فهرست مطالب

پژوهش های فقه و حقوق اسلامی - سال چهارم شماره 3 (پیاپی 12، تابستان 1387)

فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی
سال چهارم شماره 3 (پیاپی 12، تابستان 1387)

  • تاریخ انتشار: 1387/05/11
  • تعداد عناوین: 12
|
  • سر مقاله
  • مجید وزیری صفحه 19
    بنا بر اهمیت غیر قابل انکار روش شناسی در فرآیند پژوهش و نقش آن در فهم معیارها و شیوه های صحیح کشف معرفت از منابع مربوطه در هر علمی و با توجه به این که قواعد فقهی نمودار نظام مندی علم فقه است و همچنین با عنایت به ویژگی خاص قاعده فقهی یعنی کلیت و شمول موضوع آن که روش ها و مکانیزمهای ویژه ای برای درک و کشف قاعده فقهی را موجب شده است، بررسی روش های استخراج این قواعد از منابع و مصادر می تواند بر غنای استنباط فقهی در کشف قواعد فقهی جدید بیفزاید و فقه را در پاسخگویی به مسائل نوپیدا کارآمدتر سازد. این مقاله با طرح ایده روش شناسی کشف قواعد فقهی به تقسیم بندی، بررسی و مطالعه مصداقی روش های مختلف لفظی (عقلایی محاوره ای) به شکل منفرد و تلفیقی، روش های عقلی و روش های لفظی- عقلی استخراج قواعد فقهی می پردازد. در این راستا روش شناسی استناد به ادله لفظی، روش شناسی استناد به ادله غیر لفظی (لبی) و همچنین روش شناسی استناد به منابع و مصادر فرعی مورد بررسی قرار می گیرد. از ویژگی های این تحقیق می توان به طبقه بندی اصلی و فرعی روش ها، دسته بندی روش های استناد به منابع اصلی، طرح روش های ویژه استناد به منابع و مصادر فرعی، بررسی روش های عقلی استخراج قواعد فقهی در حوزه مستقلات و استلزامات عقل نظری و مستقلات و استلزامات عقل عملی و ارائه نمونه های شاخص و بلامنازع و نحوه استدلال در هر مورد، اشاره کرد.
    کلیدواژگان: روش شناسی، قواعد فقهی، ادله احکام، احکام کلی، روش های عقلی
  • محمد جعفری هرندی صفحه 44
    احکام و مقررات وضع شده در شریعت ابتدا متوجه مکلفینی است که مختار بوده و اکراه و اضطراری در میان نباشد لکن در صورت اکراه و یا اضطرار این حکم تغییر کرده و چه بسا شارع حکمی بر خلاف حکم اولیه را تشریع نماید.
    این اضطرار و اکراه از عناوینی اند که موجب رفع حکم اولی از مکلف می شوند. لکن در شریعت این دو عنوان در ارتباط با اشخاص حقیقی و فرد فرد از مکلفین لحاظ شده است و فقها و حقوقدانان در آثار تفصیلی خود موارد این فرض را پی گیری نموده اند. لکن موضوع مقاله حاضر بررسی این مسئله از بعدی دیگر است به این معنا که اگر چنین اضطراری متوجه جامعه شود (و نه شخص حقیقی مکلف)آیا جامعه می تواند آنچه را بر او یا فرد مکلف نارواست روا پنداشته و یا آنچه را که جامعه یا فرد می بایست انجام دهد ترک کند؟
    همت این مقاله تحلیل مسئله فوق و ارائه نظریه ای صائب فراروی پرسش مذکور است
    کلیدواژگان: مکلف، اجتماع، حکم اولیه، حکم ثانویه، اضطرار، اکراه
  • حوزه فقه قضاء
  • صدیقه مصدق صدقی صفحه 78
    تفاوت حکم شهادت زن و مرد را برخی به عنوان نقصی در ارزش انسانی زن مطرح می سازند. دقایق و ظرایف کشف نشده ای در خلقت زن و مرد و مصالح دنیوی واخروی آن و نیز بر خی نکات و اسرار حکمت آمیز دراحکام اسلام وجود دارد که بدون احاطه بر آنها داوری های ‍‍‍ژورنالیستی درخصوص حقوق زن و مرد بسی غیر علمی و عجولانه خواهدبود.
