مجله طب نظامی
سال چهارم شماره 2 (پیاپی 8، تابستان 1381)

در کلیه انفجارهای هسته ای دو عامل وجود دارد که نیروهای انسانی را اعم از نظامی و غیر نظامی در معرض تهدید قرار می دهد، یکی موج انفجار اولیه و دیگری پرتوهای رادیواکتیو شامل پرتوهای آلفا، بتا و گاما می باشند. بررسی آثار بیولوژیک هر یک از این پرتوها، مورد توجه پژوهشگران متعددی بوده است به طوریکه تاریخچه این پژوهش ها به زمان کشف پرتو ایکس بوسیله رونتگن بر می گردد. سوال مهمی که همه پژوهشگران در این زمینه با آن مواجه اند این است که چه شاخص یا شاخص هایی برای بررسی آثار زیان بار بیولوژیک پرتوهای رادیواکتیو مناسب بوده و در مقابل نوع پرتو و میزان دوز آن حساسیت لازم را دارا است. یکی از روش های مطالعه در زیست پرتوی، استفاده از آزمون میکرونوکلیوس می باشد. میکرونوکلیوس ها پاره های کروموزمی هستند که در فرایند میتوزی به سلول های دختری منتقل نشده و در سیتوپلاسم مادر باقی می مانند. میزان حساسیت این شاخص (شمارش میکرونوکلیوس ها) در مقابل پرتوی گاما تابش شده از60Co در این طرح پژوهشی مورد ارزیابی قرار گرفت. در معرض تابش قرار دادن موش های balb/c باعث افزایش چشمگیر میکرونوکلیوس ها در سلول های پلی کروماتیک اریتروسیت (PCE) و نرموکروماتیک اریتروسیت (NCE) می گردد، درحالیکه پرتو بر روی نسبت این دو گونه سلولی یعنی PCE/PCE+NCE تاثیری ندارد. دوز گامای مورد استفاده در این پژوهش 5/1 گری بوده است. نتایج بدست آمده نشان داد که آزمون میکرونوکلیوس از حساسیت لازم برای مطالعات زیست پرتوی برخوردار بوده و می تواند به عنوان یک دوزیمتر بیولوژیکی در مقابل پرتو گاما مورد استفاده قرار گیرد و علاوه بر این، در روند تکاملی سلول های اریتروییدی در مغز استخوان فمور موش تاثیرگذار نیست.

عملیات والفجر 10 در محدوده بین ارتفاعات پشت جبهه و انتهای غربی بالامبو به وسعت 1200 کیلومتر مربع انجام شد. نبود جاده مواصلاتی، کوهستانی بودن، سرمای هوا، بمباران شیمیایی و تصرف چندین شهر عراق از مشکلات و ویژگی های این عملیات بود. در این عملیات 4 قرارگاه (فتح، قدس، کاظمین، بعثت) با تاسیس 5 بیمارستان صحرایی (با 29 اتاق عمل) و 11 اورژانس (دارای 220 تخت) و 2 نقاهتگاه (با 5000 تخت) و 4 ایستگاه مصدومین شیمیایی و ایستگاه هوانیروز توانستند چند هزار مجروح و مصدوم را تحت درمان قرار و به پشت جبهه انتقال بدهند. در این عملیات چند شهر مهم عراق مورد حمله شیمیایی قرار گرفت و هزاران تن از مردم شهر حلبچه مصدوم و تعداد بی شماری به شهادت رسیدند. عامل شیمیایی به کار رفته در این حمله گاز خردل، اعصاب و سیانور بود. امکانات امداد و انتقال در این عملیات در کل عبارت بوده است از 8 بال گرد، 515 مینی بوس و اتوبوس و 510 آمبولانس. بیشترین گروه خونی مصرف شدهB+ / AB+ بوده و بیش از 1400 واحد تزریق گردیده است. در حالیکه کمترین گروه خونی AB بوده که بیش از 200 واحد تزریق شده است. پرسنل درمانی شرکت کننده در این عملیات، 61 % بهیار، 24 % پرستار و 12 % پزشک عمومی و 2 % پیراپزشک و 1 % متخصص بوده اند.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین مدت زمان حضور در جبهه و تیپ شخصیتی با سطح سازگاری یگان های نزاجا انجام شده است. در این پژوهش از دو پرسشنامه آزمون سازگاری بل و آزمون شخصیتی آیزنک استفاده شد.جامعه پژوهش کلیه پرسنل نزاجا مستقر در پادگان های مناطق مختلف شهر تهران است، از این جامعه 350 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک انتخاب گردید. نمونه انتخاب شده شامل پرسنل جبهه رفته و پرسنل جبهه نرفته بودند. نتایج رگرسیون، آزمونt و تحلیل واریانس نشان داد که بین سطح سازگاری و تیپ شخصیتی رابطه وجود ندارد. به علاوه بررسی تاثیر حضور در جبهه و سطح سازگاری در میان 3 گروه جبهه نرفته و جبهه رفته مستقر در خط مقدم نشان داد که سازگاری و سطح بهداشت روانی پرسنل جبهه رفته کمتر از پرسنل جبهه نرفته است.

