فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 10 (زمستان 1387)

با مشاهده تغییرات، تحولات و نارسایی هایی که در دهه های اخیر به ویژه طی دهه سوم پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بلوک غرب و به دنبال آن در بسیاری از کشورهای وابسته به جریان فکری و اقتصادی غرب رخ داده است، می توان به بی ثباتی و سستی بنیان اندیشه غرب پی برد. استعمار فرانو، در طول سال های متمادی به منظور مصادره اندیشه ها و ربایش مغزها کوشیده است، تا از هر طریق میسر و با هر شیوه و ابزار ممکن، نخست دیدگاه های اعتقادی، فرهنگی و سیاسی و سپس راهبردها و راهکارهای اجرایی کردن اغراض و اهداف توسعه طلبانه خود را به جهان تحمیل کند

برای شناختن خود و زمان و مکانی که در آن قرار داریم، ناگزیر از شناخت اصول و ریشه های بنیادین تفکر غربی هستیم. چه اینکه در قرون اخیر بسیاری از تحولات و مسائلی که بر جامعه ما وارد شده است، حاصل تاثیر حضور غریبان و به تبع آن تاثیر تفکر و اندیشه آنها بر متفکران و حاکمان ایرانی بوده است...

ممکن است خواننده محترم بگوید: گیرم دعوی شما حق باشد، یعنی نظام اجتماعی، عالی‏ترین نظام و نظر اسلام در پدید آوردن جامعه‏ای صالح، پیش رفته‏ترین و متقن‏ترین و اساسی‏ترین نظریه‏ها باشد و حتی از نظریه جوامع پیشرفته عصر حاضر نیز متقن‏تر باشد، ولی وقتی ضامن اجرا ندارد چه فایده؟ و دلیل نداشتنش همین است که در طول چهارده قرن به جز چند روزی در همان اوائل بعثت نتوانست خود را حفظ کند و جای خود را به قیصریت و کسرویت داد و حکومتش به صورت حکومتی امپراطوری در آمد، آن هم بصورت ناهنجارترین و فجیع‏ترین وضعش، و اعمالی را مرتکب شد که امپراطوریهای قبل از او هرگز مرتکب نشده بودند، به خلاف حکومت زائیده شده از تمدن غرب، که همواره روی پای خود ایستاده، هیچ تغییر ماهیتی نداده است.[شبهه‏ای که دل غرب زدگان را به خود مشغول داشته است‏] و همین خود دلیل بر این است که تمدن غربی‏ها پیشرفته‏ترین تمدن و نظام اجتماعیشان متقن‏ترین و مستحکم‏ترین نظام است که سنت اجتماعی و قوانینش بر اساس خواست مردم و هر پیشنهادی است که مردم از روی طبیعت و هوا و هوسهای خود می‏کنند و در این باره معیار آن را خواست اکثریت و پیشنهاد آنان قرار داده...

از نظر ما مسئله شناخت در فلسفه غرب لاینحل مانده است و بزرگ ترین نارسایی فرهنگی غرب، خلا آرمانی است که روح بشر را سیراب کند. عجبا با این که ویل دورانت اعتراف می کند که خلا موجود در درجه اول یک «خلا آرمانی» است، خلا در ناحیه مقاصد و غایات و آرمان ها این خلا است که به پوچی گرایی منتهی شده است. با این که تصدیق می کند که این خلا، خلا نوعی تفکر و نوعی ایمان به مقاصد و اهداف انسانی است، با همه این ها می پندارد که با هر نوع معنویتی هر چند از حدود قوه تخیل تجاوز نکند، چاره پذیر است. می پندارد سرگرم شدن به تاریخ و هنر و زیبایی و شعر و موسیقی قادر است چنین خلا را که از عمق فطرت آرمان خواه و کمال مطلوب جوی انسان ناشی می شود، پر کند...