    همه مشکلات ما ناشی از بد فهمی یا بد رفتاری و عدم تطبیق ما با احکام آزادی بخش و عزت آفرین اسلام است.
    آنچه مسلم است با فهم درست و اجرای کامل قوانین و ارزش های اسلامی نیازی به هیچ راه حل غیر اسلامی نخواهیم داشت پژوهش حاضر ضمن پرداختن به مواردی که شهادت زنان به تنهایی یا به انضمام مردان پذیرفته می شود به بحث تحلیلی تفاوت احکام شهادت زن و مرد می پردازد و در نهایت اذعان می دارد که باب شهادت ارتباطی با عقل و معقولات ندارد، بلکه آن چه در این باب مطرح است حس و محسوسات می باشد. بنابراین نابرابری ارزش شهادت زن و مرد نه دلیلی بر نابرابری توان ادراک آن ها؛ بلکه تدبیری است از سوی شارع برای کم کردن احتمال خطا و اشتباه در اموری که به نحوی به جان، حیثیت و موقعیت اجتماعی افراد بستگی دارد.
    کلیدواژگان: شهادت زن و مرد، تفاوت ها، فقه امامیه، شهادت و ادراک، شهادت و حضور
  • هادی عظیمی گرکانی صفحه 103
    به شهادت تاریخ و اعترافات دانشمندان و مستشرقین معروف، افراد غیر مسلمان در جامعه اسلامی در کنار مسلمانان با کمال آسایش و آرامش و برخوردار از حقوق انسانی و آزادی های مشروع زندگی کرده اند و به عنوان «معاهد» و «هم پیمان» از تابعیت آن کشور بهرمند بوده اند. محقق در این مقاله، تلاش نموده در تمامی شاخه ها و زیر مجموعه های حقوق نسبت به وضعیت اهل ذمه در جوامع اسلامی به ویژه جمهوری اسلامی ایران بررسی همه جانبه یی انجام دهد و دیدگاه کلی فقه (به ویژه آیات و روایات) و نیز حقوق را در این زمینه استحصال نماید و شخصیت بین المللی اسلام را در ارتباط باغیرمسلمان ترسیم نمایدو اثبات نماید که هیچ دینی جز اسلام، در رعایت حقوق مخالفان، اینقدر محتاط و اهل دقت نظر نیست.
    کلیدواژگان: حقوق، اهل ذمه، هم پیمان، مستامن
  • حوزه فقه معالات
  • سیدعلی جبار گلباغی ماسوله صفحه 120
    بررسی ادبیات مکتوب فقه شیعه اذعان می دارد که از دیرباز مشهور را در بحث ربا، دو ادعاست: نخست این که بین چهار گروه: والد و ولد، زن و شوهر، برده و مالک آن، و مسلمان و کافر، ربا فاقد حرمت می باشد؛ دو دیگر این که مشهور در پی اقتصار واژه های: والد و رجل– مذکور در روایات استنادی مشهور – به پدر، خود را، بر این باورند ساخته است که در خصوص حکم عدم حرمت ربای مطروحه ی بین والد و ولد، به تفصیل بین پدر و مادر، گراییده و درستی سخن خود را به اجماع و برخی از روایات مستند دارد. نوشتار حاضر بر این کوشش دارد تا در پژوهشی کتابخانه ای، که به روش توصیفی مستند است، باروی نهادن به نوشته های فقهی پیروان نظریه مشهور، دو فرضیه ی پژوهشی را بدین بیان طرح نماید: 1- ادله ی استنادی مشهور، جهت خروج موارد چهارگانه ی ادعایی آنها از دایره ی شمول حکم حرمت ربا ناکافی است؛ 2- نمی توان در حکم عدم حرمت ربای مطروحه ی بین والد و ولد بین پدر و مادر به تفصیل گرایید. مقاله نگاه خود را بر این عطف داشته است که از طریق بررسی ادله ی استنادی مشهور، و با هدف نقد مبانی فقهی مشهور، در خصوص ادعاهای دو گانه ی آنان در بحث ربا، به انجام پژوهش بنیادی خود نایل آید و بدین وسیله ناپذیرفتنی بودن این هر دو ادعا را فرا روی قرار دهد و نمایان سازد که نه اجماع معتبری در بین است و نه نوع روایات استنادی مشهور، از ضعف سندی و دلالی در مصونیت مانده است.
