فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 2 (آذر 1385)

جهان دیر یا زود حقانیت و عظمت نظام ولایی اسلام را باور خواهد کرد. هنوز درک این حقیقت برای جهان سخت است که حکومت اسلامی با محوریت ولایت بی‌بدیل الهی و قیام بی‌نظیر ولی امر مسلمین، بتواند به اداره جهان و انسان بپردازد؛ اما در باور اعتقادی سیاسی ما، تحقق این پدیده برای خداوند و اولیاء او آسان، نزدیک و قطعی است...

مجلس خبرگان رهبری، مظهر اراده ملت در تعیین سرنوشت‌شان است که در بالا‌ترین سطح نظام جمهوری اسلامی ابراز می‌شود. این نهاد اگرچه در مسایل جاری کشور نقش‌آفرینی نمی‌کند، اما اهمیت تصمیم‌گیری آن در بزنگاه‌ها چنان است که مصالح درازمدت کشور، بیش از همه از انتخاب سرنوشت‌ساز خبرگان رهبری تاثیر می‌پذیرد...

مسئله ولایت فقیه و مسایل مربوط به آن، یکی از ارکان دین اسلام و نظام کنونی ایران اسلامی است که حضرت امام خمینی‌ پس از گذشت چندین قرن از غیبت کبرای امام زمان‌، آن را جامه عمل پوشاندند، اما دشمنان مغرض خارجی و اذناب داخلی آنها بارها این اصل مترقی نظام اسلامی را مورد اشکال قرار داده و در مورد آن شبهاتی را مطرح کرده‌اند. البته مهم‌ترین محل نشانه‌روی این تیرهای مسموم، اذهان نسل جوان و نوجوان کنونی است. لذا به جهت برطرف شدن این گونه شبهه‌ها و اشکالات و افزایش اطلاعات نسل جوان در این باره، این مسئله را از دیدگاه حکیم فرزانه آیت‌الله جوادی آملی بررسی کرده‌ایم...

1) تفاوت حکومت‌های سلطنتی و جمهوری
در ادبیات سیاسی، چند نوع حکومت معرفی می‌کنند. یکی حکومت سلطنتی است که معمولا‌ با وراثت به حاکم بعدی منتقل می‌شود. قبل از پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می ایران چنین رژیمی در کشور حاکم بود. این سلطنت تا مدت‌ها مطلقه بود، یعنی سلطان به صورت مستقل تصمیم می‌گرفت و هیچ‌کس نمی‌توانست در کار او دخالت کند؛ ولی بعد از انقلا‌ب‌کبیر فرانسه و سایر انقلا‌ب‌های آزادیخواهانه، اختیارات سلطان به صورت‌های مختلف محدود شد...

شاید آن روز که آیت الله العظمی حاج‌آقا روح‌الله خمینی در سرمای بهمن ماه 1348 نجف، از «ولایت مطلقه فقیه» سخن می‌گفت و روزگاری که متن پیاده شده مباحث او با نام«نامه‌ای از امام موسوی (کاشف الغطاء)» به ضمیمه «جهاد اکبر»، دست به دست از بیروت به ایران آمد و در شمار کتب ممنوعه ساواک قرار گرفت؛ کسی تصور نمی‌کرد که این نوشتار در اندک زمانی به عنوان مبنای قانون اساسی کشوری قرار گیرد که طاغوت زمانش صاحب آن اندیشه راتبعید کرده بود. «ولایت فقیه» حضرت امام خمینی قدس‌الله نفسه‌الزکیه را به حق می‌توان نسخه بی‌بدیلی از تبیین اندیشه سیاسی اسلام در زمان خود دانست. امروز اما با گذشت نزدیک به سه دهه از حاکمیت نظام جمهوری اسلامی در کشور ما، آیا نیاز به نسخه‌های کامل‌تر و متناسب با شرایط حاضر پاسخ گفته شده است؟...

در سرچشمه مشروعیت حکومت ولایی همواره بحث و نزاع فراوانی میان صاحب نظران و اندیشمندان وجود داشته است. نزاع فکری و علمی پیش از آن که در نگاه سیاسی و حکومتی ریشه داشته باشد، برخاسته از نگاه اعتقادی و فلسفی به حقیقت هستی و جهان‌بینی است. در این میان در گذر تاریخ، آراء و عقاید فراوانی وجود داشته که در نوشتار زیر علاوه بر اشاره‌ای گذرا و کوتاه به سیر تاریخی این آراء، نظرات برخی افراد نیز نگاشته شده است. با گذشت ربع قرن، برخی از صاحبان دیدگاه مشروعیت آسمانی حکومت، در نظرات پیشین خود تجدید نظر و آراء جدیدی را ارایه نموده‌اند. در این نوشتار تنها بررسی سیر آراء موافق، مخالف و تجدیدنظر طلبان در مشروعیت الهی حکومت دینی، مد‌نظر نویسنده می‌باشد...

