نشریه بررسی های آمار رسمی ایران
سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 70، بهار و تابستان 1386)

در این مقاله، رهنمودهایی برای طراحی یک سامانه هوشمند به منظور بهبود کیفیت داده ها در تمامی مراحل تولید داده (از مرحله گردآوری تا انتشار) در یک طرح آمارگیری ارائه شده است. با استفاده از این رهنمودها ساختار سامانه ای هوشمند برای طرح هزینه و درامد خانوار که یکی از طرح های مهم مرکز آمار ایران است، پیشنهاد شده است.

از راهکارهای رویارویی با بی پاسخی واحد در آمارگیری ها، جانشین سازی هر واحد بی پاسخ با یک واحد جدید است که جانشینی (substitute) واحد آماری نامیده می شود. واحدهای جانشین می تواند به طور تصادفی یا جورشده انتخاب شود. یکی از انتقاداتی که بر روش جانشین سازی وارد است آن است که چون در این روش واحدهای جانشین، پاسخگویان هستند ممکن است به طور راژمند (سیستماتیک) متفاوت از افرادی باشند که جانشین آنان شده اند و در نتیجه ممکن است نتایج آمارگیری اریب شوند. در این مقاله، مروری بر استفاده از روش جانشین سازی، انتقادات وارد بر آن و پیشنهادهای استفاده صحیح از این روش به گونه ای که حتی در حالت گم شدگی (بی پاسخی) غیر قابل چشم پوشی نیز مفید باشد، آورده شده است.

این مقاله ابتدا به معرفی اجمالی آمارگیری های مکرر به ویژه آمارگیری چرخشی می پردازد. سپس، به کمک شبیه سازی، کارایی سه نوع آمارگیری مکرر– پانلی، مستقل و چرخشی– را در برآورد تغییرات پارامتری از نوع میانگین، در دو دوره متوالی مقایسه می کند. شبیه سازی در چهار حالت مختلف از همبستگی بین داده های دو دوره زمانی اجرا می شود و آمارگیری چرخشی نیز با 5 میزان مختلف تداخل در شبیه سازی در نظر گرفته می شود. یافته ها، حاکی از آن هستند که آمارگیری پانلی دارای بیش ترین و آمارگیری مقطعی دارای کم ترین کارایی در برآورد تغییرات پارامتر مورد نظر است. همچنین، با افزایش همبستگی داده های دو دوره، بر کارایی برآورد تغییرات پارامتر در آمارگیری مکرر افزوده می شود.

با توجه به ارتباطی که گروه های سنی با هم دارند، میزان بازماندگی و مقایسه داده ها در گروه های سنی در سرشماری ها، روشی مطلوب برای ارزیابی سرشماری است. میزان بازماندگی جمعیت در همه گروه های سنی سرشماری 1385 بالاتر از رقم مورد انتظار است. از این رو احتمال می رود که در سرشماری 1375 گروه های سنی زیر 45 سال کم شماری داشته باشند. برعکس سال 1385، در سال 1375 در خیلی از موارد میزان بازماندگی از مدل پایین تر است. نسبت کم شماری در سال 1375 بر اساس میزان بازماندگان سال 1365، حدود 3 درصد و بر اساس سرشماری سال 1385 حدود 4.7 درصد برآورد می شود. اگر میانگین این دو نسبت را در نظر بگیریم کم شماری سال 1375 حدود 3.85 درصد و معادل 2.31 میلیون نفر خواهد بود و در نتیجه جمعیت سال 1375 حدود 62360 هزار نفر برآورد می شود. بر این اساس متوسط رشد سالانه جمعیت در سال های 1375- 1385 حدود 1.2 درصد به دست می آید. شاخص ارقام تلفیقی یکی دیگر از روش های ارزیابی سرشماری است. در سال 1375 این شاخص 25.5 به دست آمده است که به معنای آن است که کیفیت سرشماری متوسط بوده است. در سال 1385 شاخص یادشده به 16.1 کاهش پیدا کرده است و کیفیت سرشماری خوب ارزیابی می شود. نتایج نهایی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 نشان می دهد خطای پوشش در مقایسه با سرشماری 1375 خیلی کاهش پیدا کرده و خطای محتوا نیز بر اساس شاخص های ارقام تلفیقی، نسبت جنسی و نسبت سنی کم تر شده است.

در آمارگیری سرعت خودرو در سوئد، داده ها از یک نمونه چند مرحله ای از مکان های جاده ای با استفاده از یک دستگاه اندازه گیری که در جاده نصب شده است گرد آوری می شوند. معمولا برخی از خودروهای عبوری از یک مکان منتخب، مشاهده نمی شوند. بنا بر این، پیشنهاد می کنیم شدآمد (ترافیک) به رده های وزن دهی تقسیم شود. مشکل اصلی چگونگی تعدیل تعداد خودروهای مشاهده شده با توجه به داده های گم شده است. پیشنهاد می شود خودروهایی که به وسیله این دستگاه جانهی می شوند، در درون رده با هم جمع شوند؛ پیشنهاد دیگر، استفاده از وزن دهی احتمالاتی آمارهای ثبتی است. مدل هایی برای خطاهای موجود در تعداد خودروهای جانهی شده و خطاهای موجود در احتمال های ثبتی برآوردشده، امکان ارزیابی های نظری این پیشنهادها را فراهم می سازند. این مدل ها به کمک برخی داده های تجربی ارزیابی می شوند.

بسیاری از سازمان ها فعالانه در راستای بهبود کیفیت عمل می کنند. هر چند، بهبود روش ها و فناوری، متداول است، شیوه های کاری بهبودیافته و مدیریت کیفیت کم تر متداول اند. این مقاله گام های کلیدی در اجرای موفقیت آمیز بهبود مستمر کیفیت در این حوزه ها را که غالبا فراموش شده اند، تشریح می کند. مثال هایی از سازمان های آماری در ایالات متحده و سراسر اروپا ارائه شده اند. مباحث ارائه شده در این مقاله، شامل تعهد مدیریت ارشد، ساختار سازمان، عملیات خوداتکا، ارتباطات عالی، کار گروهی، و بهبود مستمر است.