نشریه علوم سیاسی
پیاپی 4 (بهار 1378)

مطابق بند هشتم اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، یکی از اموری که دولت موظف است همه امکانات خود را برای تحقق آن به کار برد «مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش» است. مطلب فوق که در فصل اول قانون اساسی و در زمره اصول کلی آمده است، در اصل یکصدم به صورت زیر تبیین شده و تفصیل یافته است: «برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی، اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می کنند.»

فقیه و دانشمند بزرگ شیعه، شیخ زین الدین ابن نور الدین علی ابن احمد عاملی معروف به «شهید ثانی» اهل جبل عامل و از اعاظم فقهای شیعه می باشد. وی در سیزدهم شوال 911 ه. ق متولد و در 966 ه. ق به شهادت نائل گردیده است. او فقیهی جامع بوده و در علوم مختلف دستی داشته است. شهید ثانی ابتدا در محضر پدر خویش و سپس برای کسب دانش بیشتر به مسافرتهای بسیاری رفته و از محضر اساتید بزرگی چون محقق کرکی کسب فیض نموده است.
وی پس از سال 948 ه.ق / 1541م به تدریج شهرت یافته و توانست شاگردان و محققان زیادی را تربیت کند.

فقه سیاسی بخشی از «علم مدنی» عام است که در احصاء علوم دوره میانه، با عنوان «فقه مدنی» تاسیس و شناخته شده است. فقه مدنی /سیاسی، قسیم «حکمت مدنی» است. معلم ثانی، فقه را، همانند فلسفه، به دو قسم نظری و عملی تقسیم می کند و آنگاه فقه سیاسی را، در مجموعه فقه عملی، چونان دانشی معرفی می کند که با توجه به ویژگی های فرهنگی زبانی جامعه اسلامی، به ارزیابی عمل سیاسی مسلمانان می پردازد، و با تکیه بر زبان شناسی علم اللسان عرب نصوص اسلامی را تفسیر می کند.

این مقاله بر آن است تا برای برداشتهای متفاوتی که از اصطلاح گفتمان وجود دارد، نقطه اشتراکی پیدا کند. از رهگذر مقایسه کاربرد عام تحلیل گفتمان در زبان شناسی کاربردی[applied linguistics]، با کاربرداین اصطلاح در تحلیل انتقادی گفتمان [Critical Discourse Analysis، CDA]و کاربرد فوکویی آن، سعی خواهم کرد تا نشان دهم این رویکردهای متفاوت چگونه مبین برداشتهای عمیقآ متفاوتی هستند که نسبت به رابطه بین زبان، فرد، ایدئولوژی، و جامعه وجود دارد. و در آخر، به بحث پیرامون این نکته خواهم پرداخت که رویکردهای عام انتقادی و رویکرد زبان شناسی کاربردی، با محدودیتهایی مواجه هستند و تعمق بیشتر درباره احتمالات حاصله از برداشت فوکویی تحلیل گفتمان، سودمند خواهند بود.

در آستانه بیستمین بهار نظام «جمهوری اسلامی» و سال امام خمینی«ره» فرصتی دست داد تا نسبت به ساختار سیاسی نظام دولت اسلامی، تاملی کوتاه داشته باشیم. این نوشته، مقدمه ای برای فهم جایگاه مردم در نظام جمهوری اسلامی ایران است، که مبتنی بر اندیشه سیاسی امام خمینی«ره» می باشد.
از زمان تکوین نخستین جوامع ابتدایی تا دولتهای مدرن، اندیشه سامان بخشی به حیات سیاسی اجتماعی و تنظیم روابط بین فرمانروایان و فرمانبرداران، از مهمترین دغدغه های بشر بوده است. این اندیشه، به تبع میزان دخالت و حضور مردم در اداره جامعه، موجب بروز اشکال متفاوتی از حکومت شده است. شاید بتوان در یک نمای بسیار کلی، حکومتها را به لحاظ مشارکت مردم، به سه دسته «سلطنتی»، «جمهوری» و «اریستوکراسی یا نخبگان» تقسیم کرد. اما در یک چشم انداز عمیقتر می توان گفت؛ تاریخ حکومتها، نشانگر این است که از یک سو، دولتها بدون همدلی مردم، دچار بحران سیاسی شده و از سوی دیگر، دموکراسی های مستقیم، عملا غیر ممکن بوده اند