    کلیدواژگان: ربا، ربا بین والد و ولد، استثنائات حکم ربا، مبانی فقهی مستثنیات ربا
  • محمد عالم زاده صفحه 142
    یکی از موضوعات مطروحه در فقه اسلامی و حقوق موضوعه کشورها اجتماع دو یا چند عامل در ورود خسارت است. این بحث در فقه اسلام تحت عنوان تزاحم موجبات ضمان مطرح شده و تحت این عنوان از اجتماع سبب و مباشر و اجتماع اسباب سخن به میان می آید. منظور از مباشر عامل مستقیم ورود خسارت و منظور از سبب عاملی است که بصورت غیرمستقیم در تلف مال نقش ایفا می نماید. در مورد اجتماع سبب و مباشر در فقه امامیه، قاعده کلی، ضمان مباشر است. در تحلیل مسئولیت مباشر به عنوان قاعده باید گفت مباشر عامل نزدیک و بی واسطه ورود ضرر است و تا قبل از اقدام مباشر، همه چیز در حالت طبیعی و عادی قرار دارد. اما مباشر به عنوان آخرین علت مؤثرترین عامل در ورود خسارت محسوب می گردد. بنابراین اگر کسی چاهی را در معبر عمومی حفر نماید و دیگری عابری را در چاه اندازد، در این مورد شخصی که عابر را در چاه انداخته به عنوان مباشر مسئولیت دارد. اما در موردی که سبب اقوی از مباشر باشد مانند فرضی که مباشر در اثر اکراه دیگری ناگزیر از تلف مال کسی گردد اکراه کننده به عنوان سبب اقوی ضامن است. در مورد تساوی نقش سبب و مباشر در ورود خسارت نیز بین فقها اختلاف نظر وجود داشته، برخی از علماء مباشر را مسئول دانسته اند، لیکن برخی دیگر از علمای فقه و حقوق حکم به مسئولیت مشترک سبب و مباشر داده اند.
    در حقوق موضوعه ایران ماده 332 قانون مدنی و ماده 363 قانون مجازات اسلامی به تاسی از قول فقهای امامیه حکم اجتماع سبب و مباشر را بیان نموده است.
    کلیدواژگان: مباشر، سبب، اجتماع سبب و مباشر، سبب اقوی، مسئولیت تضامنی، مسئولیت نسبی
  • حوزه فقه مسائل مستحدثه
  • دکترسیدمحمدرضا آیتی صفحه 159
    شبیه سازی، به ویژه از نوع انسانی آن یکی از شگفت انگیزترین فناوری های علم ژنتیک محسوب می شود. تولد انسان، خارج از مجرای طبیعی امری است در حال تحقق، که بی شک زندگی بشر مدرن را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
    واکنشهای مختلفی نسبت به مسئله شبیه سازی انسانی، نشان داده شده است. در این میان اکثر مفتیان و عالمان اهل سنت با مبانی فقهی و به درجات مختلف به مخالفت پرداخته، و در این راه به دلایل متعددی نیز تمسک جسته اند. اینان شبیه سازی را 1- دست بردن در خلقت 2- انجام عمل شیطانی 3- امرضرری 4- مخالف با شیوه انحصاری تولید مثل 5- ناقض کرامت انسانی 6- مخالف مقاصد کلی شارع من جمله حفظ نسل 7- خلاف فطرت 8- منجر به فساد در زمین و... اموری از این قبیل دانسته، سپس آن را تحریم نموده اند.
