فهرست مطالب

فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی
سال یکم شماره 2 (پیاپی -2، بهار 1384)

  • تاریخ انتشار: 1384/02/11
  • تعداد عناوین: 12
|
  • حرمت کذب و اقسام آن
    حجت الاسلام حسن قلی پور صفحه 9
    آنچه شما خواننده محترم پیشرو دارید ادامه بحث «حرمت کذب و اقسام آن» است. قسمت اول مقاله در شماره پیشین فصلنامه به اطلاعتان رسید.
    در این شماره ابتدا حکم حرمت کذب را با توجه به ادله اربعه(کتاب، سنت، اجماع و عقل) بررسی می کنیم و سپس انواع و مراتب متعدد دروغ را ذکر خواهیم کرد و قسمت پایانی مقاله به بحث از«مسوغات کذب» اختصاص خواهد داشت.
    کلیدواژگان: توریه، گناه کبیره، قبح، کتمان، شهادت، مصلحت
  • نقش دوعنصرزمان ومکان دراجتهاد
    آیت الله سیدعلی حسینی اشکوری صفحه 36
    اینجانب معتقدبه فقه سنتی و اجتهاد جواهری هستم وتخلف از آن را جایز نمی دانم اجتهاد به همان سبک صحیح است ولی این بدان معنی نیست که فقه اسلام پویا نیست، زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند(صحیفهامام خمینی:21/289) نگارنده در ابتدای مقاله، هفده مورد را تحت عنوان مصادرات و پیش فرضهای بحث بیان نموده است، سپس به بررسی نظریات مختلف در چگونگی اجتهاد پرداخته، که این بخش، شالوده اصلی مقاله را تشکیل می دهد، این نظریات ذیل عناوینی چون نظریه فقه پویا، سبک استنباط تقلیدی، سبک استنباط پژوهشی و سبک استنباط سنتی پویا قابل بازشناسی اند.
    نویسنده نمونه هایی را از روایات شیعه بیان نموده که بعضا قابل تطبیق با یکی از عناوین پیشگفته اند.
    عنوان پایانی مقاله به نقل قولهایی از امام خمینی، شهید مطهری و شهید صدر پیرامون موضوع اختصاص یافته و در پایان نگارنده برداشتها و استنباطات خویش را تحت عنوان نتیجه گیری ارائه کرده است.
    کلیدواژگان: اجتهاد، عنصر زمان، عنصر مکان، فقه پویا، اجتهاد سنتی، سبک استنباط
  • مفاخر فقهی و اصولی مازندران
    اسماعیل واعظ جوادی آملی صفحه 55
    ازجمله مفاخر ارزشمند خطه مازندران که سالیان اندکی است، چهره در نقاب خاک کشیده و مصداق (راضیه مرضیه) گردیده است، عالم ربانی و فقیه صمدانی، حضرت آیت الله صالحی مازندرانی است.
    وجود چنین دانشیانی در هر عصر و هر مکانی موجب مباهات است چرا که(قیمه المکان بالمکین) و البته فقدان ایشان، ضایعه ای جبران ناپذیر(اذامات العالم ثلم فی الاسلام ثلمه لایسد هاشئء) و انگیزه نگارش این اثر، اظهار ارادتی است به ساحت این فقیه فرزانه چرا که معتقدیم پاسداشت عالم تکریم علم است.
    نگارنده در ادامه با معرفی اهم کتب فقهی و اصولی حضرتش و با بیان محاسن و وجوه مزیت این آثار احیانا به نقد برخی از نظریات و آراء نویسنده پرداخته است.
    کلیدواژگان: یادنامه، اصول، فقه، کر، مباحث الفاظ، مسایل فلسفی
  • قاعده نفی سبیل وکاربردآن درروابط بین الملل
    دکترمحمدجعفری هرندی صفحه 64
    قاعده نفی سبیل یکی از قواعد فقهی است که در ابواب مختلف، اعم از عبادات و معاملات، مستند حکم قرار گرفته و احکامی از آن بدست آمده که در رابطه میان مسلمانان؛ در جامعه اسلامی؛ از یک سو و اقلیتهای دینی از سوی دیگر و نیز در ارتباط جوامع اسلامی با ملتهای دیگر که بیرون از سیطره دولت اسلامی بسر میبرند، سخت تاثیر گزار بوده و میتواند بازهم مؤثر باشد. در ارتباط میان امت اسلامی و ملل غیر مسلمان قاعده یاد شده ایجاب می کند همواره مسلمانان دست بالا را داشته باشند و بهیچ وجه تعهد یادآوری و بطور کل تعاملی را نپذیرند که موجب تسلط غیر مسلمانان بر ایشان یا منجر به تساوی آنان با کافران گردد.
