فهرست مطالب

نشریه علوم سیاسی
سال پنجم شماره 4 (پیاپی 20، زمستان 1381)

  • تاریخ انتشار: 1381/10/11
  • تعداد عناوین: 23
|
  • سر مقاله
  • تمدن سازی، نظریه پردازی و گفت و گو
    مدیر مسئول صفحه 7
  • مقالات
  • محمد ستوده صفحه 11
    مطالعه منافع ملی و راه های تامین آن در عصر فراصنعت و فرااطلاعات نیازمند نگاه ویژه ای به آن است. در دوران جدید و روند فزاینده جهانی شدن، مفهوم منافع ملی صرفا در برگیرنده مرزهای ملی نظم وستفالی نمی باشد، بلکه دولت ها ناگزیرند بیش از گذشته به محیط عملیاتی و متغیرهای مربوط به بستر جهانی شدن توجه نمایند. در شرایط جدید، چگونگی تامین منافع ملی ایران تا حد زیادی نیازمند شناخت فرآیندهای جهانی شدن و تعامل هدفمند با بازیگران روابط بین المللی است. در این راستا، سیاست گفت وگوی تمدن ها و تنش زدایی می تواند باعث تقویت قدرت ملی و منطقه ای ایران شده و زمینه را برای استفاده از امکانات و فرصت های بین المللی فراهم سازد.
    کلیدواژگان: جهانی شدن، منافع ملی ج، ا، ا، تنش زدایی، گفت وگوی تمدن ها، ایران
  • عباس ملکی ترجمه: ابوذر گوهری مقدم صفحه 29
    جمهوری اسلامی ایران سازوکار اجرایی منحصر به فردی، جهت سازوکار کردن سلسله مراتب مقامات مذهبی و دموکراسی پارلمانی خود، اتخاذ نموده است. فرآیند تصمیم گیری در سیاست خارجی و روابط بین الملل موجب می گردد نهادهای اجرایی مهمی هم از دولت و هم از مقامات مذهبی وارد عمل شوند. این نهادهای مختلف در وصول به مصالحه در مورد نظام کنترل و تعدیل بین سطوح اساسی فرآیند مشورتی که عبارتند از: وزارتخارجه، شورای عالی امنیت ملی، ریاست جمهوری و رهبری، کمک می کند. همچنین شاهد وجود تصمیم گیران منفردی تحت عنوان جناح گرایی کارگزار - محور هستیم که گرچه به طور غیررسمی ولی نقش مهمی در این فرآیند داشته اند.
    کلیدواژگان: تصمیم گیری، سیاست خارجی ایران، رهیافت تجربی، جمهوری اسلامی ایران، ایران
  • مقصود رنجبر صفحه 45
    در این مقاله ابتدا مفهوم منافع ملی و متغیرهای مؤثر بر این مفهوم مورد ارزیابی قرار گرفته است. در ادامه منابع مؤثر بر شکل گیری اهداف سیاست خارجی از لحاظ نظری و نیز در مورد خاص، جمهوری اسلامی ایران، مورد مطالعه قرار گرفته است. پس از آن، با طرح دیدگاه های مختلف درباره اهداف سیاست خارجی کشور، عوامل و منابع مؤثر بر شکل گیری این اهداف را بررسی نموده است و با طرح سؤالاتی در زمینه قابلیت ها و توانایی های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ج.ا.ایران، به ارزیابی میزان انطباق این اهداف با توانایی ها و قابلیت های ملی پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: اهداف ملی، منافع ملی، سیاست خارجی، ایران
  • جلال درخشته صفحه 67
    یکی از مؤلفه های اساسی اندیشه دینی در سال های پس از دهه 1320، ظهور برداشت های روشنفکری از دین در کنار رویکردهای سنتی و رهیافت اجتهادی بود.
    این برداشت ها که شامل طیف های مختلفی است، با این ایده که امروزه نگرش سنتی از دین، کارآیی لازم را ندارد، به تفسیرهای جدیدی، براساس آموزه های علمی و جامعه شناختی پرداختند و به این ترتیب ادبیات جدیدی را در عرصه دین موجب گشته اند.
    کلیدواژگان: تفکر دینی، ایران معاصر، رویکرد روشنفکری، برداشت علمی، تفسیر التقاطی، رویکرد جامعه شناسی
  • نقی طبری صفحه 91
    اعلام موجودیت شورای همکاری خلیج فارس در فوریه 1981 حاصل و برآیند طبیعی تلاش های شش کشور عربستان سعودی، بحرین، کویت، امارات عربی متحده، قطر و عمان برای حفظ امنیت دسته جمعی نبود، بلکه معلول تحولات شگرف اواخر دهه 1970 و به ویژه انقلاب اسلامی ایران - که دیدگاه تجدید نظر طلبانه داشت - است. مقاله حاضر با دست مایه قرار دادن تاثیر فرضیه های موجود در تشکیل و استمرار این شورا، نگاهی اجمالی به کارنامه و کارکرد شورای همکاری در طول جنگ تحمیلی و حمایت سیاسی آن از ادعای امارات در مورد جزایر سه گانه ایرانی دارد. بدیهی است، تلاش در جهت رفع سوء تفاهمات موجود و تصحیح عمل کرد ناصواب شورای همکاری توسط اعضای آن می تواند به تقویت اعتماد متقابل و توسعه روابط منطقه ای ایران با شورای همکاری و مآلا کم رنگ شدن حضور نیروهای بیگانه در خلیج فارس کمک می کند.