برآیند مجموعه شرائط و عواملی که منجر به تحولات مبنایی و پیدایش رنسانس و عصر جدید در مغرب زمین گشت، به دنبال خود فرهنگ غالبی را شکل داد که عمده ترین مولفه های آن اومانیزم، سکولاریزم و لیبرالیزم است. وقتی می گوییم فرهنگ غربی، منظور ما تنها نه غرب جغرافیایی است و نه حتی مردمانی که در مغرب زندگی می کنند ؛ زیرا در آن جا نیز کسانی هستند که گرایش های دیگری دارند. کسانی هستند که گرایش های الهی خوبی و نیز مکتب های دیگری دارند. آنچه ما از آن به فرهنگ غربی نام می بریم، فرهنگ جوامعی است که در جهت ارزش های غیر الهی و فرهنگ الحادی گام برمی دارند، لذا ممکن است در بعضی از کشورهای مشرق زمین مثل ژاپن نیز همین فرهنگ حاکم باشد؛ پس چنانکه می نگرید ما روی غرب جغرافیایی تکیه نداریم...

امروزه با گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، گرایش به غرب شناسی، به ویژه به دنبال ظهور آثار و پیامدهای انقلاب در غرب و جهان اسلام و در تب و تاب رویارویی جهان غرب با اسلام و انقلاب و به خصوص در جریان برخورد با عصر نوخاسته امام خمینی، روندی نسبتا فعال و رو به رشد در مراکز و محافل فرهنگی و علمی پیدا کرده است...

یکی از راه های تغییر فرهنگ و ارزش های جامعه، تزریق و ترویج واژگانی است که بار فرهنگی و ارزشی متفاوت دارند. ناآگاهی و خودباختگی افراد جامعه نیز عواملی درونی برای پذیرش این تغییرند. نوشتار ذیل در صدد است نمونه ای از تلاش فرهنگ بیگانه برای ایجاد تغییر منفی در ارزش های جامعه اسلامی ما را نشان می دهد.

با نگاهی گذرا به کتب تاریخی، این حقیقت روشن می شود که پس از ظهور اسلام، در دانش و تمدن مسلمانان به ویژه اعراب جهش رخ داد. اشخاصی که تا قبل از هیچ گونه سابقه علمی و مدنی قابل توجهی نداشتند، در مدتی کوتاه، تمدن های ریشه داری چون پارس را تحت تاثیر قرار دادند...

گویا باید ردپای تناقض را در همه جای مسیحیت دید در اعتقادش به تثلیت و تجسم خدا در عیسای ناصری، این تناقض نمود بیشتری دارد. این تناقض را در تعامل دین مسیحی با عالم سیاست نیز می توان یافت. این ارتباط و تعامل، فراز و فرود بسیاری دارد و تمام این قبض و بسط ها براساس دین رخ داده است...

در آنچه گفته اند و نوشته اند، رنسانس را مبدا نوزایی مغرب زمین و آغاز حرکت به سوی مدرنیسم نامیده اند. چه آن که زوال حاکمیت کلیسا در مغرب زمین که به زعم عده ای علت تامه تاریکی مغرب دانسته شده است معلولی از آموزه های تحریف شده مسیحیت در آن عصر و پیش از آن، فقر کلامی و...

انسان مغرب زمین در بستر تمدن های باستانی خود آن چنان زیسته بود که با آمدن شریعت مسیح نیز از چنبره عقاید منبعت از نگاه مادی و طبیعت گرایانه محض رهایی نیافت. این بستر و محدودیت نگری انسان غربی که حتی دین تحریف شده مسیحیت نیز نتوانسته بود از وایکینگ های جنگل نشین انسان های متمدنی را بیافریند...

عدالت؛ اساسی ترین مفهوم در فلسفه، اخلاق، سیاست و حقوق است و لذا پرسش های گوناگونی که درباره عمل، رفتار و شیوه زندگی درست فردی، جمعی و سیاسی و درستی اعمال افراد خصوصی و مقامات و کارگزاران عمومی و نیز درباره حقوق و تعهدات فرد و ماهیت سیاست های اقتصادی و اجتماعی دولت ها مطرح می شود، همگی در ذیل مفهوم کلی عدالت قرار می گیرد...

لیبرالیسم اخلاقی و تساهل و تسامح به عنوان ارزش های مدرن غرب، نتیجه نسبیت گرایی اخلاقی و بی مبنا دانستن ارزش ها هستند. تناقضات نظری فراوان در دیدگاه نسبیت اخلاقی، اندیشمندان غرب را در نیمه دوم قرن بیستم وادار به پذیرفتن برخی قیود و شرایط برای این اصول جدید کرد...

