فصلنامه علوم اجتماعی
سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 36، زمستان 1385)

مقاله ی حاضر، گزیده ای از یک تحقیق دانشگاهی است که به منظور فهم و نقد گفتمان و ایدئولوژی پنهان و ژرف تاثیرگذار بر «عمل رسانه»های غرب، به بررسی و تحلیل انتقادی گفتمان چهار روزنامه نیویورک تایمز، گاردین، لوموند و دی ولت می پردازد. رویکرد نظری اتخاذ شده در تحقیق، ایدئولوژی و گفتمان شرق شناسی به عنوان نظام بازنمایی شرق در غرب است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که «تروریسم» و «بنیادگرایی اسلامی»، کلیشه های شمایل انگارانه اصلی هستند که توسط مطبوعات غرب مورد استفاده قرار می گیرند. این دو کلیشه در واقع اسلام و ایران را در رسانه های غربی، به عنوان تهدید علیه صلح، دموکراسی و مدرنیزاسیون بازنمایی می کنند. تحویل یا تقلیل مستمر ایران به نوعی تهدید مضاعف تحت عنوان بنیادگرایی اسلامی و تروریسم بین المللی، این کشور را بیش تر از «دیگران» دیگر برای غرب و سایر نقاط جهان، خطرناک جلوه می دهد.

هدف مقاله حاضر پاسخ به این پرسش است که آیا وقوع انقلاب اسلامی و مطالعه آن به وسیله صاحب نظران انقلاب، دگرگونی قابل توجهی در نظریه های مربوط به فرایند جنبش انقلابی ایجاد کرده است یا خیر؟ برای پاسخ به این پرسش، که در حوزه جامعه شناسی علم است، از نظریه مرتون و به ویژه توماس کوهن درباره تغییر و تحول دانش علمی بهره گرفته شده و این فرضیه مطرح شده است که وقوع انقلاب اسلامی ایران و مطالعه آن منجر به کشف ناسازگاری های علمی در نظریه های مربوط به فرایند جنبش انقلابی شده و دگرگونی های قابل توجهی در این نظریه ها ایجاد کرده است. از آن جا که فرایند جنبش انقلابی تا سرنگونی نظام خود از مباحث متعددی شامل شرایط شکل گیری جنبش انقلابی، نقش ایدیولوژی و فرهنگ در این فرایند، بسیج و مشارکت توده ای در جنبش، نقش سازمان و رهبری و خشونت در فرایند جنبش انقلابی تشکیل می شد، فرضیه اصلی ما به پنج فرضیه فرعی تجزیه شد که هر یک ناظر بر بررسی دگرگونی های نظری در یکی از موضوع های فوق است. بررسی فرضیه اصلی و فرضیه های فرعی به کمک تحلیل محتوای کیفی 57 مقاله علمی، حاوی مطالب نظریه ای مربوط به انقلاب اسلامی، منتشر شده در مجلات معتبر تخصصی خارجی، نشان داد که مطالعه فرایند جنبش انقلابی انقلاب اسلامی در هر پنج زمینه فوق منجر به کشف ناسازگاری هایی بین نظرهای موجود و واقعیات مربوط به فرایند جنبش انقلاب اسلامی شده، و آثار مهم و قابل توجهی بر نظرهای این حوزه گذاشته، نظریه های موجود در قبل از انقلاب اسلامی را بهبود بخشیده و حتی نظریه ها و زمینه های جدیدی به مطالعه فرایند جنبش انقلابی افزوده است.

با توجه به اهمیت مناطق آزاد تجاری صنعتی در اقتصاد کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای درحال توسعه، بررسی دلایل ناکامی مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران، امری ضروری به نظر می رسد. برای این منظور، نگاهی به جایگاه مناطق آزاد در برنامه ریزی منطقه ای ایران می تواند مفید واقع شود. از این رو، در مقاله حاضر سعی می شود ضمن تبیین جایگاه مناطق آزاد تجاری صنعتی در نظام برنامه ریزی ایران و ذکر شاخص های موثر در رشد و پیشرفت این مناطق، همراه با تحلیل اطلاعات موجود در این زمینه، به بیان پاره ای مشکلات و دلایل ناکامی مناطق آزاد در ایران پرداخته شود.

