیت ملی ایران چه نقشی داشتند؟ نتیجه بررسی در جواب پرسش مذکور این است که مرحوم حاج آقا نورالله با تاسیس شرکت اسلامی و تاکید بر داشتن قوه حربیه قوی در امنیت اقتصادی و نظامی ایران نقش عمده ای ایفا کرد. شهید مدرس با حضور در صحنه تحولات سیاسی اجتماعی ایران و مبارزه با بیگانگان و همچنین مبارزه با واگذاری امتیازات به بیگانگان همانند قرارداد 1919 و سیاست موازنه عدمی در امنیت سیاسی ایران نقش تعیین کننده ای داشت.

    کلیدواژگان: امنیت، تهدیدات ملی، منافع ملی، مدرس، حاج آقا نورالله
  • مهدی بخشی شیخ احمد صفحه 169

    بعد از حملات تروریستی 11 سپتامبر به برج های دوقلوی سازمان تجارت جهانی از سوی القاعده، واژه «جهاد» به طور وسیعی در رسانه های غرب به کار رفت که در اغلب موارد، معنای واقعی آن تحریف شده و بعضا اسلام را مترادف با خشونت نشان می داد. این مقاله به سیر تکوینی معنای «جهاد» از صدر اسلام تا عصر حاضر و بیشتر به معنای «جهاد» در گروه های اسلام گرای نظامی تکیه خواهد کرد. در این مقاله این مطلب تبیین شده است که برداشت کسانی از قبیل اسامه بن لادن از جهاد با معنای آن در میان شیعه متفاوت است.

    کلیدواژگان: جهاد، گروه های اسلام گرای نظامی، القاعده، 11 سپتامبر
  • علیرضا اسلامی صفحه 195

    توجه به انگیزش خواستهای قومی در گستره جهانی و دامن زدن به منابع قومی ناسیونالیسم چنین به نظر می رسد که در دهه آینده کلیه کشورها به نحوی با این مسئله مواجه خواهند شد. از آنجا که قومیت یکی از شاخص های عمده در شناخت ظرفیت طبیعی کشورها برای نیل به ثبات و دوری از خشونت به حساب می آید امنیت کشورها در دهه آینده بدون توجه به این بعد رقم نخواهد خورد. در جمهوری اسلامی ایران نیز به نظر می رسد که این موضوع با توجه به تعدد گروه های قومی و پیشینه تاریخی شان خواه ناخواه مطرح خواهد شد. وجود یک قطب قومیتی در غرب و جنوب شرقی کشور و همراهی با دو گسست دینی و به ویژه اقتصادی و تحریکات بیگانگان می تواند خطرآفرین باشد. در این مقاله به این مهم پرداخته شده است.

    کلیدواژگان: قوم و قومیت، امنیت، امنیت ملی
  • علی عابدی رنانی صفحه 213

    پژوهش حاضر از نظر روش شناختی مبتنی بر این اصل است که تمامی نظریه های سیاسی اجتماعی بر مبنای تلقی خاصی از ماهیت بشر استوار شده است. بر این مبنا در این پژوهش خواهیم کوشید که از خلال آثار مکینتایر تصویر «انسان لیبرال» را که مبنای نظریه های سیاسی اجتماعی لیبرال است انتزاع کنیم.از سده هفدهم میلادی تدریجا تلقی جدیدی از عقل، محوریت یافت که بر اساس آن انسان می تواند بدون وساطت هیچ گونه نظریه ای با عالم واقع رابطه برقرار کند و به شناخت آن و تبویب قوانینی جهان شمول درباره آن بپردازد. بر این مبنا مفاهیمی چون قوه، فعلیت، ماهیت و غایت مفاهیمی منسوخ و مرتبط با فلسفه مدرسی تلقی می شد. بدین ترتیب رویکرد غایت انگار به ماهیت انسان به حاشیه رانده شد و زمینه ظهور فردیت فرد مهیا شد. با انکار رویکرد غایت انگار و استقلال مفهومی - که اخلاق به تدریج پیدا می کرد - توجیه معقول اخلاق محوریت یافت. لکن با نفی و انکار غایت آفاقی از ماهیت بشر آموزه های احساس گرایی بر جامعه مدرن سلطه پیدا کرد که بر اساس آن ترجیحات فرد است که صبغه ارزشی و اخلاقی به خود می گیرد.