پس از اینکه جنبشی به نام «طالبان» در پاییز 1373 از مرز «اسپین بولدک» پیشروی سریع و غیرقابل انتظار خود را به سوی شهر مهم و استراتژیک قندهار، موطن سلاطین 250 ساله افغانستان شروع نمود؛ حرکت آنها، ناظران و تحلیلگران داخلی و خارجی را سخت دچار شگفتی ساخت. کمتر کسی می توانست تصور نماید که جنگهای دامنه دار داخلی در افغانستان که تاکنون تلفات و ویرانی های بی شماری را به همراه داشته است (بدون اینکه تغییری در توازن قوا بین طرفهای درگیر به وجود آورده باشد)، روزی به دست یک گروه ناشناخته و نوپا به پایان خود نزدیک شود. جنبش طالبان برخلاف تصور تمامی محافل سیاسی جهان که همواره در پی راه حلهای شکست خورده «سیاسی» در این کشور بودند، بر روش نظامی گری پافشاری نموده و به دور از هیاهوی داخلی و بیرونی به لشکرکشی های خود در ولایات مختلف این کشور ادامه داد و پس از چهار سال جنگ و گریز، سرانجام توانست مهمترین پایگاه های احزاب جهادی را فتح نموده و حضور خود را در غرب (هرات)، شمال (مزار شریف و شبر غان) و مرکز (بامیان و هزارجات) و مهمتر از همه در کابل، پایتخت افغانستان تا حدودی تثبیت نماید.

شیخ یوسف، فرزند مرحوم علامه بزرگ شیخ احمد ابن صالح ابن عصفور ابن احمد ابن عبدالحسین ابن عطیه ابن شیبه الدرازی بحرانی است. وی در روستای «ماحوز» متولد شد. شیخ احمد، پدر وی از موطن خود «الدراز» به منظور ادامه دروس عالی به «ماحوز» آمد تا از محضر محقق و استاد، شیخ سلیمان ماحوزی استفاده کند. وی اهل و عیال خویش را نیز همراه آورده و برای ادامه تحصیل رحل اقامت گزید. در مدت اقامتش در ماحوز بود که علامه یوسف بحرانی در سال 1107 متولد شد.
شیخ یوسف، خواندن و نوشتن را نزد معلمی که برای او در نظر گرفته شده بود، فرا گرفت. پدرش نیز در تعلیم و تربیت او نقش بسزایی ایفا نموده و در این امر، سعی بلیغ مبذول می داشت. علوم ادبی و غیر ادبی را به او می آموخت، به طوری که شیخ در این علوم متبحر شد. تعلیم و تربیت شیخ نزد پدر همچنان ادامه یافت. و به خوبی از سرچشمه زلال علم پدر بهره گرفت و به راستی برگ و بار و ثمره ای شیرین برجای گذاشت.

در میان آثار مربوط به فقه سیاسی اهل سنت، کتاب «دکتر توفیق الشاوی»، دارای نوآوری هایی می باشد. با گرم شدن مباحث مربوط به دمکراسی در جهان اسلام، پاره ای از اندیشمندان مسلمان معاصر عرب، درصدد برآمدند تا با بازنگری در متون دینی، الگویی ویژه را برگزینند که هم بتواند پاسخگوی نیازهای زمانه باشد و هم با معارف و ارزشهای دینی سازگار باشد. این امر سبب شد تا بحث پیرامون مفهوم شورا در نظرگاه اسلام، اهمیت یابد و شماری از این اندیشمندان الگوی فوق را در این مفهوم یافتند و دراین باره، آثاری تدوین یافت. کتاب «فقه الشوری والاستشاره» با نگاهی نو به مفهوم شورا و قلمرو عرصه های آن، در راستای تدوین نظریه ای فراگیر پیرامون (شورا) نگاشته شده است که در این نوشتار مورد توصیف واقع می شود.

این کتاب که توسط «دمیتری ژوکوف» به رشته تحریر درآمده است، در تاریخ 16 اسفند 1377 به عنوان مکتوبی از مجموعه «سری پیشوایان قرن بیستم»، طی مراسم با شکوهی با حضور سرگی بابورین، معاون دومای روسیه، تعداد زیادی از نمایندگان پارلمان، سیاستمداران، ایران شناسان، نویسندگان، شخصیتهای علمی فرهنگی برجسته روسیه، ارباب جراید، و نمایندگان رسانه های گروهی رسمآ معرفی شد