    از طرفی منشور ملل متحد و دیگر کنوانسیونهای جهانی ملل عضو را بدون در نظر گرفتن اعتقادات دینی در یک ردیف و هم سو قرار داده و پذیرفتن چنین تعهداتی چه بسا با قاعده یاد شده منافات خواهد داشت.
    در این نوشتار کوشش شده تا چگونگی بحث در این زمینه روشن گردد و راه حل متصور برای چنین مشکلی که احتمالا موجب انزوای مسلمانان، در شرایط کنونی، خواهد شد، ارائه گردد.
    کلیدواژگان: کافر، مسلمان، تسلط، حقوق، بین الملل، روابط
  • شرکت عقدی در فقه امامیه
    اکبر فلاح صفحه 76
    این نوشتار بخش دوم از مقاله ای است که به موضوع شرکت در فقه شیعه امامیه و با هدف بررسی جایگاه شرکت عقدی - یعنی شرکتی که تحقق بخش مفهوم آن خود عقد می باشد - در آثار فقهای شیعه اختصاص یافته است بخش نخست مقاله در شماره پیشین از نظر شما خواننده محترم گذشت در این قسمت سعی شد از جایگاه و مصداق شرکت عقدی و شرایط و ویژگی های آن جویا شده و در هر قسمت ضمن نقل اقوال علما نتیجه گیری صورت گیرد، و تلاش گردید در مورد شرایط و خصوصیات شرکتی که بنام عنان (اموال) معروف است، با آنچه که باید از شرکت عقدی مراد باشد، بررسی و تطبیق صورت گیرد و به ابهامات و اشکالات موجود اشاره شده و تا حد امکان مرتفع گردد.
    کلیدواژگان: معنای لغوی شرکت، معنای اصطلاحی شرکت، موضوع و اسباب ایجاد شرکت، شرکت مطلق، شرکت عقدی، شرکت عنان (اموال)، شرکت وجوه، شرکت ابدان (اعمال)، شرکت مفاوضه
  • نقدی برگونه های شش گانه دیه در فقه و قانون
    دکترعباسعلی حیدری صفحه 95
    با توجه به ماده 297 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370، دیه قتل مرد مسلمان یکی از امور ششگانه شتر، گاو، گوسفند، حله یمن، دینار و درهم با تعداد و شرایطی که در قانون مذکور مشروحا آمده است تعیین شده است و قاتل در انتخاب هر یک از اعیان مذکوره مخیر می باشد. عدول از آنها و پرداخت قیمت هر یک به تراضی طرفین و یا تعذر همه آنها منوط شده است. این ماده قانونی اگر چه با فتوای مشهور فقهای شیعه که با مبنا قرار دادن روایات وارده صادر شده است مطابقت دارد؛ اما نگارنده این مقاله با در نظر گرفتن لسان روایات و تاثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی در صدور روایات مورد استناد فقهای عظام به این نتیجه رسیده است که هیچیک از امور ششگانه مورد نظر در تعیین دیه موضوعیت نداشته و پرداخت مقداری از مال، جهت تدارک خسارات وارده به مجنی علیه و یا اولیای وی مد نظر شارع مقدس بوده است، تا تعبیر روایات، مبنی بر اینکه لایبطل دم امرء مسلم فی الاسلام (خون هیچ مسلمانی در اسلام ضایع نمی شود.) تحقق یابد. همچنین مخیر دانستن جانی در پرداخت یکی از گونه های ششگانه لااقل با توجه به تفاوت فاحشی که در شرایط اقتصادی فعلی در قیمت آنها وجود دارد عاقلانه به نظر نمی رسد. بنا بر این اصلاح این ماده از قانون مجازات اسلامی توسط قانون گذار ضرورت دارد.