    این مقاله بر آن است تا اهم ادله عالمان سنی را تبیین و مورد نقد قرار دهد. فقهاء شیعه اغلب قائل به حلیت مطلق فناوری شبیه سازی هستند. مستند آنان عدم دلیل بر حرمت است و می گویند هیچ یک از ادله اهل سنت توان تحریم شبیه سازی انسانی را ندارد.
    کلیدواژگان: شبیه سازی انسان، فقه اهل سنت، سد ذرایع، ضرر، فساد، تغییر خلقت
  • حوزه فقه جزا
  • عباسعلی حیدری صفحه 177
    یکی از شرایطی که فقهای عظام در اجرای حکم قصاص بر آن اتفاق نظر دارند، انتفاء ابوت است. صرف نظر از فلسفه تشریع این حکم در شریعت اسلام، منتفی بودن قصاص پدری که مرتکب جنایت عمدی بر فرزند خویش شده است، فقط با استناد به روایات معصومین علیهم السلام ثابت است؛ اما با توجه به آنکه حکم عدم اجرای قصاص پدر در صورت قتل فرزند بر خلاف قاعده کلی و حکم عمومی قصاص می باشد و داب فقها در چنین مواردی آن است که فقط به همان موردی که در ادله مثبته بدان تصریح شده است اکتفاء کنند و چنین صراحتی نیز در روایات مورد نظر فقها در الحاق جد به پدر وجود ندارد، لذا نظریه الحاق جد به پدر در این موضوع با استناد به اطلاق روایات خالی از اشکال نمی باشد.
    کلیدواژگان: قصاص، ابوت، جد، مادر، جانی، مجنی علیه
  • محمد محسنی دهکلانی صفحه 197
    فقهاء زنا را به ایلاج در فرج تعبیر نموده اند. مشهور ایشان منظور از فرج را، مطلق آن و اعم از قبل و دبر دانسته اند؛ در مقابل نظریه ای به شواذی از فقها منسوب است که معتقدند صرفا دخول در قبل محقق عنوان زناست و ایلاج در غیر آن مصداق ایلاج در فرج نیست. نگارنده با بررسی ادله این دو قول معتقد است مختار در مسئله به تبیین این نکته منوط است که ما زنا را از موضوعات شرعی و از تاسیسات شارع بدانیم بدین معنا که قیود و شروط محقق ماهیت زنا را شارع تبیین نموده است که در این صورت و در فرض استظهار از ادله شرعی به نظر می رسد قول شاذ خالی از قوت نیست و ادله ثبوت زنا منصرف از اثبات این ماهیت در فرض ایلاج در دبرند و اگر زنا را از موضوعات عرفی بدانیم که تبیین مفهوم و تشخیص مصداق آن به عرف واگذار شده است شاید بتوان ادعا نمود متبادر عرفی از لفظ زنا مطلق دخول در فرج است و قول به تعمیم قرابت بیشتری به واقع دارد اگر چه در همین فرض، ادعای انصراف زنا به صرف ایلاج در قبل بی وجه نخواهد بود.