آسیب سر در تمامی اشکال تروما و حادثه شایع است. در حوادث هواپیمائی، 40% ضایعات Craniofacial هستند. علت 20-14% مرگ و میرها در حوادث هوائی، ضایعات وارده به سر می باشد. خلبانان، بویژه خلبانان نظامی، نیاز به اقدامات خاصی جهت حفاظت از سر دارند، بطوریکه امروزه طراحی هواپیماها نیز بر این اساس می باشد. با افزایش سرعت و قدرت عملیات هواپیماها، لزوم حفاظت از سر خلبان و سایر خدمه پروازی را بیشتر کرده است، چون کوچکترین تروما به سر، ممکن است منجر به عدم هوشیاری گردد. امروزه کلاه های ایمنی خیلی پیشرفته ابداع شده اند و این سبب شده است که از میزان ضایعات سر به مقدار زیادی کاسته شود. در بسیاری از موارد، استفاده از کلاه ایمنی سبب نجات زندگی خلبان و کادر پروازی گردیده است. در این قسمت، مکانیسم ضایعه سر، اصول حفاظت از سر و چگونگی طراحی کلاه های ایمنی توضیح داده خواهند شد.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین مدت زمان حضور در جبهه و تیپ شخصیتی با سطح سازگاری یگان های نزاجا انجام شده است. در این پژوهش از دو پرسشنامه آزمون سازگاری بل و آزمون شخصیتی آیزنک استفاده شد. جامعه پژوهش کلیه پرسنل نزاجا مستقر در پادگان های مناطق مختلف شهر تهران است، از این جامعه 350 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک انتخاب گردید. نمونه انتخاب شده شامل پرسنل جبهه رفته و پرسنل جبهه نرفته بودند. نتایج رگرسیون، آزمون t و تحلیل واریانس نشان داد که بین سطح سازگاری و تیپ شخصیتی رابطه وجود ندارد. بعلاوه بررسی تاثیر حضور در جبهه و سطح سازگاری در میان 3 گروه جبهه نرفته و جبهه رفته مستقر در خط مقدم نشان داد که سازگاری و سطح بهداشت روانی پرسنل جبهه رفته کمتر از پرسنل جبهه نرفته است.

تشخیص صحیح و سریع یک حمله بیولوژیکی یا بیوتروریستی، بدون شناخت ویژگی های اپیدمیولوژیک عوامل مورد استفاده و بیماری های حاصله امکان پذیر نمی باشد. از این رو تمام دست اندرکاران بهداشتی که جزو اولین پاسخ دهندگان می باشند و همچنین پرسنل پزشکی باید مهارت های فنی اپیدمیولوژیکی مربوطه را برای برخورد موثر با حادثه کسب نمایند. اولین مرحله به منظور تعیین شمارش موارد و میزان حمله، توجه به یافته های آزمایشگاهی و بالینی است. برای تعیین شمارش موارد و میزان همه گیری، ابتدا باید "تعریف مورد" بر اساس معیارهای عینی صورت بگیرد. بعد از تعریف مورد، شمارش موارد، میزان حمله، درصد ابتلای روزانه، میزان مرگ و میر، نقشه توزیع موارد، زمان، مکان، و منبع عفونت مشخص گردد. با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده از موارد در طی زمان، منحنی همه گیری قابل ترسیم است. برخلاف همه گیری های طبیعی، منبع عفونت "نقطه ای" یا "واحد" می باشد. از این رو شیب منحنی اپیدمیک بسیار تند است. وسعت بیش از حد انتظار، شدت بیشتر بیماری نسبت به حالت معمول، مواجه با بیماری غیرمعمول، ظهور یک بیماری خاص در منطقه جغرافیایی و فصل نامعمول آن، همه گیری های متعدد و همزمان از بیماری های عفونی مختلف، حضور سویه های نامعمول عامل عفونی (مثلا با الگوی مقاومت آنتی بیوتیکی غیرطبیعی) کلیدهای تشخیصی می باشند.