در حالی که مدت ها اروپا دچار فلسفه اسکولاستیک شده بود و این تفکر، عقائد مردم این سرزمین را تحت الشعاع درآورده بود، رنسانس، به خصوص دو جریان انقلاب صنعتی در انگلستان و انقلاب اکتبر در فرانسه و بروز تمایلات آزادی خواهانه در پرتو کشفیات علمی، اروپا را وارد مرحله جدیدی از تغییر و تحول و تاریخ آن را دگرگون کرد...

دنیای جدید در سیطره تمدنی است که از غرب برخاسته و خاستگاه تمام و کمال آن بوده است، تاثیر این تمدن بر تمام زوایای حیات بشر هویداست، از فکرو فلسفه این تمدن گرفته تا صنعت و تکنولوژی حاصل از آن، اما از مهم ترین جنبه های این تمدن، تاثیر آن بر ماهیت انسان است...

این روزها نه تنها واردات کالاهای خارجی و غربی به کشورمان رونق بیش از پیش گرفته، بلکه محموله های فکری نیز فراوان دارد می شوند و به دنبال آنند که در بازار فکری ما جایی برای خود باز کنند. این افکار هزینه های گزافی را به بار می آورند...

تمدن ها که به عنوان بزرگ ترین خاستگاه و هدف در زندگی کلیه جوامع، مهم ترین قطب و عامل در روند حرکت تاریخ می باشند، اگر به طور کامل شناخته و تحلیل شوند، مسیر درست یا نادرست یک جامعه را نشان خواهند داد. جامعه غربی نیز به عنوان اصلی ترین داعیه دار تمدن غرب اگر قرار است به طور کامل شناخته شود،...

جریان آزاد اطلاعات، که از شعارهای اصلی تمدن غرب در عصر کنونی می باشد، دارای آثار مثبت و منفی است. اگر جریان آزاد اطلاعات می تواند به رشد و بالندگی و توسعه جامعه و تکامل انسان منجر شود، همچنین می تواند موجبات تخریب شخصیت و اجتماعات انسانی را فراهم کند؛ لذا اندیشمندان به این سو تمایل دارند تا با استفاده از ابزارها و روش های مختلف، ضمن حفظ دستاوردهای این پدیده نوین و استفاده صحیح از آن، از بروز مفاسد بشری جلوگیری کنند. جریان آزاد اطلاعات همچون شمشیری دو دم است که از یک سو شکاف بین داراها و ندارها را عمیق کرده و از سوی دیگر برای بسیاری از گروه های حاشیه ای فرصتی منحصر به فرد به وجود آورده است تا صدای قبلا ناشنیده خود را از طریق مجراهای ارتباطی ای همچون اینترنت، به گوش دیگران برساند. شکی نیست که ما هر چه کمتر به گذشته فکر کنیم و بیشتر به آینده بیندیشیم، برای مقابله با چالش های در حال ظهور عصر اطلاعات و نیروهای رقیب آن در سطح ملی و بین المللی، آماده تر خواهیم بود. نوشته حاضر نقش استعمار در کنترل جریان آزاد اطلاعات را مورد بررسی قرار می دهد..

شعار عدم خشونت، یکی از شعارهای خوش رنگ است که دنیای متمدن غرب، طلایه دار آن در عصر حاضر است. گویا سردمداران دموکراسی و حقوق بشر، عدم خشونت را تنها حد و مرزی برای سایر دولت ها می دانند و خود را مجری، بلکه ناظر بر اجرای آن به حساب می آورند. مقاله حاضر تنها نقبی است بر طبل توخالی و پر سر و صدای غرب که بخش بسیار کوچکی از حقایق را آشکار می کند...

آزاداندیشی لازمه جدایی ناپذیر از روح اسلام به ویژه مکتب تشیع است. یکی از بزرگ ترین افتخارات تشیع آن است که صاحبان آن اهل منطق، احتجاج و تمسک به عقل و خرد بوده اند. کتاب احتجاج شیخ طبرسی که مجموعه جمع آوری شده از مناظرات و احتیاج های رسول خدا و ائمه هدی (ص) است...