    کلیدواژگان: انقلاب اسلامی، شورای همکاری خلیج [فارس ]، جنگ ایران و عراق، جزایر سه گانه
  • زکی میلاد ترجمه: محمد جمعه امینی صفحه 105
    با فروپاشی نظام کمونیستی، اسلام به عنوان یک گزینه فرهنگی و تمدنی، انتخاب تازه ای را فراروی انسان معاصر قرار داده است. به بن بست رسیدگان نظام فکری شرق و سرخوردگان از لیبرالیسم غرب، راه نجات خویش را در اسلام می بینند. گرایش روز افزون به اسلام زنگ خطر را برای غرب به صدا در آورده است. از سوی دیگر، در این میان برخی از غربی ها در صدند تا اسلام را به عنوان دشمن غرب جایگزین نظام کمونیسم سازند. این مسائل ایجاب می کند که اسلام گرایان با اهتمام بسیار، به اسلام، اندیشه اسلامی و جنبش اسلامی بپردازند و با درک مشکلات، موانع و چالش های دنیای معاصر، راه حل های مناسبی را به انسان های تشنه معارف اسلامی تقدیم کنند. زکی میلاد در فصل دوم کتاب تحولات و خط سیر اندیشه اسلامی معاصر با دقت بسیار تحولات اندیشه اسلامی معاصر را پی گرفته و به ویژگی ها، ضرورت ها، چالش ها و موانع بر سر راه آن می پردازد.
    کلیدواژگان: اسلام گرایی، اندیشه اسلامی، جنبش اسلامی، انقلاب اسلامی
  • شریف لک زایی صفحه 135
    اگر مشارکت سیاسی را به معنای عام، سهیم شدن افراد در سطوح مختلف فعالیت در نظام سیاسی در نظر بگیریم، با توجه به نظریه های ولایت فقیه، نوع مناسبات فرد و دولت در بحث از مشارکت سیاسی از حیث نظری، کارگزارانه (ولی - عامل) است. شاخص های مورد نظر مشارکت سیاسی که در این نوشته مورد تحلیل قرار گرفته است عبارتند از: حق انتخاب کردن، حق انتخاب شدن، حق مخالفت و حق نظارت و انتقاد.
    کلیدواژگان: مشارکت سیاسی، ولایت انتخابی فقیه، ولایت انتصابی فقیه، حق انتخاب کردن، حق انتخاب شدن، حق مخالفت، حق نظارت و انتقاد، واگذاری، کارگزاری، واکارگزاری
  • سید عبدالقیوم سجادی صفحه 161
    در این مقاله، اهداف و ابزار دیپلماسی مورد بررسی قرار گرفته و تامین سعادت و کمال از رهگذر استقرار صلح و امنیت جهانی و همچنین استقرار عدالت اجتماعی و تامین منافع ملی مسلمانان از مهم ترین اهداف دیپلماسی اسلامی تلقی گردیده است. در بحث از ابزارهای دیپلماسی به طرح این مقوله در سه حوزه اصلی: سیاسی - فرهنگی، اقتصادی و نظامی پرداخته و تلقی اسلامی از این ابزارها را بحث کرده است.
    کلیدواژگان: دیپلماسی، دیپلماسی اسلامی، ابزار دیپلماسی، اهداف دیپلماسی، رفتار سیاسی، سیاست اسلامی
  • نصر الله حسین زاده صفحه 185
    مقاله حاضر در صدد تبیین نظریه «اشراف دین بر سیاست» از دیدگاه مهندس مهدی بازرگان است. وی دین را حاکم بر سیاست می داند و بر این باور است که هدف اصلی دین، «خدا و آخرت» می باشد و مسائل سیاسی جنبه دنیایی و فرعی دارند؛ از این رو بر اساس حکم عقل لازم است دنیا را بر طبق اصول توحیدی و بر پایه هدف غایی دین، سامان داد. بنابر نظریه بازرگان، دین بر سیاست اشراف کلی داشته، آن را جهت می دهد ولی وارد جزئیات آن نمی شود.
    کلیدواژگان: دین، سیاست، دین و سیاست، اندیشه های سیاسی، بازرگان
  • کریم خان محمدی صفحه 203
    در اندیشه امام خمینی، علل، ماهیت و آسیب شناسی انقلاب سه مفهوم همبسته است. همان تقاضاهایی که منجر به فروپاشی رژیم گذشته گردید ماهیت انقلاب را تشکیل می دهد و برگشت به گذشته نامطلوب در کلیه شاخصه ها از آسیب های نظام جمهوری اسلامی به شمار می رود، از این رو سخن از آسیب شناسی انقلاب بدون مطالعه فرآیند پیروزی آن، صبغه علمی نخواهد داشت. در این مقاله فرآیند جنبش انقلابی ایران در اندیشه امام خمینی، در قالب تئوری آلن تورن، بررسی شده است.