سازمان ها در جوامع پیشرفته و پیچیده کنونی جایگاه برجسته ای در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه دارند، بطوریکه بسیاری از فعالیت های اساسی و ضروری مربوط به مسایل مردم در سازمان ها و نهادهای اجتماعی انجام شده، و زندگی بدون وجود سازمان های گوناگون آموزشی، صنعتی، بازرگانی، خدماتی، سیاسی، نظامی و غیره تقریبا" غیر ممکن است. پیچیده شدن شرایط زندگی اجتماعی، راه های پیشرفت اقتصادی، نظامی و علمی و فرهنگی جوامع را منوط به ایجاد وسایل و تجهیزات متنوع و جدید کرده است. وجود سازمان های مناسب در هر جامعه که بتواند با کارآمدی و اثر بخشی از عهده وظایف خود برآیند از مهمترین وسایل دستیابی به پیشرفت و ترقی است. سازمان، درحکم یک نظام، از افرادی با نقش های متفاوت کاری و نیز ارزش ها، باورهاو رفتارهای شخصی تشکیل یافته است، رشد و پایداری در هر سازمانی منوط به رشد و توسعه در سه زمینه مهارت های فنی، مفهومی و انسانی می باشد، مهارت های فنی منجر به تقویت و افزایش فنون و روش های جدید می شود و مهارت های مفهومی به بررسی تناسب فعالیت های سازمان با اهداف آن می پردازدو مهارت های انسانی به سازمان کمک می کند که با نیروها به نحوی ارتباط برقرار کرده و برخورد نماید تا پرسنل و عوامل انسانی آن سازمان بهره وری مناسب و لازم را داشته باشند، گرچه مهارت های انسانی در گذشته اهمیت فراوانی داشته است، لیکن در سازمان ها و نهادهای آموزشی، صنعتی، تجاری، نظامی و... اهمیت بیشتری پیدا کرده است. هدف بهداشت روانی و مشاوره در سازمان های نظامی پیشگیری از بروز مشکلات (عاطفی، روانی، اجتماعی، شغلی) در کارکنان و ایجاد شرایطی مناسب از نظر بهداشت روانی برای پرسنل می باشد. در این مقاله سعی شده است به ضرورت، تاریخچه، مدل ها و نقش های مشاوره در سازمان ها نظامی و غیر نظامی پرداخته و در خاتمه پیشنهادات کاربردی به منظور ترویج جایگاه مشاوره در میان نیروهای نظامی ارایه خواهد شد. ضرورت بهداشت روانی و مشاوره در سازمان های نظامی و غیر نظامی به هر اندازه که جوامع انسانی بطرف پیشرفت وصنعتی شدن به پیش می رود و نهادهای اجتماعی نو و پدیده های جدید پا به عرصه فعالیت و تلاش می گذارند، روابط اجتماعی و روابط بین افراد تحت تاثیر شرایط محیطی تغییر می کنند، آمار فراوان مشکلات اجتماعی از قبیل مشکلات خانوادگی، طلاق، اعتیاد، بزهکاری، جرم و جنایت، فحشاء، ناسازگاری های اجتماعی و بیماری های روانی می تواند ناشی از تغییراتی باشد که در جامعه رخ داده است. آمارها نشان می دهند که 40 میلیون نفر از مردم ایالات متحده به نوعی از نظر بهداشت روانی مشکلاتی دارند. موسسه ملی بهداشت روانی بررسی جامعی انجام داده است که نشان می دهد 19% افراد بالای 18 سال دچار یک یا چند مشکل روانی هستند، بررسی فوق نشان داده است که 28% تا 38% از افراد مورد مطالعه بیشتر اوقات در زندگی از نظر بهداشت روانی دارای مشکلات جدی هستند. این مشکلات در دامنه ای قرار دارند که از احساس های اضطرابی شروع و به