«نه من آمریکایی نیستم ، من یکی از 22 میلیون سیاهپوستی هستم که قربانی توسعه طلبی آمریکا شده است. من آمریکا را از چشمان یک قربانی می نگرم و نمی دانم که رویای آمریکایی کدام است، اما کابوس آمریکایی را خوب می شناسم.» مالکوم ایکس، رهبر مسلمان سیاهان آمریکا.

غرب شناسی؛ از جمله موضوعاتی است که درباره لزوم پرداختن به آن، سخن ها رانده شده و دغدغه های آن همواره وجود داشته است، اما از آنجا که شناخت مولفه های فکری – فلسفی غرب، بر اساس تفکرات افلاطون و نظریات کانت و فلسفه دکارت و افکار نیچه و... برای همگان ممکن نیست، در این مجال بر رنگ پوست ها و تفاوت آنها برای شناخت غرب تکیه شده است. شاید روش این شناخت، اندیشمندانه به نظر نیاید؛ اما اندیشه هر اندیشمندی را دگرگون خواهد کرد. توجه به رنگ ها و پیامدهای حاصل از تفاوت آنها در غرب، می تواند شناختی به همراه آورد همه فهم، ملموس، به حقیقت نزدیک تر و البته دردناک!..

زمانی که کشیش وینتروپ در قرن هفدهم میلادی با اندیشه مدینه فاضله، ضمن فراخوانی، اروپاییان را برای مهاجرت به دنیای نو ترغیب نمود، سرزمین سرخ پوستان را سرزمینی معرفی کرد که اورشلیم حقیقی بر روی آن بر پا خواهد شد. پدران فکری آمریکا که با پشت سر گذاشتن سرزمین های پیر، ناتوان و پست به دنبال میهنی نوپا، برتر و شایسته بودند، تهاجمی فرهنگی را آغاز کردند و افسانه هایی را سرودند که حتی دیگر رنگین پوستان بومی نیز یقین کردند تمدن و فرهنگ از آن سفید است و بی هویتی نقش جاودانه بر پیشانی سرخ!...

در دوره های اخیر و به ویژه با ظهور انقلاب اسلامی ایران، موضوع اسلام و غرب مورد عنایت بیشتری از سوی نویسندگان و صاحب نظران، روزنامه ها و مجلات اسلامی و غیر اسلامی قرار گرفته است. این موضوع در پستی و بلندی های خویش، از جانب برخی از متفکران غربی، به نظریه جنگ تمدن ها هم منتهی شد...

شاید بسیاری غرب جدید را فقط غرب فوق صنعتی بدانند، اما واقعیت این است که غرب جدید؛ غربی است با رویکرد مذهبی به منازعات کلان سیاسی و پایان تاریخ! مواجهه غرب با جهان اسلام را هم لااقل می توان به سه دوره مهم تقسیم کرد: الف: دوره جنگ های صلیبی ب: دوره استعمار همزمان با انقلاب صنعتی در غرب ج: از تاسیس دولت اسراییل توسط غرب به این سو. همین دوره اخیر، دوره غرب جدید است که برای یافتن مختصات آن، باید تاریخ را گذرا نظارت کنیم...

برای شناخت ماهیت اصلی آنچه که اصلاح طلبان آن را راهبرد خود در برخورد با اسلام و انقلاب از یک سو و تعامل و تعاطی افکار با غرب از سوی دیگر قرار داده اند، باید تاریخ غرب گرایی در جهان اسلام و ایران را ورق زد و شعارها و بنیان های فکری و نوع تعامل آنان را با غرب بازخوانی کرد. آنچه در پیش رو است، تلاشی است از سوی نویسنده برای ملموس شدن این مهم...

پس از گذشت یک دهه از انقلاب اسلامی و در طلیعه دهه دوم انقلاب اسلامی، آقای خاتمی با موضع گیری های نسبتا ملایم خود در قبال غرب، خواسته یا ناخواسته، چهره خوشایندی را برای غرب به ویژه امریکا از خود به نمایش گذاشت...