مقاله حاضر گزارشی از جشن های نوروزی ایرانیان مهاجر در بریتانیا است که به طرح "دیدگاه نظری" تازه ای برای فهم نوروز در دنیای مدرن می پردازد. در بخش نخست مقاله، این دیدگاه نظری، بررسی و تشریح گردیده است. در بخش های دیگر، متناسب با دیدگاه ارایه شده، به بررسی گستره جهانی نوروز در دو دوره باستان و معاصر پرداخته شده است. بعد از آن گزارشی از جشن های نوروزی در بریتانیا ارایه می کنیم. دو بخش پایانی، به تحلیل کارکردهای نوروز و رابطه آن با دنیای مدرن، جهانی شدن و مهاجرت اختصاص دارد. این مقاله تلاش دارد تا تحولات آیین نوروز در جهان امروز را توصیف و تحلیل نماید. این تحلیل بر مبنای مشاهدات و مطالعه میدانی نگارنده از چگونگی برگزاری آیین نوروز در بین جمعی از مهاجران ایرانی در لندن است. در عین حال سعی شده است تا با استناد به داده های دیگر و همچنین تجربه زیسته ام از چگونگی برگزاری نوروز در ایران، وضعیت کلی تحول نوروز در ایران را توضیح دهم. این بررسی نشان می دهد که نوروز دیگر بر مبنای فلسقه و تلقی اسطوره ای و تاریخی آن وجود ندارد بلکه این آیین مطابق نیازها و تحول شرایط اقتصادی و اجتماعی عصر حاضر دگرگون شده است و با ارزش ها و مولفه مدرن مانند عقلانی شدن، مصرف گرایی، جهانی شدن، رسانه ای شدن و فرایندهای دیگر جهان امروز سازگار شده است.

مقاله حاضر، خلاصه ای از پایان نامه کارشناسی ارشد است که در آن، نشریه های ایران و امریکا به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی پژوهش، شناخت ساختار و شیوه انعکاس رویدادهای عراق به لحاظ بی طرفی یا جانبداری در ارایه اخبار و بررسی هم سویی یا عدم هم سویی این نشریه ها با دیدگاه سیاسی حاکم در کشور متبوع خود است.
بدین منظور، تمام مطالب مربوط به حوادث عراق از زمان انتقال قدرت به دولت موقت در طول دو ماه، یعنی از 11 تیر 1383 تا 11 شهریور 1383 (اول جولای 2004 تا اول سپتامبر 2004) در کلیه شماره های تایم و نیوزویک (از آمریکا) و کی هان و شرق (از ایران) مورد بررسی قرار گرفته است.
حوادث 11 سپتامبر 2001 در آمریکا و حمله این کشور به افغانستان و عراق، نقش رسانه ها و از جمله مطبوعات را در انعکاس وقایع و ارایه اطلاعات، از یک سو و کنترل افکار عمومی، یا به گفته "ادوارد ال برنیز"، «مهندسی رضایت»، در هم سویی با اقدامات سیاسی و نظامی دولت ها را از سوی دیگر، مشخص تر نمود.
مطبوعات دو کشور ایران و آمریکا نیز هر کدام از دیدگاه خود به ارایه اطلاعات در مورد وقایع مذکور پرداختند.حمله نیروهای ائتلاف به عراق در 20 مارس 2003 و سرنگونی حکومت صدام حسین، یکی از این حوادث بود که در مطبوعات دو کشور بازتاب های مختلفی داشت. نتایج این پژوهش نشان می دهد که روزنامه کی هان و هفته نامه نیوزویک، در موارد مختلفی نزدیک به هم عمل کرده اند. به عنوان مثال، در مواردی مانند جهت گیری منفی در تیتر و لید، استفاده از تیترهای اقناعی، استفاده از صفات ارزشی در تیتر، گرایش به تنش زایی و ارایه رویکردی معیوس کننده و بدبینانه، درصدهای بالاتری در مقایسه با شرق و تایم داشته اند. اگر چه میزان هماهنگی یا هم سویی کی هان با دیدگاه سیاسی حاکم در ایران، به مراتب بیش تر از هماهنگی یا هم سویی نیوزویک با دیدگاه سیاسی حاکم در آمریکا بوده است.