اختلالات هیجانی شدید ختم می شود) 1 (. گیبسون (1983) اعتقاد دارد که رشد فزاینده محیط های سالم از نظر بهداشت روانی نتیجه رشد برنامه های بهداشت روانی است که از دهه های قبل شروع شده است. علاقه به سلامت روانی همه گروه های سنی از کودکی تا پیری، ظهور خدمات مشاوره ای در گستره وسیعی از محیط های سازمانی و اداری و رشد متخصصان جدید حرفه ای برای خدمات به گروه های خاص را به دنبال داشته است، و اکنون در بسیاری از جوامع پیشرفته از خدمات مشاوره بهداشت روانی در سازمان ها، نهادها یا موسسه های اجتماعی استفاده می شود) 1 (. محققین ضرورت و نقش مشاوره در سازمان را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده اند که بطور خلاصه ذکر می شود:پروکتر (Proctor) و بریجید (Brigid) به توصیف نقش سرپرستان در سازمان ها می پردازند. آنها معتقدند که سرپرستان و مدیران علاوه بر مسئولیت سرپرستی، باید امکان استفاده از خدمات مشاوره ای را برای کارکنان حوزه خود فراهم کنند) 2 (. کاترین (Catherine) به ذکر و تدوین معیارهای اخلاقی مشاوره در سازمان در ارتباط با کارکنان می پردازد) 2 (. تولر (Towler) به نقش هدایت و انجام فرآیند مشاوره (فردی) در سازمان ها پرداخته و در مقاله خود به توصیف جریان مشاوره برای کارمندان از ابتدا تا انتها اشاره می کند) 2 (. کارول (Carroll) و مایکل (Michael) در مقاله خود با عنوان "آموزش کارکنان برای استفاده از خدمات مشاوره ای" به نقش آموزش در سازمان و خدماتی که مشاور می تواند در سازمان ها داشته باشد اشاره کرده و نقش مشاوره را در عملکرد سازمان ها بسیار سودمند و مفید می دارند) 2 (. والتن (Walton) و مایکل (1997) به نقش حمایتی مشاوره از پرسنل پرداخته و تاثیر آن را در آماده سازی پرسنل برای ایجاد تغییر در سازمان ها مورد توجه قرار داده است) 3 (. بنابر این همچنان که لازم است به منظور جلوگیری از شیوع بیماری های جسمی به اقدامات پزشکی و درمانی پرداخته شود، ضرورت دارد به منظور مقابله با بیماری های روانی - اجتماعی نیز برنامه های بهداشت روانی را بکار گرفت و این وظیفه مدیران و مسیولین است که از خدمات مشاوران و متخصصین بهداشت روانی در این زمینه استفاده کنند. متخصصین و کارکنان هر سازمان و نهاد اجتماعی بعنوان عضوی از اجتماع در معرض انواع و اقسام بیماری ها و مشکلات روانی - اجتماعی قرار دارند، و صاحبان و مدیران شرکت ها و سازمان های دولتی و خصوصی به منظور بهره برداری مناسب و بهتر از کارکنان خود ناگزیر هستند به برنامه های بهداشت روانی عمل کنند، هر چند این برنامه برای آنها بار مالی و هزینه هایی در برداشته باشد، زیرا زیان ها و ضررهای که بدلیل عدم رعایت برنامه های بهداشت روانی ممکن است در آینده متوجه آن سازمان ها شود بسیار بیشتر از هزینه های صرف شده فعلی خواهد بود. امروزه گسترش و توسعه بهداشت روانی در سازمان ها و نهادهای اجتماعی مرهون اهمیت حیاتی و ضروری است که صاحبان کارخانه ها و شرکت های بزرگ و ادارات دولتی برای آن قایل هستند.