عده ای، مدرنیته را هم چون شکل یا ساختاری اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و وابسته به تکامل زمان، معرفی می کنند و عده ای دیگر آن را به مثابه حالت و رویکردی فلسفی یا جهان بینی تازه می انگارند؛ لذا مدرنیته مرحله ای از بسط تفکر غربی است که به لحاظ ماهوی، با دوران باستان و قرون وسطی تفاوت دارد...

نوشتار زیر بر آن است تا عوامل اجتماعی و فرهنگی دنیای اسلام، در عقب ماندن از کاروان پیشرفت را بررسی نموده و نشان دهد که علاوه بر فعالیت های ویرانگر استعمارگران، دور ماندن از اسلام ناب و خودباختگی در برابر غرب، منجر به از بین رفتن همه هویت اسلامی مسلمانان شد...

زنان، محدودیت ها، حق و حقوق و آزادی آنها، مدت هاست که پای ثابت تحلیل ها و پژوهش های موسسات تحقیقاتی و دانشگاهی غربی در خصوص کشورها و جوامع اسلامی شده است، تا آنجا که در طرح خاورمیانه بزرگ امریکا، زنان و وضعیت آنان در کشورهای خاورمیانه حرف اول را می زند...

ورزش به عنوان یک سرگرمی مفید، قابلیت قرار گرفتن در برنامه روزانه تمام افراد جامعه را داراست؛ اما تنها تا زمانی که در خدمت سلامت جسمی و اعتلای سلامت روحی و سالم سازی و جهت دهی اوقات فراغت افراد باشد. امروز وقتی صحبت از ورزش می شود، بسیاری ناخودآگاه ذهنشان به فوتبال معطوف می شود؛ فوتبال این معجزه شگفت انگیز پست مدرن که میلیون ها نفر را دیوانه وار به دنبال نتایج غیر قابل پیش بینی خود می کشاند. «آیا فوتبال با الگوی مدیریت غربی آن، اهداف مثبت و سازنده ورزش را به دست می دهد یا خیر؟» پاسخ به این سوال با تشریح اهدافی که غرب از توسعه و ترویج فوتبال و دامن زدن به حساسیت های آن پیگیری می کند، روشن خواهد شد. هر چند این مختصر، ظرفیت تشریح این اهداف را دارا نیست...

به نظر می رسد تا شناخت ظاهر و باطن دنیای غرب، هنوز فاصله بسیاری برای ما باقی مانده است. بررسی نظرات و نقدهای متفکران و اندیشمندان غربی و در کنار هم گذاردن این افکار، می تواند تصویر روشنی از لایه های پنهان و درونی جوامع غربی را به نمایش گذارد. آنچه در پی می آید، مروری است بر آراء و اندیشه های متفکران غربی که خود به عنوان یکی از شهروندان آن جامعه، به نقد و بررسی فرهنگ و اجتماع خویش دست یازیده اند...

1.عده ای فقط دین دارند 2. عده ای فقط دنیا دارند 3. عده ای نه دین دارند و نه دنیا 4. عده ای هم دین دارند و هم دنیا. خیلی دنبال مصادیق این تقسیم ها نباشید که دارند یا ندارند؛ اما فرض کنید یک دشمن خانوادگی دارید؛ دشمنی سرسخت که می خواهد به هر نحو ممکن موقعیت شغلی و اجتماعی شما را از بین ببرد و شاید خودش تصاحب کند، شاید هم نه. مهم از بین رفتن هرگونه موقعیت شماست. به نظرتان کدام یک از گزینه ها را انتخاب می کند؟ در قبال این سوال که: دشمن عزیز! می خواهید که فلان خانواده مصداق کدام یک از گزینه ها باشند؟ اصلا فکر نمی خواهد. بدون بروبرگرد گزینه (3) مورد نظر اوست. امام باقر (ع) فرمودند: کاهلی و سستی، به دین و دنیا زیان می رساند. حالا به نظر بعضی ها(!) اینکه ما دچار وهمیم که می گوییم استعمار می خواهد تنبلی را در بین ما رواج دهد، مهم نیست. مهم این است که خودمان باور داشته باشیم و نخواهیم که آنها بخواهند، چون خواستن توانستن است...