    کلیدواژگان: دیه، گونه های شگانه، قانون مجازات اسلامی، جانی، مجنی علیه، اولیای دم
  • بررسی و نقد ادله فقهای مذاهب
    عباسعلی کیاسالاری صفحه 121
    این نوشتار پژوهشی است در کیفیت مسح و یا شستن پاها در وضو در نگاه فقهای پنجگانه اسلامی که با تکیه بر کتاب و سنت مورد بررسی قرار گرفت. محور اول: دیدگاه علمای شیعه و ادله آنها در مورد مسح و یا شستن پاها در وضو محور دوم: دیدگاه علمای عامه و ادله آنها در مورد مسح و یا شستن پاها و جواز یا عدم جواز مسح بر کفش ها در وضو محور سوم: وجوب تقدیم مسح پای راست بر پای چپ و یا عدم وجوب آن این نوشتار بر اساس محورهای مذکور در سه فصل مرتب گردید. در پایان ضمن نقد و بررسی هریک از اقوال به جمع بندی و نتیجه گیری پرداخته شد. یادآور می گردد در این مقاله تمامی کوشش نگارنده بر این بوده که از منابع دست اول و نزدیک تر به زمان زندگی پایه گذاران مذاهب پنجگانه اسلامی استفاده شود.
    کلیدواژگان: وضو، مسح، غسل، خفین، امامیه، عامه
  • تاملاتی در باب قیاس
    محمدمحسنی صفحه 135
    مسلمین اگر چه در مسائل کلان اعتقادی همچون توحید، نبوت و معاد هم عقیده اند اما در کیفیت و چگونگی همین اصول نیزتمایزات چشمگیری میانشان دیده می شودپیدائی سه نحله بزرگ کلامی(شیعه، معتزله و اشاعره) معلول این اختلافات است. این تمایزات در مبانی درک شریعت و معارف فقهی نیز مؤثر واقع گردیده و موجب اختلاف در روش استخرج احکام شرعی وتعدد منابع اجتهادی شد. وجود پنج مکتب فقهی گواه روشنی بر این مدعاست. قیاس از جمله منابع فقهی است که در حوزه اجتهاد، مورد اقبال و انکار بیشمار قرار گرفته و از حوزه تعریف تا حجیت آن را در بر گرفته است. این اختلاف قدمتی به درازای عمر فقه و اجتهاد داشته تا آنجا که رگه های تشتت را می توان در عصر حیات رسول خدا جستجو کرد. و همت این اثر نه بررسی همه جانبه موضوع بلکه کنکاش در برخی زوایای تاریک و پنهان آن با تکیه بر ریشه های تاریخی و علل تمایل به قیاس در میان برخی از فقها و اربابان مذاهب خواهد بود.
    کلیدواژگان: قیاس منصوص العله، قیاس مستنبط العله، تنقیح مناط، تحقیق مناط، تخریج مناط
  • ورود متنجس به فقه
    سیدعلی پور منوچهری صفحه 151
    فرق میان نجس و متنجس در ذاتی و غیر ذاتی بودن نجاست است و هر چند که تفاوت اساسی میان ذاتی و غیر ذاتی وجود دارد اما به نظر می رسد که در تسری حکم نجس به متنجس با توجه شرایط ذکر شده در پذیرش نجاست تردیدی نباشد مگر آنکه نسبت به عدم و یا ضعف شرایط در تسلسل نجاسات به موارد دیگر اطمینان داشته باشیم.
    و تردید نسبت به تسری پذیرفته نیست، زیرا معنای واژه متنجس به طور مسلم مورد نظر فقهای پیش از زمان علامه حلی بوده است حتی اگر لفظ این واژه را استعمال نکرده باشند.
    کلیدواژگان: نجس و متنجس، تسری، تنجیس
  • حق ولی دم در مجازات قاتل عمدی
    امان الله علیمرادی صفحه 161
    یکی از مباحث مطرح در فقه جزایی، مجازات قاتل عمدی است. به صراحت ادله فقهی (آیات و روایات) حق استیفای مجازات به ولی مقتول اعطا شده است. اما در این باره ابهامات و سؤالاتی وجود دارد که برای روشن شدن همه جوانب بحث، پژوهشی عمیق در منابع فقهی و بازشناسی دقیق ادله اجتهادی ضروری است؛ سؤالاتی نظیر:آیا حق ولی دم، منحصر در قصاص است؟
    آیا ولی دم می تواند به جای قصاص مطالبه، دیه کند؟
    آیا مقدار این دیه با دیه مقدر متفاوت است؟
    و.... آنچه پیش روی شما خواننده محترم است، کنکاشی است در منابع فقه و اقوال فقها برای پاسخ یابی روشن به سؤالات فوق.