    کلیدواژگان: ماهیت بشر، غایت، توجیه معقول، بی طرفی، احساس گرایی، لیبرالیسم
  • میراث سیاسی
  • علی خالقی صفحه 241

    اسلام دینی است که صلح و آرامش را یکی از پایه‌های مهم شریعت خود می‌داند. و همواره از طریق حکمت و موعظه حسنه مردم را به راه خداوند متعال دعوت کرده است؛ و چون آموزه‌های خود را بر اساس منطق و حکمت قرار داده است نیازی به اکراه و اجبار نداشته است. اما هر زمان که عده‌ای، مردم را از ورود به راه خدا باز داشته‌اند و امنیت و آزادی آنها را به مخاطره انداخته‌اند. اسلام سکوت را جایز ندانسته و با آنان قاطعانه برخورد کرده است. خداوند متعال جهاد با این متجاوزان به آزادی و امنیت انسانها را فریضه‌ای مقدس برای پیروانش دانسته، پیامبر اکرم(ص) را به تحریض و تشویق مسلمانان به مقاتله با این افراد امر کرده است. از این رو جهاد و مقاتله با آزادی ستیزان و مخلین امنیت و آسایش جامعه اسلامی همواره یکی از مسایل و موضوعات مهم فقه سیاسی بوده است. گزیده‌ای از آرای فقهای دوره میانه شیعه را برای آشنایی پژوهشگران حوزه اندیشه سیاسی شیعی فراهم آورده‌ایم که امیدواریم مورد استفاده قرار گیرد.

  • نقد و معرفی
  • علی اکبری معلم صفحه 257

    مطالب کتاب در دو بخش کلیات و ابعاد امنیت سازمان دهی شد. مباحث بخش اول در سه فصل ارزش امنیت در اسلام، جایگاه امنیت در اندیشه سیاسی امام علی 7 و مفهوم امنیت ترتیب یافت و بحث‌های بخش دوم در شش فصل امنیت فردی، سیاسی، اقتصادی، قضایی، مرزی و صلح و امنیت جهانی مورد توجه مولف قرار گرفت. از مفروضات کتاب این است که نهج البلاغه پس از قرآن کریم از مهم‌ترین منابع اسلامی به شمار می‌رود و در بردارنده اندیشه امام علی 7 است. نهج البلاغه در خصوص امنیت و شقوق آن، دارای مطالب ارزش مندی است، با توجه به این که کار مستقلی در این زمینه تاکنون صورت نگرفته است، مولف می‌کوشد تا بحث امنیت و ابعاد آن را از نگاه امام علی 7 در نهج البلاغه پی‌گیری نماید.

  • مجید مرادی صفحه 265

    کتاب «الابعاد السیاسیه لمفهوم الامن فی الاسلام»[1] که در سلسله رساله‌های دانشگاهی و از سوی مرکزی که به اسلامی‌سازی دانش اهتمام دارد به چاپ رسیده، حلقه‌ای از سلسله کتاب‌هایی است که در ذیل پروژه «روابط بین الملل در اسلام» انجام شده است. مرکز جهانی اندیشه اسلامی، که مرکز آن در ویرجینیای ایالات متحده امریکا قرار دارد، گروهی پژوهشی در قاهره تشکیل داده است تا به مطالعه و پژوهش در زمینه روابط بین الملل در اسلام بپردازد. ریاست این گروه پژوهشی به عهده دکتر نادیه محمود مصطفی است. کتاب از یک مقدمه و دو باب، که هر باب مشتمل بر فصول و مباحثی است، تشکیل شده است. ابتدا فهرست مطالب کتاب را مرور می‌کنیم و سپس به معرفی مباحث و محتوای آن می‌پردازیم. قبل از آن گفتنی است که نویسنده کتاب، دکتر مصطفی محمد منجود استاد علوم سیاسی در دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه قاهره است.

  • گزارش های علمی
  • رضا لک زایی صفحه 299

    در شامگاه پنج شنبه بیست و پنج اسفند ماه 1384 در میانه ی جاده ی زابل - زاهدان، در محلی به نام تاسوکی، فاجعه تروریستی دلخراشی رخ داد که در آن بیست و دو تن از مسافران عبوری، در حالی که دست ها و چشمان آنها بسته شده بود، توسط گروه موسوم به جندالله، در حالی که این گروه لباس نیروی انتظامی را به تن داشتند و ایست بازرسی ساختگی برقرار کرده بودند، به فیض شهادت نایل آمدند. هفت تن مجروح گشته و هفت تن نیز به گروگان گرفته شدند که ستوان یکم پاسدار محمد شاهبازی در ایامی که در اسارت گروه مذکور بود به شهادت رسید و شش تن دیگر نیز به تدریج و در طی دویست روز آزاد شدند. آنها در برابر آزادی گروگان ها خواستار آزادی پنج نفر زندانی بودند، در اینجا قسمت اول خاطرات رضا لک زایی، یکی از گروگان های این واقعه را می خوانید.