انتروتوکسین B استافیلوکوکی SEB 1 یکی از نه انتروتوکسین تولید شده استافیلوکوکوس اورئوس می باشد. SEB یکی از شناخته شده ترین انتروتوکسین های استافیلوکوکی است که به عنوان یک تیپ انتروتوکسین در نظر گرفته شده است (1،2). انتروتوکسین های استافیلوکوکی و TSST1 2 عموما به عنوان سوپر آنتی ژن مطرح می باشند، زیرا بر روی سیستم ایمنی اثرات زیادی دارند. غلظت های بسیار کم سوپر آنتی ژن ها می تواند رسپتورهای سیستم ایمنی را فعال کند. زیرا این توکسین ها تمایل بسیار زیادی به رسپتورهای سلول های T و مولکول های MHCII 3 دارند (3). انتروتوکسین های استافیلوکوکی عامل بیشترین مسمومیت غذایی هستند. ضمن اینکه چندین اختلال فیزیولوژیکی مهم دیگر مثل سندرم شوک سمی نیز ایجاد می کند (2،4). طی سال های 1960 به بعد زمانی که آمریکا برنامه حمله بیولوژیکی را طراحی کرد، SEB را با کد PG به عنوان یک ناتوان کننده بیولوژیکی مورد مطالعه قرار داد. این توکسین به عنوان یک عامل بیولوژیکی خیلی جالب توجه است. زیرا علاوه بر اینکه مانند سایر تیپ های انتروتوکسین استافیلوکوکوس اورئوس از طریق گوارشی جذب می شود، بر خلاف آنها از طریق تنفسی و به صورت آئروسل نیز انتقال می یابد (5،6). از طرف دیگر در مقایسه با سایر مواد شیمیایی مصنوعی برای ایجاد اثرات تخریبی به مقادیر کمتری نیاز است، به طور مثال دوز مورد نیاز جهت ناتوانی پنجاه درصد از جمعیت انسانی ED50 4 از طریق تنفسی برابر 10-4mg/kg × 4 و دوز مورد نیاز برای کشتن پنجاه درصد جمعیت انسانی LD50 5 از طریق تنفسی برابر 2 m g/kg - 10 * 2 است (6) و دوز مورد نیاز جهت ED50 از طریق گوارشی برابر 10-1 m g/kg × 9 و دوز مورد نیاز جهت LD50 برابر 2 m g/kg است (7،8).

حوادث شیمیایی – میکروبی - هسته ای به طور بالقوه می توانند بخش های اورژانس را که واکنش دهی کافی به حوادث (CBR) ندارند، با مشکلات اساسی روبرو سازند. به علاوه آلودگی ثانویه تهدیدی برای ایمنی و سلامت کارکنان و سایر بیماران محسوب می شود. یکی از واکنش های مناسب نسبت به حوادث CBR آن است که باید مناطق "پاک" و "آلوده" به وضوح مشخص شده و از تمامی بیماران پیش از آنکه به آنها اجازه ورود به بخش اورژانس یا درمانگاه های سرپایی داده شود، آلودگی زدایی صورت گیرد. تجهیزات حفاظت شخصی (PPE) برای تمامی کارکنان مورد نیاز است. کارکنانی که از چنین تجهیزاتی استفاده می کنند، باید از نظر علائم گرمازدگی تحت مراقبت باشند. بسته های لباس های کار سرتاسری، کیسه هایی برای لباس های آلوده، ملحفه های پلاستیکی برای حوادث هسته ای، موانع برای کنترل ازدحام، و داروهای انتخابی باید تهیه شود. کارکنان مورد نیاز عبارتند از: کادر پزشکی، پرستاری، امنیتی، منشی گری، خدمه، بهیاری (Patient care Assistant) و بسته به نوع تهدید، دیگر کارکنان. یک فهرست از نوبت های کاری آنکال که امکان چرخش منظم کارکنان را فراهم می کند نیز مورد نیاز است. تمام کارکنان بیمارستان باید برنامه واکنش سریع را درک کرده، متوجه باشند که بخش اورژانس و خود بیمارستان از سرمایه های جامعه است که نیازمند محافظت هستند.

طاعون یا مرگ سیاه بیماری عفونی باکتریال است که توسط باکتری میله ای شکل و گرم منفی موسوم به یرسینیا پستیس ایجاد می گردد. انتقال باکتری به انسان یا جوندگان در اثر گزش کک است. اشکال مختلف بیماری عبارت از: طاعون خیارکی، ریوی و یا سپتی سمی است. طاعون ریوی بسیار مهلک بوده و گاهی تا 100% مرگ و میر از آن گزارش شده است. این بیماری به رغم توسعه دانش پزشکی همچنان به صورت آندمیک در گوشه و کنار جهان دیده می شود و الگوی انتقال آن عمدتا بین جوندگان و کک است و اگر انسان نیز در سیکل انتقال قرار گیرد آلوده می گردد. انتقال بیماری منحصر به یک الگو نیست. به عبارت دیگر علاوه بر نیش کک از طریق تنفس نیز بیماری منتقل می گردد. به نظر می رسد، قرار گرفتن یرسینیا پستیس در لیست سلاح های بیولوژیک از سوی کنوانسیون خلع سلاح، ناشی از نحوه انتقال و قدرت بیماری زایی آن باشد. لذا، نحوه تهیه، تولید و انتشار آن به صورت افشانه ای قوت گرفته است. از این رو، خطر کاربردهای بیولوژیک یا بیوتروریستی آن توسط دشمن امری محتمل و تهدید جدی است. با توجه به تهدیدهای مطرح شده لزوم شناخت هرچه بیشتر جنبه های تشخیص، کنترل، پیشگیری و اپیدمیولوژیک بیماری و نیز رعایت موازین بهداشتی افزایش یافته است. زیرا می تواند از خطر ابتلا بیماری در بین نیروها و عموم مردم بکاهد. از این رو، در این مقاله سعی شده است به جنبه های فوق پرداخته شود.