    کلیدواژگان: قصاص، دیه، ولی دم، قتل عمدی، دیه صلحی
  • محکم و متشابه
    مهدی محمدیان صفحه 173
    نوشتاری که در مقابل شماست، نگاهی به محکم و متشابه است. این موضوع از مباحث مشترک میان اصول فقه و علوم قرآنی است. این عنوان در ابتداء از قرآن نشات گرفت، سپس به خاطر اهمیت بخصوصه اش در منطق اجتهاد به عنوان یک موضوع بحث برانگیز و دخیل در فهم و استنباط حکم، مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در امکان و یافتن وجود محکم و متشابه، میان دانشمندان علم اصول، بحثی نیست، اختلاف اگر هست در حدود و پیرامون بحث یا مصادیق آیات و روایات می باشد. دلیل و مؤید آن آیه ی 7 سوره آل عمران است. طبق صریح آیه، آیات قرآن به دو بخش محکم و متشابه تقسیم گردیدند. آیات محکم به عنوان ام الکتاب و آیات متشابه به عنوان عامل آزمایش معرفی شدند. با دقت و کنکاش در کلام مفسرین و روایات وارده پیرامون این آیه، این واقعیت حاصل می شود که آیات محکم، آیاتی هستند، واضح، روشن و منطوق و مفهومشان، متقن و استوار که به خودی خود، به شنوده فایده ی کامل رسانده، او را نسبت به وظیفه اش آگاه می نمایند. اما آیات متشابه، دارای چنین صفتی نیستند و شنونده به مجرد برخورد با آنها دچار سر در گمی و پراکندگی فکر می گردد. لذا خود آیه در ادامه میفرماید: ما یعلم تاویله الا الله و الراسخون فی العلم درک و فهم این دست آیات از عهده ی هر کس بر نمی آید و خدا است که عالم به اسرار آنها است. و کسانیکه از ناحیه ی آن وجود مقدس، بدانها آگاهی خواهند یافت. پس باید بدین افراد مراجعه کرده و در فهم آیات از آنها کمک گرفت. زیرا اگر خود سرانه و با تفسیر به رای سراغ این گونه آیات برویم باعث پدید آمدن فتنه و آشوب (یعنی درک غلط و اشتباه) می شویم. به همین جهت عقل سلیم و رای قویم حکم می کند، با احتیاط و مواظبت، و رعایت قوانین محکم، به مواجهه به اینگونه آیات بپردازیم.
    همین مساله باعث گردید، عده ای برای آنکه بتوانند سخن و عقیده ی خود را به سایرین بقبولانند، خود را به عنوان راسخون در علم معرفی نمودند. بدین ترتیب نظرات خود را در زمینه های مختلف اعتقادی، فقهی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و غیره به عنوان نظرات صائب، دارای اعتبار و پشتوانه قوی ابراز کردند؛ لذا مشاهده می کنیم همین ادعی باعث گردید، تفسیر به رای، خود کامگی مذهبی، ظلم و تعدی به خاندان وحی، مهجوریت قرآن و عترت، اختلاف بین امت بزرگ اسلام، پیدایش مذاهب مخلف فقهی و بسیاری از مشکلات جهان اسلام که امروزه و از روزگار پیشین شاهد آن هستیم، بوجود آید. همین مسایل و علاقه ی شخصی به این موضوع نگارنده را بر آن داشت تا در این باره به تحقیق بپردازد. ملاک عمل در این مقاله، در ابتداء بررسی موضوع از نگاه علوم قرآنی و مفسرین و سپس از نگاه اصولیین می باشد. آنگاه به نقد و بررسی این دو موضوع پرداخته، جایگاه بحث هر دو را معین میسازیم. سپس به تبین دخالت آنها در مسیر استنباط احکام پرداخته، نمونه هایی از آیات، روایات و احکام محکم و متشابه را به بوته ی نقد و بررسی می کشانیم.