    کلیدواژگان: زنا، ایلاج، قبل، دبر، رای شاذ
  • علیرضا داداش زاده صفحه 206
    اصل صلاحیت جهانی قوانین کیفری یکی از اصول مهم در تعیین صلاحیت کشورها و قوانین کیفری می باشد. و این مهم به موجب کنوانسیون ها و عهدنامه های بین المللی محقق می گردد تا در صورت ارتکاب جرم، علیرغم اینکه مرتکب در سرزمین آن کشور «صلاحیت سرزمینی» و یا تبعه آن کشور «صلاحیت شخصی» و یا این که از جمله جرائم منصوص در قوانین کیفری «صلاحیت واقعی نبوده»، دادگاه های کشور محل دستگیری طبق قوانین کیفری خود مرتکب رامحاکمه و مجازات می نمایند و با اندکی مداقه و دقت در صلاحیت مورد بحث، که ناشی از جنبه بین المللی جرم می باشد، مواردی را شامل می گردد که از حیث بین المللی و عرف جامعه بین المللی مورد عقوبت می باشد. به عبارت دیگر: جرم انگاری آن، فراتر از مرز های ملی بوده و کلیه کشورها را در صورت تحقق آن با واکنش مواجه و به همین خاطر در صورت دستگیری ایشان، همان دادگاه عمل دستگیری صلاحیت رسیدگی را خواهد داشت، و این امر از امهان حقوق بین المللی کیفری می باشد.
    کلیدواژگان: صلاحیت جهانی، صلاحیت دادگاه های کیفری، آبهای بین المللی، تروریسم، تجارت برده، هواپیما ربائی، قاچاق مواد مخدر
  • صفحه 228
|
  • Dr, Majid Vaziri Page 19
    According to the undeniable significance of methodology in research procedure and its role in understanding of correct criteria and methods of finding out knowledge from respective sources in every science and regarding to juridical regulations, that hint being systematic of jurisprudence and also according to generality of the subject of juridical regulations that causes special methods to find out juridical regulations; study of methods of finding out these, increases the strength of juridical deduction and pave the way of recovering new juridical regulations. This essay presents the idea of methodology of deduction of juridical regulations and classify and study various verbal methods in individual and complex type, rational and verbal – rational methods. In this ground, methodology of referring to verbal evidences, methodology of referring to nonverbal evidences and methodology of referring to subordinate sources will be studied. From traits of this research, classify original and subordinate methods, sorting methods of referring to original sources, presenting particular methods for referring to subordinate sources, study of rational methods of deduction of juridical regulations in field of axioms and implications of theoretical reason, axioms and implications of practical reason and bringing the indisputable examples with manner of reasoning in every issue, can be mentioned
  • Muhammad Jafari Harandi Page 44
    Religious laws and commands firstly view people normally and naturally.But when executers face difficulty, the first command will be changed and in some cases it will be omitted.Indigence and reluctance are those factors which change or remove the command.These subjects are include in written laws and religious scales for a real person; jurists and lawyer have elaborately discussed about.It seems that when a society having legal entity and obligation, faces indulgency, the duty will be omitted from it as it is omitted from a real person duties or another duty will be determined.Due to development of indulgency for the society, real person rights and duties which are relevant to the society will be changed as well.
  • Dr, Sedighe Mosaddegh Sedghi Page 78
    The difference between giving testimonies by men and by women is considered by some scholars as a defect in the woman’s value as human. There are minute, delicate points in creation of the man and woman as well as in the worldly and spiritual expediencies of it yet to be discovered; there are also wise points and secrets in the Islamic orders and rules that, without having sufficient, deep knowledge of them, surrealistic judgments about the rights of the man and woman would be much nonscientific and unwise made hurriedly.All our problems are the result of our misunderstanding or ill-treating and our lack of adaptation to the liberating orders of Islam. What is undoubted is that by forming a right understanding and full administration of the Islamic rules and values we will need no other rules than Islamic ones.In addition to proceeding through the cases in which women`s testimony alone or together with analytical discussion on difference of testimony judgments of man and woman. At the end, it acknowledges that testimony is not related to reason and reasonability but what is taken into account in this connection is sense and objects of sense. Thus, inequality of value of a man`s and a woman`s testimony is not considered as a reason for disparity of their perceptions but it is an expedient by the legislator to lessen probability of error and fault in the affairs which are somehow depends on life, dignity and social status of people.