کتاب اسلام و سیمای تمدن غرب نوشته ایت اله سید مجتبی موسوی لاری را می توان جزو اولین کتاب هایی برشمرد که در ایران به نقد تمدن و فرهنگ غرب پرداخت. این کتاب که در شهریور1354 شمسی منتشر شد و در ایران تاکنون هشت بار به زبان اصلی به چاپ رسیده است...

چهره منطقی و زیبا و فریبنده تمدن غرب، بیش از هر عنصری در سه عنصر فلسفه، صنعت و هنر و در قالب شعارهای آزادی، رفاه و عشق رخ می نماید. عناصری که هیچ رونده ای در جاده زیست خاکی با مشاهده آنان یارای رفتن ندارد، جز آنانی که آگاهانه و با تکیه بر بصیرت و عقل، چهره پیرزال کهنه کار غارتگر تاریخ را، در پس نقاب رنگین و فریبای تمدن غرب، آشکارا دیده اند و به خوبی عمق زشتی و سیاهی او را یافته اند. در نگاه کوتاهی به زیست و تمدن مغرب زمین، به خوبی این نکته آشکار می گردد که در همه عرصه ها و زمینه های مورد نیاز بشر، غرب بر آن است تا در دو بخش نرم افزاری و سخت افزاری، نظریات و محصولات و امکانات را، بر اساس بنیان های مورد نظر خود یعنی نگاه ماتریالیستی (مادی) و هدونیستی (لذت جویانه) عرضه دارد. بنیان هایی که جز بردگی عمومی بشریت، به شکل غیر مستقیم و بی هیاهو و جنجال و بدون غل و زنجیر ظاهری، به تشکیل امپراتوری عظیم شیطان اکبر خواهد انجامید. بی شک هنر غربی در چهره آرایی و زیبایی چهره هولناک زیست خاکی و مغربی و پوشاندن زوایای زشت و حیوانی آن، مهم ترین نقش را بر عهده دارد. نقشی که امروزه با ظهور جدید ترین فن آوری های رسانه ای، بر هیچ کس پوشیده و در زیر سپهر نیلگون عالم، هیچ جنبنده ای از تاثیر پذیری آن در امان نیست. سید شهیدان اهل قلم؛ سیدمرتضی آوینی، با شناخت و آگاهی کامل از نوع نگاه تمدن مغرب زمین و به ویژه فلسفه و هنر غرب، یکی از اندیشمندان و کارشناسان بنام این عرصه است که به خوبی ماهیت و ذات هنر خاکی غرب و تفاوت های آن را با هنر افلاکی اسلامی و به ویژه اشراقی مشرق دریافته است. آنچه در پیش می آید نکته هایی است از میان هزاران سطر تفکر مکتوب سید شهیدان اهل قلم در مقوله هنر غرب...

ظهور دهکده جهانی مک لوهان که به دهه ششم از سده بیستم میلادی بر می گردد و ابتدا همچون هاله ای از خیالی کم رنگ به نظر می رسید، اکنون واقعیتی انکارناپذیر شده است. واقعیتی که روز به روز شتاب تندتری به خود می گیرد، شتابی که...

در میان واحدهای پولی کشورهای دنیا شاید کمتر واحد پولی همچون دلار در تعاملات غیر اقتصادی دنیای غرب با دنیای استعمارزده تا این اندازه تاثیرگذار بوده است. تا جایی که این واحد پولی، لقب «بت اعظم» و «نشان مقدس» نظام اقتصادی غرب را یافته است. این نوشتار بررسی کارنامه دلار در دنیای کنونی است...

اول: «تاشا» دختر جوان بلند قامت بریتانیایی فکر می کند، حیوان است. او بدون قلاده هیچ کجا نمی رود و در خانه نیز نظافت و نظم را به هیچ وجه رعایت نمی کند. «تاشا» با نامزد خود مدت هاست که زندگی می کند و در کنار تحصیل در رشته «فن آوری موسیقی» زیست حیوانی را بر زندگی انسانی ترجیح می دهد. روانکاوان هیچ گونه از علائم بیماری های روانی را در او مشاهده نمی کنند و بر این باورند که او با سلامت جسمی و ذهنی کامل به این انتخاب رسیده است...