    کلیدواژگان: مجمل، مبین، عام، خاص، اطلاق، تقیید، مفهوم، منطوق، کتاب، سنت، نص، ظاهر، مؤول، محکم، متشابه
  • خلاصه مقالات به عربی
    صفحه 175
|
  • Falsification and its Classification
    Qolipour, H Page 9
    It is the second part of the paper published in the previous volume dealing with falsification and its categories. It will consider quatro-reasons (the Quran, the tradition, unanimous agreement, intellect) then we will discuss those categories.
  • The Role of Time and Place in Ijtihad
    Ayatollah Hosseini Ishkivari Page 36
    The paper tries to explain seventeen cases under the title of presumptions of the discussion, then it deals with the quality of ijtihad making up the body of the article. The following ideas are recognizable in the articles: dynamic fiqh, imitative interpretation, research interpretation and traditional one.
  • Mazandarani Scholars in Jurisprudence
    Javadi Amoli Page 55
    Of the great scholars in Mazandaran is the late Ayatollah Salehi Mazandarani.His absence is considered an irreparable harm to the Islamic world. The paper tries to introduce his works and have a critical look to some of them.
  • The Principle of Relationship among Muslims and Non-Muslim Societies
    Jafari Harandi, M Page 64
    This principle is discussed in different Islamic disciplines including prayers and transactions. According to this principle, in all conditions, Muslims are to be considered higher in all positions and it hinders Muslims to be under dominance of non-Muslims. On the other hand, UN conventions in some aspects contradict this principle, because they consider all nations equal.The paper tries to analyze and find a way to this problem to avoid Muslims exclusion.
  • Contracted Cooperation in Imamiyeh Fiqh
    Fallah, A Page 76
    This paper clarifies a cooperation in Imamiyeh fiqh, then it tries to analyze the position of contracted cooperation after which it explains some statements of ulama. In this respect a company of properties is compared with contracted cooperation to remove the shortcomings.
  • A Critical Look on Six Kinds of Blood Money in Fiqh and Law
    Heydari, A.A Page 95
    According to the Act 297 of the Islamic penal law, the blood money of a victim Muslim is equal to one of these six kinds camel, cow, sheep, Yemeni robe, Dinar or Derham along with lawful conditions.A murderer can freely select one of them as a punishment. The circumvention of the rules is related to the approval of the two sides.The writer tries to have a critical look on the matter.
  • A Search on Ablutions Regarding Reasons in Five Islamic Sects
    Kiasalari, A Page 121
    This paper tries to expand ideas on ablutions relying on the Quran and the tradition from the five Islamic Jurists’ viewpoints as following:- Shiite viewpoints on ablutions.- The whole viewpoints on ablutions.- Priority of the right foot washing over the left.Finally the writer tries to sum up the different statements and comes to a conclusion.
  • Adelibration on Analogy
    Mohseni, M Page 135
    Muslims believe in Unity, Prophethood and Eschatology, but it can be seen lots of differences on the quality of these principles, resulting in the emergence of three types of Islamic elequence. They play a considerable role in comprehending Sheriat (Islamic Law). The existance of the five Islamic Jurisprudence schools is an obvious evidance on this claim.The writer tries to analyse the unprobed areas in analogy and the inclination of Jurists to this matter.
  • Untouchability in Fiqh
    Manouchehri. S. A Page 151
    The quality of dirt and being dirty is due to their nature. The expansion of being dirty to dirt according to its conditions bears no doubt.Doubt on its expansion is unacceptable because it had been considered before Allameh Helli.
  • Victim's Blood Money in Deterring Murderer
    Alimoradi, A Page 161
    One of the frequently discussed subjects in judiciary fiqh is deterring a murderer. According to the Quranic verses and the hadith, to punish a criminal is turned over to the victim’s family.But there are some ambiguous questions: Is the family’s right limited to punishment, is it possible for the family to ask for blood money instead of punishment, is the amount of blood money different from legal one.The paper tries to clarify above - mentioned questions.
  • Mohkam and Moteshabeh
    Mohammadian, M Page 173
    Strong verses of the Quran as the prominent and hermeneutic verses as experimental factors are considered here. The strong verses are the ones that are clear and firm that directly convey the meaning but hermeneutic ones confuse the audience.According to the Quran, comprehension of all verses of the Quran cannot be achieved by all people but Him, and it is He who knows all mysteries.Hermeneutic interpretation resulted in dispersed ideas cause dogmatic theology.