  • حسین پور احمدی صفحه 321

    مباحث حاضر چکیده نشست علمی است که در قالب سلسله نشست های تحلیل مسایل سیاسی روز در گروه علوم سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در تاریخ 26/8/1384 برگزار گردیده است. ویرایش و بازنویسی متن حاضر توسط آقای مهدی صفرزاده انجام شده است.از این که توفیق حضور در میان شما سروران و استادان محترم نصیبم شد، بسیار خوشحالم. چنین نشست های علمی، یک فرصت استثنایی به حساب می آید؛ هم از این جهت که مخاطبان، با علاقه بحث ها را پی گیری می کنند و هم این که تبادل دیدگاه ها به افزایش آگاهی و معرفت انسان کمک خواهد کرد.از آن جا که موضوع سازمان تجارت جهانی، بسیار کلان و گسترده است و در فرصت کوتاه، ارائه چشم انداز کاملی از آن ممکن نیست، تلاش می کنم تا بیشتر به محورها و سوال های اصلی بپردازم. سازمان تجارت جهانی نهادی از نظام اقتصاد جهانی است، به تعبیر روشن تر، فرایند جهانی شدن - به عنوان تاثیرگذارترین فرایند تحولات جهانی - دارای نهادی به نام «تجارت» است و شناخت ماهیت سازمان تجارت جهانی بدون شناخت ساختار آن که همان فرایند جهانی شدن است، غیرممکن است.

  • حسین عصاریان نژاد صفحه 347

    آنچه می خوانید چکیده ای از نشست علمی گروه علوم سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، با حضور دکتر عصاریان نژاد است که توسط آقای مهدی صفرزاده بازنویسی و ویرایش شده است. دبیر جلسه: در نشست امروز، رهیافت های جدید امنیت ملی بررسی خواهد شد. در این خصوص، آقای دکتر عصاریان نژاد ضمن ارایه مباحث ارزنده خویش، به این محورها نیز توجه خواهند کرد:محور اول، امنیت فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران است و این سوال مطرح می باشد که آیا ایشان حامی رویکرد فرهنگی به امنیت است یا آن که امنیت فرهنگی را بعدی از ابعاد امنیت می دانند؟ محور دوم، نسبت امنیت ملی و توسعه در جمهوری اسلامی است. در این بحث روشن می شود که توسعه در ابعاد مختلف آن، چه تاثیراتی بر امنیت ملی خواهد داشت. محور سوم، درخصوص چالش ها و منابع ناامنی است و بررسی جنبه های داخلی و خارجی این چالش ها، بسیار مطلوب و راه گشا خواهد بود. سرانجام آن که با توجه به محورهای مذکور، دکتر عصاریان نژاد بیان می کنند که چه الگویی را درباره امنیت ملی کشورمان مناسب تر دانسته، آن را پیشنهاد می نمایند. دکتر عصاریان نژاد: از این که توفیق یافتم تا در جمعی کاملا علمی حضور پیدا کنم و شاهد بحثی تخصصی در حوزه امنیت ملی باشم، خوشحالم. ان شاءالله در این جلسه، درباره موضوع امنیت و مرجع آن در جمهوری اسلامی صحبت کنیم و بتوانیم با چشم اندازهای حوزه امنیت و نیز چالش های فراروی آن آشنا شویم. بنابراین در آغاز، مقداری درباره ادبیات این بحث سخن خواهم گفت و در ادامه به صورت تخصصی و در قالب مطالعه موردی، وضعیت جمهوری اسلامی ایران را بررسی خواهم کرد.

  • صفحه 361
|
  • Kazem Ghazizadeh Page 51

    Does the holly Qur’an found the basis of Islamic government’s foreign relationship with non-Islamic countries on war or on peaceful coexistence? This paper presents to two thesis and evaluates their arguments in this regard. The three major arguments, elaborated and analyzed here, are: “Islamic jihad is only a defensive jihad,” “the primary jihad constraints block its widespread realization,” and “primary jihad is limited to the time of the establishment of Islamic government.” The writer finally adopts a moderate position and founds the basis on the efficient invitation to the oneness [tohid] of Allah.

    Keywords: Qur’an, war, jihad, peace, Islam ic government, Dar Al-Harb, dar al-‘ahd, Dar al-Islam
  • Abolfazl Soltan-Mohammadi Page 75

    War and peace from the perspective of religious teachings, like the other human social conducts, is affected by rules and regulations which rulers, commanders, and troops must observe. Achieving the Islamic humane objectives of war and peace is possible if these unnatural phenomena, which are sometimes unwanted and sometimes as a result of necessity, is managed on the basis of religious laws. The present paper includes a selected collection of regulations, precepts, fashions of war and peace and other Islamic military teachings with an emphasis on the narrations in the “Bihar al-Anwar”, the big narration compilation.