هر حکومت، دولت و نظام سیاسی برای حدوث و بقای خویش ناچار است از نظر ذهنی در مخاطبان خود نسبت به این‌که می‌تواند در امور عمومی و اجتماعی آنان تصرف کند، موجه و مستحق تلقی گردد. این‌که چرا و به چه دلیل مردم باید از فرامین و دستورهای حاکمان و حکومت‌ها اطاعت کنند، سوالی است که بحث مشروعیت به دنبال پاسخ آن است...

اکنون با گذشت نزدیک به سه دهه از انقلاب شکوهمند و بی نظیر اسلامی در ایران‌، طبیعی است که اصول و عملکرد های این نظام مورد بررسی عالمانه قرار گیرد تا جایی برای دست درازی نامحرمان نباشد‌. این نوشتار به بررسی گوشه کوچکی از مباحث مطرح درباره ولایت فقیه و فردی و شورایی بودن آن می پردازد...

در رژیم‌های جمهوری، برای حراست از سلامت حکومت و حاکمان، روسای جمهور به صورت دوره‌ای، یعنی برای مدت مثلا چهار سال انتخاب می‌شوند. در نظام جمهوری اسلامی این امر نسبت به رییس جمهوری و نمایندگان پیش‌بینی شده است، اما نسبت به رهبری به دلایل خاصی که مربوط به ویژگی جایگاه رهبری است، دوره ای بودن پیش‌بینی نشده است. این امر به این دلیل است که اساسا رهبر از ویژگی‌هایی برخوردار است که ریاست‌ نظام های سیاسی دیگر از آن بی‌بهره‌اند...

«مردم‏سالاری دینی» نظریه مهمی است که باید درباره ماهیت، حدود، محاسن و مزیت‏های آن بر «مردم‏سالاری لیبرال» یا «لیبرال دموکراسی» سخن راند. خوشبختانه این بحث، با دخالت مقام معظم رهبری مدظله العالی و مطرح شدن «مردم‏سالاری دینی» از زبان ایشان، روح تازه‏ای به خود گرفت. البته به طور طبیعی، مناقشاتی در این بحث نیز به وجود آمده و در تعریف و تحدید مردم‏سالاری دینی، میان صاحب نظران اختلافاتی هم رخ نموده است. این بحث مهم و اساسی در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی و هنگام تدوین قانون ‏اساسی در مجلس خبرگان قانون‏اساسی و مدتی پس از آن، در نشست‏ها وکرسی‏های سخنرانی گوناگون جریان داشت. مناسب است در این زمان، که پس از گذشت بیش از دو دهه از انقلاب، غبار تحریف و جعل و ابهام بر بعضی حقایق نشسته است، با رجوعی دوباره به نظرات مقام معظم رهبری‌، به تبیین «مردم‏سالاری دینی» و حدود و شرایط آن از نگاه ایشان بپردازیم و وجوه ممیزه این مردم‏سالاری، با دموکراسی غربی را بشناسیم و بدین گونه در تبیین دوباره این بحث ارزنده سهیم شویم...

انتخابات خبرگان بحث امروز مجامع سیاسی کشور است. انتخاباتی که می‌تواند تاثیر شگرف و بسیار اساسی بر سرنوشت اجتماعی و فردی ما داشته باشد. اصولا خبرگان چه کسانی هستند و وظایف و نقش آنها در ساختار حکومت ما چیست؟ اصلا به واسطه چه تمهیدی مجلسی به نام خبرگان در قانون اساسی ما وارد شد و آیا این نهاد، مشابهی هم در ساختار سیاسی سایر کشورها دارد؟ در این مجال مختصر به بررسی و کالبدشکافی این موضوعات می‌پردازیم...

انتخابات چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری آذر ماه برگزار می‌شود و چون همیشه مطبوعات و سایت‌های اینترنتی از مدت‌ها پیش اخبار و شایعاتی را در این باره بازتاب داده و بدین وسیله بر حساسیت انتخابات آتی افزوده‌اند. رهبری در جمهوری اسلامی رکن اساسی و محور اصلی نظام به شمار می‌آید و این جایگاه، در قانون اساسی ضامن عدم انحراف سازمان‌های مختلف از وظایف اصیل اسلامی خود شناخته شده است. حوزه مسئولیت‌ها و اختیارات رهبری ایجاب می‌کند که دارای شایسته‌ترین صلاحیت‌های علمی، اخلاقی و سیاسی باشد...