جوامع علمی امنیتی به طور فزاینده ای متفق القول اند که انقلاب رخ داده در دانش زیست شناسی از توان بالقوه ای برای سوء استفاده جهت برنامه های تسلیحات بیولوژیک برخوردار است. تراژدی 11سپتامبر نیز نشان داده است که نمی توان در مورد امکان تروریسم بیولوژیک بی تفاوت بود. در این مقاله نگرش های اصلی مطرح شده در پژوهش های ژنتیک و چگونگی امکان سوء استفاده از ظرفیت های آن در طرح سلاح های زیستی جدید عنوان گردیده است. جنگ های بیولوژیکی غالبا داستانی علمی تخیلی و غیر اخلاقی و دور از تصور تلقی می شده اند و حوادث 11سپتامبر سال 2001 در ایالات متحده آمریکا نشان داد که چنین نیست و کشتار جمعی غیر نظامیان امری محال نیست، لذا باید به سلاح های کشتار جمعی و مسایل مربوط به تکثیر جنگ افزارهای بیولوژیک، شیمیایی و هسته ای باز نگری نمود. در این میان سلاح های بیولوژیک از خطر عمده ای برخوردارند زیرا همانند سلاح های هسته ای مرگ آور می باشند و آسان به دست می آیند. یک حمله کورکورانه با سلاح های بیولوژیک از طرح و اجرای حمله به مرکز تجارت جهانی آسانتر است. رییس جمهور ایالات متحده نیز پیشتر در حین سخنرانی در آیوا قبل از سفر خود به اروپا در ژوین 2001 نیز این نکته را عنوان نموده و یادآور شده بود که کنترل و محدود کردن سلاح های بیولوژیک را یک رژیم بین المللی کنترل کننده ضعیفی برعهده دارد، همچنین اظهار داشت که ایالات متحده و هم پیمانانش باید برای مقابله با تهدیدات واقعی قرن بیست و یکم که جنگ افزارهای بیولوژیک و اطلاعاتی هستند از توان مقابله کافی بهره مند باشند. به نظر می رسد، این گفته منعکس کننده توجه فزاینده مجامع علمی و امنیتی در خصوص این مطلب است که تحول ایجاد شده در علوم زیستی می تواند، برنامه تولید سلاح های تهاجمی بیولوژیک بر علیه انسان، گیاهان و احشام مورد سوء استفاده قرار بگیرد. در سال 1975 کنوانسیون سلاح های بیولوژیک و سمی هرگونه استفاده سو از زیست شناسی را ممنوع اعلام کرده است و براساس بند یک آن:تمامی دولت های عضو متعهد می گردند که تحت هیچ شرایطی نسبت به تولید یا نگهداری عوامل میکروبی یا سایر عوامل بیولوژیک یا سمومی که منشا تولید آنها بیولوژیک می باشد و از نظر نوع و کمیت دارای توجیهی نظیر پیشگیری، حفاظت و یا دیگر مقاصد صلح آمیز است، تولید ننماید. این ممنوعیت درحال حاضر توسط 140 کشور جهان پذیرفته شده است و در گذشته و حال اعمال گردیده و در آینده نیز اعمال خواهد شد. گرچه مساله ای که در مورد این کنوانسیون وجود دارد مساله ممنوعیت های گفته شده نیست بلکه مشکل اجرای این ممنوعیت ها، دسترسی به روش های ممیزی و ارزیابی موارد توافقی است. با این حال، بر اساس مذاکرات انجام شده در سال های دهه هفتاد میلادی و در طی دوران جنگ سرد ساز و کاری برای این امر در نظر گرفته شد که در فواصل زمانی 5 ساله قابل بررسی مجدد بود. این ساز و کار به کشورهای عضو این امکان را می داد که نسبت به گسترش توانمندی خود از کاربرد فن آوری های با کاربرد دو گانه (غیر نظامی - نظامی) منع شوند زیرا این عوامل می توانند به طور بالقوه مورد سوء استفاده قرار بگیرند و به همین منظور ممنوع اعلام گردیده اند.