  • Dr, Hadi Azimii Garekani Page 103
    By history martyrdom and scientists confessions, the bookish pagans have lived by Moslems side with peace of mind and human rights and lawful freedom in the Islamic government and have made use of citizenship as who undertakes.In this article, the researcher tries to consider situation of bookish pagan in the Islamic society especially in the Islamic republic of Iran in full of branch of law completely and will obtain the opinion of religious jurisprudence and law too, and will draw the Islamic international personality in connection with bookish pagan and will prove that nothing religion except Islam don’t take care of opponents rights.
  • Seyyed Ali Jabbar Golbaghi Masouleh Page 120
    The investigation of the written Literature of the Shiite Jurisprudence Clarifies this fact that there were two dominant opinion about the usury from the last time. First, the exceptions of usury for four group in traditions. There are no usury among son and father, wife and husband, slave and master, Moslem and disbeliever.Second, According to the dominant opinion they entered mother as the meaning understood from the word Walid (father) and Rajol (man) by expanding them in traditions. The correctness of the speech of the dominant opinion is depend on the determination formed by unanimity of all the jurisprudents and some traditions.The present essay through library research relying on descriptive way deals with reference to Jurisprudence writing of the followers of the dominant opinion through investigating of their proofs in order to criticize the basic fundamentals of them. In conclusion there was no authentic Agreeing in opinion and due to the weakness of indication and chain of transmission of Hadith (traditions). It is unacceptable.
  • Muhammad Alemzadeh Page 142
    In this Article the author explains different viewpoints of Islamic and Iran’s lawyers about the above title. He also proves that when the position of proximate cause and remote cause is equal, liability of compensation of damages contributes between them.
  • Dr Seyyed Muhammad Reza Ayati, Dr Muhammad Baqer Amerinia Page 159
    Cloning, particularly human coning, is considered one of the most thrilling technologies in the field of genetics. The birth of human being beyond the natural process is about to happen. This phenomenon would undoubtedly influence the life of modern man profoundly. Different reactions have been taken towards human cloning. Presenting various arguments, most of Sunni juris consults and scholars have opposed this phenomenon based on their own legal foundations and to different degrees. They have declared human cloning forbidden on the following grounds:1.Manipulation of creation2.Performance of a satanic task3.Being an injurious affair4.Contrary to the exclusive way of reproduction5.Violating human dignity6.Contrary to universal intents of the divine law – giver including the survival of mankind7.Contrary to the nature of man8.Leading to corruption on the earth, etc.
  • Dr Abbas Ali Heydari Page 177
    One of the conditions in executing retaliation that all the great jurists agree on is disproof of fatherhood. Apart from the philosophy of legislation of this decree in Islam, disproof of retaliation of a father who committed a deliberate crime on his own child, only by the virtue of the in fallible traditions is fixed; but with regard to this point that non - execution of father's retaliation is against rule and decree of retaliation and in such instances the method of jurists is only to be satisfied with the same cases in that proving reasons are stipulated and in the traditions on joining grandfather to father which jurists take them into consideration are not expressed explicitly, so in this matter the view of joining grandfather to father which is applied generally by the virtue of traditions is objected.
  • Muhammad Mohseni Dehkalani Page 197
    Jurists believe that adultery is entrance to the pore. There are also different viewpoints in this regard as follows:1- Adultery is entrance to forward of the pore.2- Adultery is entrance to backward of the pore.In contrast, there is a famous theorem which indicates that jurists believe adultery is entrance to forward of the pore.In this article, the author analyses two above mentioned viewpoints and indicates adultery is a legal issue and legislator should determine conditions of adultery nature.
  • Page 206
    Penal law is one of the important principles for determining competence of different countries. This happens as a result of international treaties and conventions.In this article, the author analyses territory competence, personal competence and unreal competence.At the last part of this article, it is found that crime has international aspect. If some one commit a crime in one country, the court of that country can arrest him or her. This is one part of the international penal rights.