بررسی گذشت سه دوره پر فراز و نشیب از عمر مجلسی که براساس اصول مسلم قانون اساسی دو وظیفه مهم تشخیص و معرفی رهبری نظام به نیابت امامت امت در دوران غیبت حضرت ولی عصر (عج) و نظارت بر تداوم شرایط لازم در رهبری منتخب و احیانا اعلام نبود شرایط و عزل وی را بر عهده دارد، به خوبی این حقیقت را روشن می‌سازد که چرا دشمنان و بدخواهان انقلاب نمی‌خواهند اولا مجلس خبرگان رهبری با قدرت و آرای بالای مردمی شکل بگیرد و ثانیا این مجلس به دور از حاشیه‌ها به این دو نقش اساسی خویش بپردازد. تحلیل کامل این‌که چرا دشمن از حضور گسترده مردم در انتخابات این مجلس می‌هراسد و اساسا چرا باید چنین مجلسی با پشتوانه قوی مردمی شکل بگیرد، مستلزم مجال و فرصتی بس طولانی است که نگارنده به هیچ وجه به دنبال آن نیست. در این مقال نیز سعی شده به صورت مختصر و مفید به اهمیت حضور مردم در این دوره از انتخابات مجلس خبرگان رهبری که چهارمین دوره آن هم محسوب می‌شود، بپردازد. در این میان البته به صورت گذرا، فضای حاکم در انتخابات سه دوره گذشته این مجلس و جبهه‌گیری متفاوت گروه‌های سیاسی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد...

بحث ولایت فقیه چگونه و از چه زمانی وارد ادبیات فقه سیاسی شیعه شد؟ منشا مشروعیت آن در کجاست و چگونه می‌توان ایمان آورد که به راستی ولایت فقیه تجلی حاکمیت خداوند در عصر غیبت است؟ با چه معیاری بپذیریم که در عصر حاضر فقیه می‌تواند در جایگاهی قرار بگیرد که مبین ولایت رسول خدا‌(ص) و ایمه اطهار(ع) باشد و آیا سر سپردن به چنین ولایتی با اصول مترقی جهان امروز همچون حق مردم در تعیین سرنوشت خود و «اعتبار رای مردم به عنوان منبع مشروعیت حکومت» سازگار است؟ آیا قایل شدن به ولایتی آسمانی و ماورایی برای فقیه، نوعی تحمیل بر بشر نیست؟ آیا اصولا اسلام برای نوع بشر در این حوزه حقی قایل است یا نه؟ و اگر قایل است، این حق چگونه و به چه صورت متجلی می‌شود؟...

برپایی حکومت اسلامی در ایران و روی کار آمدن ولی فقیه، بحث جدیدی در دانش سیاسی دنیا گشود که نظر اکثر محققان علوم سیاسی و سیاستمداران دنیا را به خود جلب کرد. امروز تحقیق در زمینه موضوع جدید ولایت فقیه، برای محققان غربی بسیار جذاب است، زیرا آنها در پی آنند که رمز پویایی، موفقیت و استقامت نظام جمهوری اسلامی را بشناسند. در تحقیقات آنها و یا حتی محققان داخلی که در غرب رشد کرده‌اند و همانند آنها می‌نویسند، دو گرایش را می‌توان یافت: یک گرایش نفی و نقد حکومت اسلامی و نظام ولایت فقیه است که در قالب طرح های تحقیقاتی انجام می‌شود و دیگری بررسی علل و زمینه‌های روی کار آمدن نظام ولایت فقیه...

اول : در این شماره در پی آن بودیم، که قلم نویسندگان، در ساحت‌های گوناگون مبحث ولایت فقیه را به کاوش پرداخته و ابعاد متناظر و متناقض را از دید تایید یا نقد به صفحات مجله بکشانیم. از این رهگذر، خوانندگان گرامی می‌توانند با مطالعه همه مقالات، به تصویر نسبتا کاملی از دیدگاه‌ها و نقدها برسند. مسئله ولایت فقیه از چنان اهمیتی برخوردار است که هنوز باید درباره آن نوشت و خواند. از همین‌رو در این مسیر راه طولانی در پیش روست و جای فراوان برای تبیین و ترویج آن...