    Keywords: war, peace, morabitah, headship, retaliation, psychological warfare, ethics, war, monafeghs [dissenters], boghat, military conducts of the infallible
  • Rezwan Al-Seyyed Page 111

    Briefly referring to the convergent and peaceful approaches in the early 20th century in the Islamic world, the paper elaborates on the grounds of the formation and continuation of the divergent and antagonistic trends. The writer concludes that the resultant crisis in the Islamic world arises from the crisis in the Islamic awareness, not from the Islamic culture and texts. Consequently, Islam cannot be considered as an anti-peace religion. The problem of divergence and seclusion is, on the one hand, the problem of Muslim elites, who distance from the surrounding realities, with a negative mind, and approach sacred texts and symbols, and, on the other hand, the problem of dominating regimes which do permit Muslims to cooperate in the world order. Muslims themselves probably do not actively participate in the world order and even see themselves as the target of the world order.

    Keywords: Islamic culture, peace culture, convergent approaches, divergent approach
  • Sharif Lakzaee Page 131

    The paper deals with the relationships between freedom and security, proposing three approaches: the priority of security over freedom, the priority of freedom over security, and the interaction between freedom and security. The writer focuses on the third approach and studies it according the political thought of Imam Khomeini. He believes that, according to Imam Khomeini’s opinion, the relationship between freedom and security is an interactive type. On the one hand, freedom helps guarantee security and, on the other hand, security, too, provides grounds for the realization of freedom for individuals and institutions.

    Keywords: Freedom, security, Imam Khomeini, Islamic political thought
  • Rashid Rekabian Page 153

    The present paper elaborates on the viewpoints of Haj-Agha Noor-Alla Najafi and Shahid Modarres on defending the Iranian security. The main question is what roles the late Najafi and Modarres played in defending the Iranian security. The results of the study show that the late Najafi played an important role in the economic and military security of Iran by setting up an Islamic company and insisting on establishing a forceful power. Shahid Modarres, too, played a crucial role in the Iranian political security by being present in the arena of the Iranian socio-political developments, fighting against the foreign enemies and against granting concessions, such as 1919 treaty, to them, and the policy of non-existing balance.

    Keywords: security, national threats, national interests, Modarres, Haj-Agha Noor-Allah
  • Mahdi Bakhshi Sheikh Ahmad Page 169

    After the September 11th terrorist attacks to the twain towers of World Trade Organization by Al-Qaedah, the Western media started utilizing the word “Jihad” widely. However, in most cases, they distorted its real meaning and occasionally represented Islam equal to jihad and violence. The present paper presents the evolutionary semantic changes of “Jihad” from the early Islamic era to the present time, concentrating more on the meaning of Jihad in the military Islamist groups. The paper emphasizes that conception of people such as Osamah Bin Laden from Jihad is different from the conception of the Shiites.

    Keywords: jihad, military Islamist groups, Al-Qaedah, September 11th
  • AliReza Eslami Page 195

    With respect to universal ethnic demands and provoking nationalist ethnic sources, it seems that all countries will somehow face this problem in the next decade. Since ethnicity is considered as a major index indicative of the natural capacity of countries to achieve stability and avoid violence, they cannot assure their security in the next decade irrespective of ethnicity. It seems that, in the Islamic Republic of Iran, too, this issue will be propounded due to the diversity of the ethnic groups and their historical backgrounds. The existence of an ethnic pole in the west and south west of the country alongside the religious and economic inconsistencies and provocation of these ethnic elements by foreign enemies can be dangerous. This paper deals with this important issue.

    Keywords: race, Ethnicity, security, National Security
  • Ali Abedi Ranani Page 213

    The present paper is methodologically rooted in the principle that all socio-political theories are based on a specific conception of man’s nature. As a result, I will try to depict the image of a “liberal man” as reflected in Macintyre's works, which form the foundation of socio-political theories. A new conception of reason gradually prevailed from the 17th century onward, on the basis of which, without recourse to any theory, man can communicate with the real world, acquire knowledge of it, and codify universal rules about it. Accordingly, concepts such as faculty, actuality, nature, and finality were considered as extirpated concepts of scholastic philosophy. Therefore, the teleological approach to the nature of man was marginalized and the ground was prepared for the emergence of individuality. With the rejection of the teleological approach to ethics and with respect to the conceptual independence ethics gradually gained, the rational justification of ethics prevailed, but, with the rejection of a teleological understanding of man’s nature, emotionalist teachings prevailed in the modern society, on the basis of which it is the individual’s preferences that becomes valuable and ethical.

    Keywords: man’s nature, finality, rational justification, impartiality, emotionalism, liberalism
  • Ali Khaleghi Page 241
  • Ali Akbari Mo'allem Page 257
  • Majid Moradi Page 265
  • Reza Lakza'ee Page 299
  • Hossein Pour Ahmadi Page 321
  • Hossein Assarian Nezhad Page 347