    کلیدواژگان: انقلاب اسلامی، امام خمینی، ایران، آسیب شناسی
  • علی اصغر داوودی صفحه 223
    پژوهش حاضر شکاف های اجتماعی ای که زمینه سازپیدایش انقلاب گردیدند و متقابلا تاثیر انقلاب بر وضعیت شکاف های اجتماعی طی دو دهه اخیر به ویژه شکاف های مذهبی، قومی - مذهبی، طبقاتی، ارزشی، جنسیت و نسلی را مورد کاوش قرار می دهد. مدعا این است که انقلاب از یک سو، فرآیند ادغام و یکپارچگی اجتماعی و ایدئولوژیک را تقویت و از بی ثباتی های حاد سیاسی جلوگیری کرد و از سوی دیگر، سبب پیدایش یا فعال تر شدن برخی شکاف های اجتماعی گردید. شکاف های سیاسی - اجتماعی موجود و ویژگی های نهفته در آنها همچنان احتمال وقوع کشمکش های شدید، خشونت آمیز و بی ثبات کننده را با خود دارند؛ از این رو اگر همبستگی های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مورد توجه قرار نگیرد، احتمال سر برآوردن کشمکش هایی از درون این شکاف ها وجود دارد.
    کلیدواژگان: انقلاب، جامعه، مذهب، قوم، طبقه
  • مهدی براتعلی پور صفحه 245
    این مقاله در صدد است با انجام مقایسه ای اجمالی میان نظریات ساختگرایی تعادلی (دورکیم)، ساختگرایی تضادی (دارندورف) و گفت و گویی - توافقی (هابرماس)، به مسائلی چون مبنای نظم و همبستگی اجتماعی، بحران های اجتماعی، عامل تحول، آهنگ دگرگونی اجتماعی، فرآیند تحول، راه خروج از بحران های اجتماعی و مبنای الزام و اطاعت سیاسی بپردازد. در این خصوص، تحلیل نقش کنشگران خودی در ایجاد تغییر و تحول در ساخت های اجتماعی به ظاهر متصلب و انعطاف ناپذیر جوامع مدرن و شکل دادن به اخلاقیات جهان شمول، اهمیت به سزایی دارد. در پایان، نگاهی اجمالی و گذرا به اندیشه سیاسی اسلام (با تاکید بر دیدگاه امام خمینی ره) تحت عنوان مکتب تعالی گرایی انتخابی خواهد شد و عناصری از آن که برای ورود در مباحث فوق ضروری است، طرح خواهد گردید.
    کلیدواژگان: ساختگرایی تعادلی، ساختگرایی تضادی، گفت وگویی، توافقی، همبستگی اجتماعی، تعالی گرایی انتخابی
  • آیت قنبری صفحه 267
    اتخاذ راهبرد کسب مستقیم قدرت با سلاح دیانت توسط روحانیت شیعه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولی بنیادین در ایران به شمار می آید. مقاله حاضر پاسخ به این سؤال که چرا از بین اقشار مختلف اجتماعی ایران، روحانیان حاکمیت را به دست گرفتند، را در «منابع قدرت آنان» جست وجو می کند. بر این اساس پس از ارائه تعریف و تاریخچه روحانیت و مناسبات آن با دولت در ایران معاصر مؤلفه های زیر را، منابع قدرت این نهاد تلقی کرده و مورد بررسی قرار داده است: مکتب و ایدئولوژی، سازمان و تشکیلات، نهاد مرجعیت و ولایت فقیه، استقلال مالی، اخلاقی و علمی، شخصیت کاریزماتیک علما، مردمی بودن، مهدویت، مرجعیت قرآن و سنت و ظرفیت تفسیر پذیری آنها، اجتهاد، الگوی کربلا و....
    کلیدواژگان: منابع قدرت، روحانیت شیعه، دین و دولت، ایران، علما
  • قادر فاضلی صفحه 283
    آیین حکمرانی از دیدگاه حکیم نظامی دارای شرایط و اهداف و اصول و فروعی است که هر حکمرانی باید بدان ملتزم باشد تا حکومتش مشروعیت، مقبولیت و مداومت داشته باشد. نظامی این آیین را گاهی در قالب نقل قول از حاکمان و گاهی به زبان نصیحت و اندرز به پادشاهان عنوان می کند تا افکار خود را بیان و جامعه را بدان سو سوق دهد.
    کلیدواژگان: آیین حکمرانی، نظامی گنجوی، مشروعیت، پادشاهان، ادبیات سیاسی
  • میراث سیاسی
  • نصر محمد عارف ترجمه: مهران اسماعیلی صفحه 301
  • نقد و معرفی
  • محمد باوی صفحه 327
  • طاهره کنعانی صفحه 335
  • گزارش های علمی
  • نجف لک زایی صفحه 341
  • علی اکبر معلم صفحه 349
  • حسن حکیم، فاضل سعدی ترجمه: حسن حکیم، فاضل سعدی صفحه 385
  • سیدعلی اصغر سلطانی صفحه 391